Гъвеч1и кьисасчи

                (Гьикая)

Арадай са кьадар йисар фенватIани, и агьвалат гьич зи рикIелай алатзавач. Нянихъ клубда Чапаевакай кино къалурзава лагьай хабар хьайи аялрин шадвилин кьадар авачир. Хурушумар хьана, кино мус башламишдатIа лугьуз вил алай гъвечIибурун кIеретIди  гьеле нисинилай  кьулухъ колхоздин клубдилай чархар язавай. Аялрин гьарай-эвердин ван  секин жезвачир, абуру гьарда вичиз Чапаев ва адан кьегьалвилер чидайди къалурзавай.
 - Чапаев акурвалди лацубур кьулухъ вил ягъиз катда, - лугьузвай хвешивилелди сада.
 - Пагь, дамахзавай муькуьда, - Чапаеван балкIандин хурукай абур гьиниз катда!
- Чибур гьамиша гъалиб жедайбур я.
- Вучиз лагьайтIа, чибур ярубур я.
- Квез ярубур балкIанраллаз, гар хьиз, фидайла акван!
- Квез чиз, виридан вилик вуж жеда?
- Чапаев! Чапаев!
- Чапаев!
Клубдин ракIарал киномеханик Абдул экъечIайла, аялар кис хьана. ГъвечIи тамашачияр, микьнатIисди чIугурбур хьиз, ракIарив агатна ва гьасятда киномеханик абуру элкъуьрна юкьва туна.
- Абдул халу, - минетзавай кьецIил кIвачер руквади кьунвай бицIекри, - кино мус башламищ жеда?
- Садра яваш кван, я хтулар, - секинарна абур киномеханикди, вичин цакни алачир ченедилай гъил алтадна. – Чуру алачирвиляй адаз вирида «кваса» лугьудай, амма исятда ам аялриз гзаф мегьрибан тир. – Няни хьурай, кIвалахрал алайбур хтурай. Куьнни хъфена куь кIвач-гъил чуьхвена, фу-затI тIуьна, кIвачел-кьилел алукIна хъша. Ахпа башламишдай вахтни жеда.
Аялар кIанзни-такIанз гьарма санихъ хъфена. Керимни кIвализ хтана. Ада дидедиз ва чIехи вахаз кинодикай хабар гана ва вич  кинодиз физ гьазур хьана.
Керим сад лагьай классда авай. Хъсан къиметар аваз кIелзавайтIани, адаз Чапаев ктабрай ваъ,  чIехи вахан суьгьбетрай чидай. Чеб викIегь, Ватандин азадвал патал душманрихъ галаз хьайи женгера игитвилер къалурдай кьегьалар Керимаз гзаф кIандай. Гьавиляй ада вахавай вичиз игитрикай суьгьбетар авун тIалабдай. Адаз ваха кIелзавай ктабрин вири игитар чидай: Павел Корчагин, Пархоменко, Олег Кошевой, Сергей Тюленин, Павлик Морозов… Амма виридалайни Кериман рикI Чапаеван кьегьалвилери, ада душмандин винел къачур гъалибвилери, есирда тунвай. Адаз вичикайни Чапаев хьтин игит хьана кIанзавай.
Кериман чIехи мурадрикай сад Чапаев акун тир. Гьич тахьайтIа са жизви кьванни! Ам лап кIевелай Чапаев яшамиш жезвайдахъ инанмиш тир. Ингье, гила Керимаз Чапаев вичин вилеради аквада. Къуй кино хьурай! Амма адаз чан алай Чапаев аквада эхир. Эхь, чан алай Чапаев!
Кериман буба Девриш колхоздин шофер я. Белиждиз къуьл тухвай ам хтана акъатнавачир, иниз килигна Керим кинодиз кьилди фена.
Кино башламишайвалди, гъвечIи тамашачийрик къалабулух акатна. Экрандал Чапаев акурвалди, аялри «ура» лугьуз гьарайзавай. ЧIехибуру абур секинариз хьана, амма ятIани гъвечIибур авай жергейрай гагь са пипIяй, гагь муькуь кьиляй  шад сесер акъатун давам жезвай.
Виридахъ галаз зил кьазвай Керимаз вич клубдин залда ваъ, Чапаеван девизиядик кваз лацубурун гуьгъуьниз галтугиз физфай хьиз тир. «ГьакI ая абуруз», «шуьшка худда тура», «ура, чибур гъалиб жезва» лугьуз гьарайзавай ам ацукьиз къарагъзавай. Вич кинода кьиле физвай вакъиайрин шагьид, лап иштиракчини хьиз авай Кериман шадвилин сергьят авачир. Са кьадар гафарин гъавурда гьатзавачиртIани, ада кьилинди гьисс ийизвай: чибур гъалиб жезва. Им, гьелбетда, виридалай важиблу тир.
Бирдан зал секин хьана:Чапаев хаталувилик акатнавай. Кериман рикI дар хьана , ам къуьгъуьр хьиз скамейкадал агаж хьана: «Яраб вуч жедатIа? Яраб Чапаев душманрин гъиле гьатда жал ? Алчахар, чеб гзаф авайла гьикIван викIегь жедатIа аку гьа ! Амма къайгъу авач, Чапаева квез гьикI хьайитIани са фенд къурмишда!» ИкI фикир ийиз, Керима вичин рикIиз сабур гузвай .
