Китоби Хиштхона. Имомов Маъсумчон Маъсуми Мухаммад

        Маъсуми Мухммадрачаб (Имомов Маъсумчон Марачабович)



                Фатњи нав манзури ом аст аз садои журналист,
                Рўзгорон бонаво аст аз нидои журналист,
                Ќањрамони давру даврон асту користони беш,
                Љилвагар дар дидањост аз сатрњои журналист.


                Муњаммадљон Абирї




           Хабарнигори Радиои Озод; дар ша;ри Ху;анд аз мо;и ноябри соли 2001.
           7-уми ноябри соли 1965 дар де;аи Пун;ази но;ияи Ашт таваллуд шудааст. Баъд аз хатми бахши адабиёти классикии Донишго;и миллии То;икистон дар соли 1990 дар Душанбе, дар Кумитаи давлатии телевизион ва радиои ;ум;ур; ба ;айси му;аррири шуъбаи адабиёт ва ;унар ба кор о;оз кард. ;амзамон барои дохил шудан ба аспирантура ва идомаи та;сил омодаг; медид. Вале шур;и ;анги ша;рванд; дар То;икистон тирамо;и соли 1992, дар пайи он мушкили зиёди и;тимо;, ба навбати аввал бехонаг; нагузошт ният;ояш ;омаи амал бип;шад. Мо;и декабри соли 1994 ;амро;и а;ли оилаи худ аз пойтахт ба зодго;и худ баргашт ва зиндаг; аз сар гирифт. Дар мактаби ра;ами 13 - и де;аи Хиштхонаи ;амоати Пон;оз ;амчун муаллими фан;ои алифбои ниёгон ва забону адабиёти то;ик ба кор сар кард. Дар ин давра ;амро;и ;авонони зодго; мо;;ои зиёдеро дар му;о;ирати кории Русия паси сар кард. Тирамо;и соли 2001 ба тари;и  озмун ба Радиои Озод; ба кор пазируфта шуд. 
           Барандаи ;оизаи Департаменти давлатии ИМА ва созмони IREX дар соли 2004 барои силсилаи ма;ола;о дар мавз;и ;у;у;и инсон, озмун;ои экологии минта;ав; (Бишкек - Созмони амният ва ;амкор; дар Аврупо  - 2015, "Дружинаи ;ифзи табиат" - Душанбе ва Бунёди байнулмилалии ;ифзи табиат - Норвегия, 2010), озмуни вилоятии "Хомаи созанда - 2015", "Журналисти бе;тарини мо;" - октябри соли 2014 ва "Журналисти бе;тарини Сол" - и  Радиои Аврупои Озод/Радиои Озод; дар 2014.
         Соли 2011 Вазорати Фар;анги То;икистон бо нишони "Аълочии матбуоти То;икистон" та;дир кардааст.
        Оиладор, се фарзанд - ду писару як духтар  ва як набера дорад.
        Барои ошноии бештар ва хондани навишта;ояш ру;;ъ шавад ба нишонии www.ozodi.tj ё www.ozodi.org ва са;ифаи ; дар Фейсбук: facebook.com/masum.imomov.
      Гузоришеро бо номи  “Ало, шеъри А;ам, фардо маро ту зинда хо;; дошт”, ки Маъсуми Муњаммадраљаб 19 маи соли 2006 дар бораи устоди зиндаёд Лоиќ Шералї тањия намуда буду дар барномаи адабии  радиои “Озодї” садо дода ва дар сањифањои матбуоти љумњуриявї нашр гардида буд, ба хонандагони арљманд, ки аксари куллашон бидуни шаке дўстдори каломи бадеъ мебошанду ашъори Устод Лоиќро гиромї медоранд, пешкаш менамоем:


      Ало, шеъри А;ам, фардо маро ту зинда хо;; дошт...

