Утрыманцы

Утрыманцы

У пачатку васьмідзесятых гадоў, па дарозе з працы, я зайшла па пакупкі ў гастраном. Крама была размешчана непадалёк ад дзіцячага садка, які наведваў сын Дзяніс.

Тады яшчэ не быў укаранёны прынцып працы гандлю – самаабслугоўванне; у аддзелах выконвалася таварнае суседства прадуктаў: мяса – да мяса, рыба – да рыбы, малако – да гатовых малочных прадуктаў.

Зрэшты, наконт мяса я пагарачылася: яно было прадстаўлена супавымі наборамі з гладка адпаліраванымі косткамі. Адзіным даступным мясным прадуктам былі невялікія сіняватыя курыныя тушкі, па здагадках пакупнікоў з чорным пачуццём гумару, “памерлыя сваёй смерцю”.

Атрымаўшы у мясным аддзеле кураня, заняла чаргу ў рыбную секцыю: на вітрыне быў выкладзены свежамарожаны хек, даволі апетытны.
 
Чарга рухалася хутка, ля кас было няшмат пакупнікоў; я супакоілася, будучы ўпэўненай, што сёння своечасова забяру сына з дзіцячага садка.

Пажылая жанчына, якая стаяла перада мной, заказала дзвесце грамаў кількі вострага пасола коштам пяцьдзесят капеек за кілаграм. У аддзеле прадукт скончыўся; прадаўшчыцы прыйшлося ісці за ім у дапаможнае памяшканне.

Маладая і спрытная работніца прылаўка прынесла і размясціла латок з рыбкай у зручным для яе месцы; жменяй зачэрпнула кільку і змясціла яе ў пакет. Паклаўшы на шалі, звярнулася да пакупніцы:

– Тут – трыста грамаў. Забярэце ўсё ці адкласці?

Пакупніца запытала пакінуць роўна дзвесце грамаў; працэс прывядзення вагі да патрабаванага заняў яшчэ нейкі час.

Я ледзь спраўлялася з прыкрасцю: “Падумаеш, пяці капеек ёй шкада! Зноў Дзяніс застанецца ў групе адзін-адзінюсенькі!”.

Разлічыўшыся ў касе за пакупкі, паспяшалася да сына. Прыйшла своечасова: у садзе было трое дзяцей, “незапатрабаваных” бацькамі.

Пасля васьмі вечара з працы прыйшоў муж; я падзялілася з ім сваімі ўражаннямі аб “прагнай бабульцы”. Не асабліва ўнікаючы ў сітуацыю, Валодзя вымавіў:
 
– Можа, грошай не было, а можа ведае, што больш не з’есць!

Праз нейкі час я забылася і аб пажылой жанчыне, і аб дробных зграйных рыбах сямейства селядцовых.

Восенню 1985 года мяне накіравалі на курсы павышэння кваліфікацыі ў Беларускі ордэна Працоўнага Чырвонага Сцяга дзяржаўны інстытут удасканалення лекараў, цяпер – Беларуская медыцынская акадэмія паслядыпломнай адукацыі: загадчыку тэрапеўтычнага аддзялення паліклінікі падыходзіў тэматычны цыкл “Урачэбна-працоўная экспертыза пры тэрапеўтычных захворваннях”.

Некалькі першых лекцый слухачам прачытала Леанора Сямёнаўна Гіткіна, загадчык кафедры, доктар медыцынскіх навук, прафесар, заслужаны ўрач Рэспублікі Беларусь.

Выраз, сказаны Леанорай Сямёнаўнай перад пачаткам выступу, “Прачытаю лекцыю”, не адпавядаў рэчаіснасці: прафесар ніколі не карысталася ніякімі іншымі носьбітамі інфармацыі, акрамя сваёй памяці. Сухі канцылярскі матэрыял падаваўся займальна, з прыкладамі з уласнай медычнай практыкі; курсанты і не заўважалі, як хутка заканчвалася лекцыя.

Па заканчэнні асваення агульных палажэнняў экспертызы часовай непрацаздольнасці і перад пачаткам вывучэння паняццяў устойлівай страты працаздольнасці, загадчык кафедры азнаёміла слухачоў з асновамі пенсіявання ў Савецкім Саюзе. Расказала аб пенсіях па ўзросце, па інваліднасці, за выслугу гадоў, сацыяльных пенсіях; напрыканцы прывяла памеры пенсій, названых вышэй.

Курсанты запісвалі інфармацыю; многія статыстычныя дадзеныя ў Савецкім Саюзе былі “сакрэтнымі”.
 
– І, нарэшце, памер сацыяльных пенсій у нашай рэспубліцы складае ад дваццаці пяці да трыццаці рублёў! – завяршыла пенсійную тэму Леанора Сямёнаўна.

