Аслан ва Тарас

           Аслан ва Тарас
               (Гьикая)
    Саки кьуд варз хьанва Аслана Украинада махсус  дяведин серенжемра иштиракиз.Адаз гила лап хъсандиз чир хьанвай бендеровчийрин вагьшивал, абурун алчах фикирар,Россиядин халкь так1ан хьун гьинай атанат1а.Советрин девирда стха республикада гила халис фашистри власть чпин гъиле кьуна,халкь лап жаздандал гъанвай. Иллаки урус халкьар яшамиш жезвай Донбасда. Так1анвили так1анвал арадал гъида лагьайвал, Асланан рик1ени и инсансузрин гьакъиндай анжах так1анвал гьатнавай.
    Адан дуст Антон Федорова вичин гъилерал чан гайила, Аслана кьисас вахчуда лагьана ,кьин кьунай. Дирибашвилин медалдиз лайихлу хьайи Антона, тупунин гуьлледин хъит1реп1 галукьайла, чан ганай.
    Урусатдин кьушунрихъ галаз капитан Усманов Асланан стрелковый батальонни виликди физвай. Шумуд шегьер, шумуд хуьр азадна адан батальонди. Ингье, Асланан батальонди мад са хуьр нацистрикай азадна. Гила адан солдатри гьар са к1вал ахтармишун лазим я. Душмандин жасусар агьалийрин к1валера чуьнуьх жезвай ва гьанай чи солдатар язавай. Иниз килигна, гьар са куьче, гьар са к1вал ва маса идараяр ахтармишун важиблу тир.
    Аслан са солдатни галаз хуьруьн куьчедин чапла патан к1валериз килигзавай, шаклу к1валер мукъаятдивди ахтармишзавай. Чкадин агьалийри чи солдатар хушвилелди къаршиламишзавай, абуруз чпин патай чухсагъул малумарзавай. Ят1ани хиянкарвал рик1е авай сад-кьвед авачиз тушир. Абуру чинеба чибуруз къаст ийизвай.
    Асланаз и кар хъсан чизвай, гьавиляй ада вичин гъилик квай солдатриз тикрардай: «мукъаятвал ва мадни мукъаятвал». Аслан нубатдин к1вализ гьахьна, адан къаршидиз лап кьуьзуь дишегьли, аса полда эцягъиз, экъеч1на ва сивел хъвер алаз « ша, ша,буюр, играми россиядин солдатар» лагьана. Аслан, хурудал автомат алаз, к1валин къенез гьахьна. Адаз адетдин к1вал тир аквазвайди, муькуь к1вале кьуьзуь дишегьлиди вичин свас ва хтул гада къалурна, пуд лагьай к1вализ,мугьмандин к1вализ теклифна.
    - И к1вал, чан хва, зи рагьметлу гъуьлуь эцигайди я. ВатандинЧ1ехи дяве куьтягь хьайидалай кьулухъ лейтенантдин чин аваз, хурудал медалар ва орденар алаз ам хтайла, зун жегьил руш тир, зи ц1уругуд йис тир.1949-йисуз чун эвленмиш хьана ва са йисалай и к1вални эцигнай.
    Яшлу дишегьли акъваз тийиз рахазвай, ада вичин хизандикай, уьмуьрдикай суьгьбетзавай.
    Анжах Аслан садлагьана, вичиз акси цлал алай шикилриз килигзавайла, серсер хьана амукьна: винелай дасмал вегьенвай гъвеч1и рамкада авай шикилдилай адаз дяведин парталар алай кьве итим килигзавай. Аслан аламат хьанвай саягъда и и портретдиз килигзавайла, дишегьлиди давамарна: « И шикил, чан хва, зи итимди дяведай хкайди тир.Ингье, чапла патахъ галайди зи Тарас я, муькуьди адан дуст я.Т1вар рик1ел аламач, амма шикилдин далу патал адан т1варни ва шикил ягъай вахтни кхьенва.Вун вучиз и шикилдиз акьван дикъетдалди килигзава?»
    -Я баде, бес килигдачни? Гьа и шикилдикай чи к1валени ава эхир. Эгер сад абурукай Тарас ят1а, муькуьди Аслан хьун герек я.
   Аслана мукъаятдиз шикил цлалай алудна ва кьулухъ галай кхьинар к1елна: « Верные друзья навеки: Тарас и Аслан. 1944 год».
    -Гьик1,- пагь ат1ана амукьна баде.- И шикил куь к1алени ава?! Ак1 хьайила, вун зи гъуьлуьн дустунин хтул яни?
    -Эхь, зун и шикилда авай Асланан хтул я. Зи т1варни Аслан я.Ч1ехи бубадин гьуьрметдай.