            Имр;з ;азорону ;азорон боз девони шеъри Лои;ро мекушоянд. Аслан на айёми бар;аёт будани ин шоири, бидуни шуб;а, бузурги да;сола;ои ахир ва на баъди ин олами пурш;рро падруд гуфтани ;, ало;амадони назм дафтари шеърашро аз даст нагузоштаанд, зеро аз он дафтар ;ар кас ба дарди худ даво ва ба суоли худ посух пайдо мекунад. Шоири оши;, шоири миллат, шоири шайдои Варзоб... ;ар кас Лои;ро бо таври худ сифат мекунад ва аммо ;абл аз ;ама ; Инсоне буд шарифу ;алим, марде буд, ки ;е; го; аз майдони набард фирор накардааст ва орифе буд, ки ма;оми суханро то ба фалак боло бурдааст. Агар дарди миллату кишвар Лои;ро абгор намекард, имр;з ;амро; бо ; 65 умин мавлудашро та;лил мекардем. Ниго;е ба шеъри Лои; ва ниго;и Лои; ба шеър дар хотироти адибону донишмандон ва наздикону пайвандони ;.

Ало, шеъри А;ам, фардо маро ту зинда хо;; дошт,
                Ало, ш;ри дили дунё, маро ту зинда хо;; дошт...
                Дилам р;зе агар аз дарди шеъру иш; мемирад,
                Ало, иш;и ;а;оноро, маро ту зинда хо;; дошт.
                Ало, девони ;офиз, ;офизам бош; зи ;ар марге,
                Ало, девони Мавлоно, маро ту зинда хо;; дошт.

                Лои; Шерал;

            Лои; охирин бор барои навор дар канори р;ди Варзоб шеър хондааст. Ин ла;за сиву ;афт р;з ;абл аз марги шоир, дар р;зи 24 - уми майи соли 2000 - ум наворбардор; шудааст. Дар он ла;за;о устод Лои; дар сар ч; андешаву гуфтани;ое дошт, ки берун аз навор монд? Донишманди то;ик Зебунисо, наворбардори охирин сабти видеоии Лои; дар ёдномаи худ навиштааст: «Дар он р;з Лои; мегуфт «Мехо;ам сафедорро ба о;;ш гирифта, ;азал биг;ям...» Сафедор барои мардуми то;ик рамзи ростиву зебо; ва озодаг; аст. Барои навори вопасин Лои; дар канори р;ди Варзоб ва о;;ши сабзаву дарахтон шеър хондааст. Лои;е, ки д;стдорони ашъораш дар ;аламрави шеъри порс; ва донишмандони шеъри то;ик ба ;ангоми зиндагиаш «шоири иш;», «шоири миллат», "бе;тарин модарноманависи то;ик" ва «шоири имр;зу фардо»-яш хондаву имр;з ;ам, ;амин гуна сифоташ мекунанд. Вале аслан Лои; навору аксбардори;оро хуш надошт ва мегуфт, ояндагон шахсият ва зиндагиномаи ;ро дар шеър;ояш би;;янд:

                Агар, эй д;стон, а;ли сафоед,
                Ба дарди шоирон гар ошноед,
                А;ал чун чашми шоирро бип;шад,
                Шумо девони шеърашро кушоед.

          Аммо Шеъри Лои;, садо ва шахсияти Лои; ;ан;з дар замони зиндагиаш ;алби ;азорон д;стдорони шеъри порсии то;икиро барои ;амешаг; тасхир карда буд.
Ба эътирофи донишмандони шеъри форс;, Лои; Шерал; ш;рангезтарин ;азал;ои оши;она, самимитарин Модарномаву Хайёмнома ва дилрастарин шеър;ои муосири форсии то;икиро дар бораи дарду ормон;ои миллии то;икон сурудааст.
Сафар Абдулло - донишманди адабиётшиноси то;ик, дар як пажу;ишаш мег;яд, ки «Лои; дар во;еъ шоири дили ;азорон буд. Мо ;е; нафареро аз шоирони р;згори мо дар То;икистон намедонем, ки ба андозаи устод Лои; ма;бубият ва маъруфият дошта бошад ва дар саросари кишвар ;ро д;ст дошта ва ашъорашро дар баробари осори классикони адабиёти форс; ар; гузоранд...»
Вале мояи ма;бубияти Лои; Шерал; дар миёни шеърд;стон аз ку;о сарчашма мегирад? Адиби то;ик Абдул;амиди Самад дар ин бора ингуна из;ори назар мекунад:

            “Устод Лои; дар миёни шоирони то;ик, бештар ормон;ои миллиро суруда тавонист, нишонрас ва мондагор суруда тавонист. ;адафи аслии шоирии Лои; аз тасвиру тавсифи чиз;ои зо;иран зебо иборат нест, манзури ; тасвири зулфи печону хами абр;ву те;и ниго;у мисли ин;о нест, манзури шоирии устод Лои; ифшои дарду армон;ои милл; аст.”