– Колькі-колькі?! – перапытаў лектара Фазаіл, ўрач-кардыёлаг з Баку.

– Так-так, Вы правільна пачулі, калега – ад дваццаці пяці да трыццаці рублёў у месяц! – паўтарыла загадчык кафедры.

– Як жа на такія грошы можна пражыць?! – абурыўся эмацыйны азербайджанец.

– А вось аб гэтым, паважаны калега, дадзенай катэгорыі грамадзян трэба было думаць раней, а не да моманту афармлення пенсіі! – заўважыла Леанора Сямёнаўна.

На курсах перападрыхтоўкі, з прычыны блізарукасці, я аддаю перавагу пярэднім радам аўдыторыі. Мне было добра відаць, што апошняе пытанне Фазаіла выклікала ў прафесара негатыўныя эмоцыі: твар пачырванеў, на ім з’явіліся прыкметы незадавальнення і прыкрасці; Леанора Сямёнаўна палічыла неабходным растлумачыць:

– Не буду вам, калегі, падрабязна тлумачыць, як фарміруецца бюджэт дзяржавы; у агульных рысах, раскажу аб парадку пенсіявання. Вось мы з вамі працуем, з заробленых намі грошай пэўныя сумы адлічваюцца ў сістэму сацыяльнага забеспячэння. А ўжо адтуль яны накіроўваюцца на выплату пенсій, у тым ліку, і сацыяльных! Значыць, мы з вамі змяшчаем утрыманцаў, нахлебнікаў, многія з якіх не маюць ніводнага дня працоўнага стажу і не прынеслі ніякай карысці дзяржаве!

Слухачы, якія спачувалі малазабяспечаным грамадзянам, задумаліся: супраць такіх аргументаў не запярэчыш!

– Акрамя таго, прадстаўнікі дадзенай праслойкі грамадства лечацца ў дзяржаўных установах аховы здароўя, а іх дзеці – вучацца ў дзяржаўных школах, сярэдніх і вышэйшых навучальных установах краіны! Дазволю заўважыць – бясплатна! Гэта значыць, непрацуючыя працаздольныя грамадзяне, не ўносячы ні адной капеечкі на развіццё гэтых галін, як, зрэшты, і усёй народнай гаспадаркі рэспублікі і краіны, бессаромна, карыстаюцца сацыяльнымі дабротамі дзяржавы! Як жа інакш, як ні прыжывальшчыкамі, можна назваць гэтую катэгорыю грамадзян? – звярнулася Леанора Сямёнаўна да слухачоў.

– Па розных прычынах жанчыны не працуюць, бываюць складаныя сямейныя акалічнасці, –  з павольнасцю, характэрнай для жыхароў Прыбалтыкі, вымавіла Ядвіга, загадчык тэрапеўтычнага аддзялення паліклінікі горада Вільнюса.

– Так, дзякуй за падказку! Спадзяюся, калегі, вы зразумелі, што гаворка не ідзе аб выпадках, калі непрацуючы чалавек ажыццяўляе догляд за членам сям’і, які мае патрэбу ў пастаянным дагляданні або наглядзе: інвалідам ці састарэлым сваяком. У такіх абставінах нізкі паклон людзям, якія не пераклалі клопат аб сваіх блізкіх на дзяржаўныя службы! – растлумачыла прафесар.

Аўдыторыя напаўголасу абмяркоўвала пачутае. Прадаставіўшы курсантам магчымасць падзяліцца меркаваннямі, Леанора Сямёнаўна працягнула тэму, якая так усхвалявала яе:

– Я кажу аб асобах, светапогляд якіх зводзіцца да ўтылітарнага пасылу: “Я не хачу працаваць і не буду! Яшчэ чаго не хапала: кожны дзень уставаць ні святло ні зара і цягнуцца на працу! Лепей дома пасяджу!”.

- Так што, не трэба шкадаваць утрыманцаў, якія “сядзяць на нашай шыі”, паважаныя калегі! – падвяла вынік дыскусіі прафесар.

Пасля лекцыі быў вялікі перапынак на чай-каву; было відаць, што курсанты абдумваюць атрыманую інфармацыю.

Мне ж успомнілася бабулька, якая “дазіравана” купляла кільку; я вырашыла, што яна таксама з катэгорыі хатніх гаспадынь, якія ў працаздольным узросце не турбавалі сябе работай на карысць сваёй краіны.

А ўзрост гэты, мяркуючы па вонкавым выглядзе жанчыны, прыходзіўся на пасляваенныя гады, калі працоўныя рукі ў разбуранай фашыстамі Беларусі былі ох як патрэбны!

