Прадмова

У нашай сям’і руская мова была пераважнай. Мама-тулячка бездакорна валодала рускай мовай і сачыла за чысцінёй гаворкі дзяцей; бацькава вымаўленне было тыповым для нашых палескіх месцаў: сумесь беларускай, рускай, украінскай і польскай моў. У размове са сваімі сябрамі, мясцовымі жыхарамі, тата пераходзіў на польскую мову, якой добра валодаў: адбівалася навучанне ў польскай школе і служба ў Войску Польскім у даваенныя гады (да верасня 1939 года Заходняя Беларусь уваходзіла ў склад Польшчы). Часам бацька ўжываў нямецкія словы і звароты мовы, якую нядрэнна ведаў.

З’ехаўшы з бацькоўскага дома, мы захавалі ў памяці своеасаблівую гаворку нашых землякоў. Пасталелыя члены нашай дружнай сям’і, прыязджаючы ў Целяханы, пакрысе пераходзяць на мясцовы дыялект. Ужыванне беларускіх, украінскіх, польскіх і нямецкіх слоў, зрэдку – асобных слоў на іўрыце і ідышы, быццам вяртае ў дзяцінства і стварае адчуванне, што мы нібы не пакідалі радавое гняздо.

Неяк, у размове з сястрой Таццянай Цыркуновай, я “ўвярнула” рыфмаваны сказ на беларускай мове.

– Я ж даўно казала, што табе час пачынаць пісаць вершы! Вось які цудоўны вершык атрымаўся! – перайшла на беларускую мову сястра.

– Не, вершы ў мяне не атрымаюцца, я – чалавек празаічны, прызямлёны! – адказала я.

– А калі празаічны, то і пішы прозу! На беларускай мове! – вяла сваю лінію Таццяна.

– Ды я ўжо і забыла родную мову! – аднеквалася я.

– Нічога, успомніш! Ты ж цудоўна ведаеш, што вывучэнне замежных моў у сталым узросце – прафілактыка хваробы Альцгеймера! А аднаўленне ў памяці раней вядомай мовы запавольвае працэсы старэння мозгу і развіцця склерозу! – настойвала Таццяна.

– Ну, не ведаю, што з гэтай ідэі можа атрымацца? – засумнявалася я.

– А ты паспрабуй, я ўпэўнена, што ў працэсе работы адкрыецца беларускамоўны “файл”, бо атрыманыя веды нікуды не дзяюцца, а да часу захоўваюцца ў чалавечай памяці! – запэўніла сястра.

Я задумалася, успомніўшы нічым не выдатныя школьныя ўрокі беларускай мовы. Словазлучэнне “беларуская мова” раптам выклікала ў маёй памяці няўлоўныя прыемныя асацыяцыі, звязаныя не са школай, а з мамай.

Так-так, мне чатырнаццаць гадоў, мама дорыць кнігу савецкага пісьменніка Івана Шамякіна “Сэрца на далоні” на беларускай мове. Захапляючае чытанне рамана, усведамленне важнасці і самаахвярнасці прафесіі лекара, юнацкае зачараванне таленавітым хірургам, доктарам Ярашам Антонам Кузьмічом.

І маё асабістае “адкрыццё Амерыкі”: чытаць творы трэба на роднай мове аўтара!

Таццяна, назіраючы за мной, дадала:

– Ты ж ведаеш, што 2022 год у Беларусі аб’яўлены Годам гістарычнай памяці. А якое ж гістарычнае мінулае нашай Радзімы без беларускай мовы?!

Супраць апошняга аргумента было цяжка запярэчыць; я прынялася за працу, вынікам якой з’явіўся прапанаваны чытачу зборнік расказаў і мініяцюр.