“Фарзанди тамоми одамизодам ман”


Аммо ба назари пажу;ишгарони ашъори Лои;, ва;те ки ; аз дарду армони хал;и худ сухан мег;яд, дард;ои тамоми одамизодро бозг; мекунад. Шеъри Лои; аз ;олаб ва ма;дуда;ои давру замон; ва ча;орч;би арзишу ормон;ои як миллати худи ; берун рафтааст. Лои; ба ин маън; мег;яд :

                Таърих ба пуштораи ман чун боре,
                Фарзанди тамоми одамизодам ман!

Як р;ди хур;шон ва ;;шоне ;ам, ки аз ;алби к;;;о сарчашма мегирад, ба с;и ба;р мешитобад ва саран;ом ба он мепайвандад.
            Да;солаи ахири умри Лои; , ки ба давраи ;анги ша;рванд; дар То;икистон рост омад, инро р;шан ошкор сохт, ки дили ; на тан;о ба миллати то;ик, балки ба кулли одамон мес;зад. ;олдон;ои Лои; мег;янд, ки ; ба ;айси як шоир бо ил;ом аз иш; ва му;аббати хал;аш, аз ма;дудаи хоста;ои ;ар дастаеву гур;;е ва ба хусус, нир;е сило;бадаст озод буд ва ;адафи аслиаш бар;арории сул;у ошт; миёни мардуми То;икистон буд.
          Доктор Маьсумаи Турфа, ки дар нимаи дуввуми сол;ои навади асри бист дар То;икистон ба ;айси суханг;и Созмони Милали Мутта;ид адои вазифа кардааст, аз устод Лои; ингуна ёдовар мешавад:

      “ Дар бораи шоири ширинзабони ;амаи форсизабонон, ;амаи то;ику даризабон;о, яъне устод Лои; бисёр сухан;ои о;илонатар аз ман гуфтаанд ва ;ама медонанд, ки ашъори эшон арзиши бисёре дорад ва аслан дар мавриди шеърашон ;арфи зиёде зада шудааст. Аммо ман мехо;ам нуктаеро ёдовар; бикунам, ки худам шахсан ба он дахолат доштам ва дар мавриди Лои; Шерал; аз он камтар ёд мешавад. Ва он на;ше ;аст, ки эшон дар э;оди сул;и то;икон доштанд, сул;е, ки алъон мардум ба он сахт дил бастаанд ва бо сахти;о ба даст омадааст. Хуб ёдам ;аст ва;те, ки чун аввалин хабарнигори хори;; дохили То;икистон шудам ва бо рушанфикрон с;;бат мекардам, ва;те ки баъди ихтилофу тазо;уроти пан;о;р;за ;укумати муросои милл; ташкил шуд,Лои; ч; на;ши фаъоле дар он доштанд. Ва ба хотири он ки шоире буд, ки ;ама ;ро д;сташ медоштанд ва ба ;арфаш тава;;у; мекарданд ва ;ама ба ;усни нияти ; эътимод доштанд, Лои; тавонист ;арфашро муассир бикунад ва асар бикунад ба р;;ияи ;укуматдорон ва мухолифин. Ва хуб ёдам ;аст, ки та;рибан 48 соат, агар и;ро; накунам, хоб ба чашми ; наомад ва тамоми ин муддат бо тараф;ои мухталиф вориди музокира буд, то бо ;ам тавофу; кунанд. Ва;те дертар, соли 1998 вориди То;икистон шудам, ки барои э;оди сул; бо Созмони Милал кор бикунам, чун аввалин бор Лои;ро дидам, ба назарам расид, ки ; ангорам с;хта бошад, ангорам, ки дилашон с;хта бошад. Дар че;раашон, дар ниго;ашон, дар даст;ояшон ин с;хтаг; ва пажмурдаг; ба назар мерасид. Ман ;ис кардам дилашон с;хта ва шикаста ба хотири он ки То;икистон чунин як ;ангро аз сар гузаронд. Ва шояд ба ;амон далел буд, ки он шеър;ои фав;улодда ол; аз худашон осор гузоштанд, ки во;еан нишон меди;ад ч; гуна дилашон шикаста буд. "Кушед ин замонаро, ки мекушад таронаро. Даруни чашм мекушад, ниго;и шоиронаро..." Ваё он ;ое, ки дилс;з; мекунад ба ;оли миллат - ";абри таърих ягон ;авм надидаст, ки мо. За;ри таърих нажоде начашидаст, ки мо". Чун ин шеър;оро мехонед, хуб э;сос мекунед, ки ч; гуна дилашон с;хтааст.»