   -Вун кьисметди чи к1вализ гьик1 акъудна, чан хва! Ваз и шикил акурай лагьана, вун чаз мугьман хьун паталди яни?!-  бадеди Аслан къужахламишна.-Вун сагърай,чан хва, чун азад ийиз атанвай.Чи уьмуьрда лап ч1улав йикъар алукьнавай. Гила вунни зи хва, зи хтул я.
-Гила вири алатда, баде,-лагьана Аслана, -шикил цлакай куьрсар хъийиз,-Чна куь хуьряй хьиз амай чкайрайни фашистар квадарда.
   - Аллагьди квез куьмек гурай, чан хва. Амин.
    И арада муькуь к1вале ацукьнавай жегьил гада рак1арай гъиле тфенгни аваз акъатна: -Шикилдик хкуьрмир, тахьайт1а ви эхир жеда,- гьарайна ада.
   Гададин гуьгъуьниз атай дидедиз адан гъиляй тфенг вахчуз к1ан хьана, амма шейт1андал т1уб алайвиляй бейхабардиз тфенгдин ван акъатна, тфенгдин патрумда авай къирмеярни къавуз акъатна. И ванцел тади гьалда атай солдатри гададин гъиляй  тфенг вахчуна, гъилер кьулухъ алчударна.
   -Тарас,- гьарайна бадеди,-вуна вуч авуна? Вуна чун беябурна хьи! Им ви ч1ехи бубадин дустунин хтул Аслан я. Вуна сура авай бубадиз хаинвал авунани?
   -Урусар чи душманар я,- кьил агъузна, лагьана Тараса.
   - Ваз ни лагьана?-хабар кьуна Аслана.
   -Чаз школада гьак1 лугьузва. Урусар чун рекьиз атанвайбур я.
   -Эгер ак1 тирт1а, вунни инал сагъ амукьдачир. –Ахъая адан гъилер,-эмирна  Аслана солдатриз. –Вун, Тарас, ахпа гъавурда гьатда. Чун туш ви душманар, квез гьа тербия гузвай нацистар-фашистар я куь душманар. И шикилдиз хъсандиз килиг.  Чи пелерал яру гъетер алай ч1ехи бубайри  уьлкве фашистрикай ч1ехи дяведа   азаднай, амма абур мад пайда хьанва. Абуру Украинадин халкь терг ийидай чкадал гъанва. Чун куь халкь нацистрин гьукумдикай хкудиз атанва. Вун урус яз, вучиз ваз урусдал к1елдай ихтияр авач? Вучиз муьжуьд йисуз са къатда куь халкь ягъиз къирмишзава? Вавай жаваб гуз жедач.Амма ч1ехибуруз, куь диде-бубайриз чизва, анжах ачухдиз лугьуз жезвач.
    Са гъвеч1и легьзеда к1вал секин хьана. Тараса кьил хкажзавачир. Аслана мад цлалай  шикил алудна.
    - Иниз килиг, чи ч1ехи бубайриз. Абурун гьич хиялдизни къведачир чпин хтулар – Тарасни Аслан- сад садаз акси жеда лагьана. Дустарикай душманар ийизвай гьукум я къе квез агъавал ийизвайбур. Амма абурун эхир яргъал алач. Гьа къе-пака абур чна тергда. Эгер зун, Дагъустандай тир лезги ва вун Украинадай тир урус сад хьайит1а, чахъ галаз садавайни акъажиз жедач.  Ик1 хьайила, чавай чи бубайрин, дявейра пуч хьайи агъзурралди, миллионралди
инсанрин руьгьериз лугьуз жеда: « Чун квез вафалу рухваяр я! Чна чи чилел фашизмдин гелни тадач».
   Тарасан вилерилай т1уб-т1уб накъвар къвезвай, бадедин ва адан дидедин вилерни кьеженвай.
   Асланан рик1ел бубадин ихтилат хтана. Ада вичин бубади дуст Тарас хер хьайила, гьик1 к1ула кьуна госпиталдиз хутахнайт1а ахъайнай. Дустунихъ галаз ягъай шикилни ада лап багьа ядигар хьиз хуьзвай. Гила Асланаз и шикил мадни багьа хьана, адан рик1елай тефидай дуьшуьшни хьанва. Ч1ехи Тарасни Аслан и девирдани чпин хтулрин к1алубра аваз гьалтун дуьшуьшдин кар туш.
   Аслан к1валяй экъеч1на. Ам виликди,ч1ехи ва гъвеч1и Тарасар азад ийиз, Урусатдин пайдах, азадвилин пайдах гваз виликди фена. Адан гуьгъуьна гьахъвал ва гъалибвилихъ инанмишвал авай.Им ч1ехи къуват, садан т1емни акакь тийидай къуват я.