 Амма залда ацукьнавай Кериман хиялривай Чапаеваз куьмек гуз хьанач: гуьлле галукьна ам вацIун лепейри чуьнуьхна. Ихьтин эхир Керима ерли гуьзлемишзавачир.
- Им дуьз туш ! - садлагьана кIевиз гьарайна шел ккIанвай Керима. – И кино дуьзди туш, Чапаев ракьидайди туш. Чи Чапаев…
Са ни ятIани кьулухъай адан къуьнел гъил эцигна, ам ацукьарна. «Секин хьухь, дуст кас, исятда ччибуру адалай кьисас вахчуда», - лугьузвай адаз кьулухъай.
Кьисас! Керимаз мад кинодиз килигиз кIанзамачир, адан гуьгьуьл чIур хьанвай. И арада адаз виридалайни гзаф хъел киномеханик Абдулакай авай. Хъел къвечни эхир! Гьич рекьин тийидай Чапаев рекьиз къалурзава. Им эхи ийиз жедай кар яни? Ваъ! ИкI жедач, са вуч ятIани авуна кIанда. Гьахъ дуьздал акъудна кIанда. Я тахьайтIа кьисас…кьисас…вахчуна кIанда… Кьисас.
Керимаз и йифиз геждалди ахвар атанач. Адан кьеженвай вилерикай мад вам ад сеферда гар хьиз физвай шивдал алай Чапаев карагзавай ва инсафсуз вацIун лепеяр…
Пакад йикъан нисинихъ маса  хуьруьз физвай киномеханик Абдула вичин куьч кIватI хъийиз фургъундиз язавай. Кинолентер авай ачух ящик акур ам къах хьана амукьна: кьве лентиникай ана амайди сад тир. Ина-ана къекъвена, амма санайни жагъанач. Абдула гьасятда конторда авай колхоздин ва хуьруьн Советдин председетелриз кинолент чуьнуьхайдакай хабар гана.
- ВучатIани аялрин кар я, - лагьана Советдин председателди. – Вуна сенфиз пул гвач лугьуз кинода тун тавур аял авани?
- Ваъ. Кино башламишайдалай кьулухъ за вири пулсуз ракъурайди я.
- Фадлай чина чуьнуьхунар амайди тушир, - наразивал къалурна и кар такIан хьайи колхоздин председетельди.- Вири аялар кIватIна кIанда.
Кубдиз аялар  кIеретI-кIеретI кIватI хьана. Абур чкайрал ацукьайла, колхоздин председатель рахана:
- Аялар, къе квез мад сеферда «Чапаев» къалурдайвал я. Вирида капар ягъиз башламишна. Председательди, гъил цавуз хкажна, абур секинарна, ахпа давамарна:
- Амма куьне тади къачумир, кино къалуриз жезвач. Вучиз лагьайтIа клубдай кинолентер квахьна…
- ГьикI кинолентер? – акъатна садлагьана Керимай. – Кьведни? –вичи вич  маса гайиди кьатIай ам тадиз кис хъхьана ва аялрин кьулухъ чуьнуьх хьана.
Атанвай чIехибур чеб чпиз килигна, ахпа киномеханик Абдула амалдарвилелди лагьана: «Эхь, эхь, кьве лентни чуьнуьхна. Угъри сегьнедин дакIардай гьахьна».
Аялар вири киномеханик килигзавай патаз тамашна. «Угъриди вири вичиз килигзавайди гьисс ийизвай. Адавай кьил виниз хкаж жезвачир, амма киномеханикди кьве лентни чуьнухьна лугьузва эхир.
- за къачурди…са лент я, гафар акIиз-акIиз акъатна Керимай.
- Вуна ам вучиз къачуна? – секиндиз хабар кьуна колхоздин председателди.
- Бес ана Чапаев вучиз рекьиз къалурзава? Ам кьенвайди туш, - шел ккIана Керимак. – И кино дуьзди туш.
Са тIимил вахт идалай вилик хъел квай председателдин кIуфук хъвер акатна. Адаз гила вилерилай чигедиз стIалар хьтин накъвар къвезвай Керрим язух атана.
Керим клубдиз атайдалай кьулухъ сифте яз кьил хкажна председателдиз ва киномеханикдиз килигна. Председателди лугьузвай гафар дугърибур тирдахъ инанмиш хьайи ам, чуькьни тавуна, клубдай экъечIна.
- Абдул, - элкъвена председатель киномеханикдихъ, - вавай Чапаев рекьизвай чка къалур тавуртIа жедачни?
- Эхь, вучиз жедач кьван.
- АкI ятIа къе аялриз пулсуз кино къалур хъия. Пул ваз колхоздай гуда. Къуй а аялдин рикIе гьамиша чан алай Чапаеван  къамат амукьрай. ЧIехи хьайила ам вич вири крарин гъавурда акьада.
Председатель клубдай экъечIайла, куьчедай агъуз къужахда кинолентни аваз Керима  чукурзавай. Белки и чукурун адан сифте гъалибвал тиртIа! Дуьньяда гьахъ патал, адалат патал…