Праз некалькі гадоў да мяне, намесніка галоўнага ўрача па экспертызе часовай непрацаздольнасці, звярнулася калега, загадчык тэрапеўтычнага аддзялення паліклінікі. Зоя Іванаўна (імя і імя па бацьку зменены) паскардзілася, што ў пажылой мамы зусім маленькая пенсія, назбіралася мноства хвароб, можа, аформіць яе на групу інваліднасці?

Я пацікавілася: для якіх мэт патрэбна інваліднасць? Для ільгот на медыкаментознае забеспячэнне? Дык цана на лекі, асартыментны пералік якіх у Савецкім Саюзе не адрозніваўся разнастайнасцю, і так была невысокай.
 
Зоя Іванаўна адказала:

– Мне сказалі: калі камісія ўсталюе другую групу інваліднасці, то памер мамінай пенсіі павялічыцца!

– Ніколі памер пенсіі па інваліднасці не перавышае велічыню дапамогі па выслузе гадоў! Які працоўны стаж у Вашай мамы, Зоя Іванаўна? – пацікавілася я.

– Ніякага – мама ніколі не працавала, –  адказала калега.

– Як – ніколі не працавала?! – уразілася я.

– Яна выйшла замуж за інваліда вайны, нарадзіла мяне і сядзела дома. Потым бацька памёр і мы з мамай засталіся ўдваіх. Праз паўгода наведаць сябра  прыехаў яго аднапалчанін, які не ведаў аб трагедыі ў нашай сям’і, закахаўся ў маму і ажаніўся з ёй, –  апісала Зоя Іванаўна пасляваеннае жыццё сваёй сям’і.

– А потым, калі Вы падраслі, Ніна Васільеўна (імя – зменена) таксама не працавала? – дапытвалася я.

– Не, бо ў прыватнай хаце заўсёды шмат працы! Мама так стамляецца, пакуль усё пераробіць! – адказала калега.

Я ў думках адцягнулася ад размовы, успомніўшы маю маму, Лукашэвіч (Кудрашову) Ганну Еўдакімаўну, ураджэнку вёскі Крукаўка Крапівінскага раёна Тульскай вобласці па адміністрацыйным дзяленні дваццатых гадоў дваццатага стагоддзя.

Мая мама, равесніца Ніны Васільеўны, будучы студэнткай ляснога тэхнікума, падчас вайны актыўна ўдзельнічала ў копцы траншэй і іншых цяжкіх земляных працах.

Пасля заканчэння навучальнай установы маладога спецыяліста размеркавалі ў Целяханскі лясгас; з кастрычніка 1945 года маці аднаўляла знішчаныя фашыстамі беларускія лясы, працуючы інжынерам па лесакультурах. Праз гады, у рэдкія хвіліны адпачынку, яна расказвала пасталелым дзецям, што першыя пасляваенныя гады групу работнікаў-лесаводаў суправаджала ваенізіраваная ахова: у лесе было шмат недабітых фашысцкіх прыхвасняў.

Потым – замужжа, нараджэнне пяцярых дзяцей, вялікая дапаможная гаспадарка, агарод і “соткі” бульбы, неабходныя для пракорму вялікай сям’і і хатняй жыўнасці. Кароткія дэкрэтныя водпускі – пяцьдзесят шэсць дзён да родаў і пяцьдзесят шэсць дзён пасля родаў. Праца на вытворчасці, “ад званка да званка”, –  больш за трыццаць гадоў.

Успаміны аб нялёгкім лёсе маёй мамы-працаўніцы імкліва прамільгнулі ў памяці пасля фразы калегі аб надзвычайнай занятасці яе маці – хатняй гаспадыні.

 “Па-рознаму людзі пражываюць адмераны ім зямны шлях”, –  падумала я, у думках вяртаючыся ў кабінет “з падарожжа ў часе”.

Верагодна, параўнанне жыццёвага ўкладу маёй мамы  і маці візаві адбілася на маім твары: Зоя Іванаўна зацікаўлена глядзела на мяне.

Я вельмі пашкадавала, што прынцыпы медыцынскай этыкі і дэанталогіі не дазваляюць мне працытаваць калезе Леанору Сямёнаўну і яе характарыстыку кантынгенту, які жыве за чужы кошт: “утрыманцы і нахлебнікі”.

І фразу прафесара: “…трэба было думаць раней, а не да моманту афармлення пенсіі!”.

  P.S. Ніна Васільеўна была накіравана на агляд урачэбна-працоўнай экспертнай камісіі; у яе, насамрэч, меліся захворванні, якія абмяжоўвалі працаздольнасць.
 Пенсіянерка была прызнана інвалідам другой групы, што не паўплывала на памер пенсіі суіскальніцы лепшага, больш забяспечанага, жыцця.