Фiяска

Фіяска

Некалькі гадоў таму я прачытала анекдот, які характарызаваў змены душэўнага здароўя лекараў-псіхіятраў ў працэсе прафесійнай дзейнасці. Ён гучаў прыкладна так: “Першыя пяць гадоў працы доктар разумее, чаму яму плацяць ТАКІЯ грошы, а наступныя пяць гадоў людзі, якія яго акружаюць, разумеюць, чаму псіхіятру плацяць ТАКІЯ грошы”.

“ТАКІЯ грошы”, калі мне не змяняе памяць – гэта надбаўка ў чвэрць акладу лекара; у савецкія часы – адчувальная дапамога ў сем’ях маладых медыкаў, адзін з якіх працуе псіхіятрам.

Яшчэ ў інтэрнатуры я заўважыла, што лекары душы – кансультанты хворых ў саматычных аддзяленнях стацыянара (якія адносяцца да цела чалавека) – адрозніваюцца шматслоўем і дзівацтвамі. Я падзялілася сваімі назіраннямі з калегам; ён, паціснуўшы плячыма, адказаў:

– Што ж хочаце, гэта ж – псіхіятр! А добры псіхіятр, як вядома, заўсёды спрабуе зразумець хворага, так бы мовіць, “прымерыць” на сябе яго ролю!

Працуючы ўчастковым тэрапеўтам і загадчыкам тэрапеўтычнага аддзялення паліклінікі, мне не даводзілася сутыкацца з лекарамі душы і з іх пацыентамі. А вось на кансультацыю намесніка галоўнага лекара па экспертызе прыводзілі складаных і невыразных хворых; у некаторых з іх адзначаліся прыкметы псіхічнага нездароўя. Як правіла, спецыялісты пацвярджалі ў пацыентаў, накіраваных у псіхдыспансэр, мой папярэдні дыягназ “Шызафрэнія”.

У пачатку дзевяностых гадоў я паглядзела мастацкі фільм рэжысёра Карэна Шахназарава “Царазабойца” з бліскучым Алегам Янкоўскім ў галоўнай ролі. Лекар-псіхіятр Смірноў займаўся лячэннем былога крымінальніка Цімафеева, які пакутаваў раздваеннем асобы і ў перыяд абвастрэння хваробы атаясамліваў сябе з забойцамі расійскіх імператараў Аляксандра Другога і Мікалая Другога.

Жадаючы дапамагчы свайму пацыенту, доктар настолькі “ўвайшоў” у вобраз імператара Расіі, што мімаволі пачаў ідэнтыфікаваць сябе з Мікалаем Другім. Псіхіятр едзе ў Свярдлоўск, наведвае месца, дзе стаяў дом інжынера Іпацьева – месца апошняга зняволення і забойства царскай сям’і, і … ўначы памірае ў гасцінічным нумары.

Пасля прагляду фільма я ўспомніла вобразны выраз майго калегі: “прымерыць на сябе ролю хворага” і стала разумець (і прымаць) некаторыя дзівацтвы паводзін асобных лекараў душы.

Эпізод, аб якім я хачу расказаць, здарыўся падчас майго студэнцтва і, на шчасце, не меў незваротных наступстваў; яго можна аднесці да разраду кур’ёзных выпадкаў.
Загадчык кафедры псіхіятрыі, доктар медыцынскіх навук, прафесар К., на лекцыю, прысвечаную шызафрэніі, прывёў для дэманстрацыі сваю пацыентку (этычнымі нормамі дапускаецца паказ хворых студэнтам медыцынскіх інстытутаў), вядучую актрысу Віцебскага драматычнага тэатра імя Якуба Коласа (беларускі пісьменнік, драматург, паэт і перакладчык).

Вера Іванаўна, назаву яе так, пакутавала шызафрэніяй, цяжкім расстройствам псіхікі, якое суправаджаецца раздваеннем інтэлектуальнай і эмацыйна-валявой функцый. У перыяд абвастрэння захворвання яна пазіцыянавала сябе егіпецкай царыцай Клеапатрай. Са слоў калег, без усялякіх бачных прычын, паводзіны актрысы раптам мяняліся: яна суправаджала каралеўскімі жэстамі кожнае сваё выказванне, рабіла заўвагі адносна знешняга выгляду і ўбораў акцёраў тэатра і з непрыхаванай перавагай пазірала на іх.

Спачатку ніхто не надаваў значэння паводзінам акцёркі, якія змяніліся. “Зазорыла наша Верачка!” – шапталіся калегі.
 
На адной з рэпетыцый спектакля артыстка прыкметна нервавалася і ўвесь час пазірала на гадзіннік. Рэжысёр пацікавіўся:

– Вы кудысьці спяшаецеся, Вера Іванаўна?

– Так, служанка прыгатавала мне ванну з цёплага малака асліцы, я прымаю іх дзеля захавання маёй прыгажосці! – адказала акцёрка, не заўважыўшы звароту да яе рэжысёра – Вера Іванаўна.

Карэта хуткай дапамогі, якую выклікалі калегі, прывезла “царыцу” у абласны псіханеўралагічны дыспансэр, клінічную базу кафедры псіхіятрыі Віцебскага медыцынскага інстытута.

Да моманту правядзення лекцыі прафесар К.  быў упэўнены ў дасягненні трывалай рэмісіі ў хворай (перыяд цячэння хранічнай хваробы, які характарызуецца значным паслабленнем ці знікненнем яе сімптомаў). Атрымаўшы згоду Веры Іванаўны на паказ яе студэнтам медыцынскага інстытута, прывёў акцёрку на лекцыю.

Мініяцюрная саракагадовая бландзінка была апранута не ў затрапезную бальнічную піжаму, а ў дыхтоўны спартовы гарнітур. Паветраныя кудзеркі, умераны дзённы макіяж, някідкі манікюр – усё казала на карысць папраўкі пацыенткі.

Аляксей Аляксеевіч (імя і імя па бацьку – зменены), прафесар, далажыў студэнтам гісторыю хваробы Веры Іванаўны, а таксама методыкі дыягностыкі захворвання і лячэння шызафрэніі.

Увесь гэты час пацыентка закахана глядзела на прафесара. Нядзіўна: ён быў імпазантным мужчынам, якому сімпатызавалі многія супрацоўніцы інстытута і старшакурсніцы.
 
Аляксей Аляксеевіч скончыў свой выступ фразай:

– Такім чынам, мы дабіліся стойкай рэмісіі захворвання.

 Затым ён звярнуўся да актрысы:

– А што скажаце Вы, Вера Іванаўна?

Акцёрка паднялася з крэсла, прыняла царскую постаць і, працягнуўшы рукі да лектара, добра пастаўленым голасам, вымавіла:

– Я Вас кахаю…, –  паўза, млосны погляд у бок любімага доктара.

– І паважаю…, –  працяглая паўза.

Прафесар кінуў пераможны погляд у прыціхлую аўдыторыю: вось, маўляў, якіх вынікаў лячэння можа дабіцца кампетэнтны псіхіятр!

Яго трыумф доўжыўся нядоўга. Набраўшы ў лёгкія паветра, Вера Іванаўна, на адным дыханні, выпаліла:

– Бяру за хвост і праваджаю!

Пад рогат аўдыторыі асістэнт вывеў з памяшкання “няправільную” хворую; Аляксей Аляксеевіч, спаслаўшыся на неадкладныя справы, пакінуў лекцыйную залу.

Фіяска карыфея беларускай псіхіятрыі…