«Ў суханро боз боло бурду бар курсї нишонд…»


         Лои; Шерал; пан;о;у н;; сол ба сар бурда ва чи;ил соли умри худро, ба гуфтаи пажу;ишгарони зиндагиву осораш, сарфи шеър кардааст. Дар фосилаи байни китоби нахустини ашъораш бо номи «Марди ро;», то вопасин китоби шеъраш «Фарёди бефарёдрас», ки дар соли 1997 милод; р;и чоп омад, беш аз да; китоби ашъор ба дасти чоп додааст. Соли 2002, баъди ду соли марги шоир «Куллиёти ашъори Лои;» дар ду ;илд дар Ху;анд ба нашр расид ва дар соли 2005 милод; дар ша;ри Те;рон дубора р;и чоп омад.
        Пажу;ишгарони ашъор ва шахсияти Лои; бар инанд, ки ;арчанд ;исмати умдаи фаъолияти э;одии вай дар давраи ш;рав; сурат гирифта, дафтар;ои шеъри зиёде ба дасти нашр дод, аммо аз он;о ин чиз р;шан ба назар мерасад, ки идеологияи хушки ш;рав; ба дилу зе;ни табиатан озоди Лои; Шерал; ро; наёфта буд . Акбари Турсони Набипур - донишманди то;ики му;ими Амрико дар як ма;олаи худ дар бораи шинохти шахсият ва ашъори Лои; менависад:

           “Дар замони к;то;е ;ам, ки дар Кохи бузурги Кремлин, дар курсии баланди ба истило; «вакилии хал;» менишаст, аз р;и фармудаи одоби суннатии хал;и то;ик-  «нони худ х;рдану нишастанро аз камари заррин ба миён бастану ба хидмат истодан афзалтар медонист.”

Лои; ба ин ро; садо;ати худро ба ;а;и;ати зиндаг; ва ;а;и;ати шеър ;ифз кардааст.


“Дар вуљуди Лоиќ чизи маснуъї  набуд...”


          Ононе, ки бо Лои; пайванду наздик; ва д;ст; доштаанд, мег;янд, дар ву;уди ; чизе масн;ъ; набуд. Ба ;авли Фарзона, шоираи то;ик, ин озодагии ботин дар зо;ири устод Лои; ;ам ба чашм мех;рд :

            “Ва аммо а;ибаш ин ки устод Лои; айни муъ;иза буданд, тамоми шеърашон ;ам омада, нозилшуда - дар ;олати бехуд; мегуфтанд он ;арф;оро. ;ар ч; ба худашон меп;шиданд ва ;ар ч; ба худ муносиб медиданд, во;еан муносибу мутаносиби худашон буд. Ва ;аргиз халале, берабтие, номавзуние на дар зо;ир, на дар ботини устод ман мушо;ида накардаам. Че;рашон ;ам, ки ниго; мекардед, зиёд мутава;;е;и че;ра набуданд. Гиребони курташона о;ар намедоданд, кафшашонро лок намезаданд. К;ча мебаромаданд, ба ягон ;аласаи шук;;манди и;тимо;, масалан, ;аласаи байналхал;;, бояд мутава;;е;и зо;ир мешуданд. Вале ба ёдашон намеомад, ки ;амин куртаро бояд дарзмол кард. Агар яке, хайр дигар;о к;мак мекарданду бегуфти устод и;ро мекарданд, хуб. Агар не, мерафтанд бо ;амон ;оле, ки доштанд. Дир;з мутава;;е; шудам, ки бисёр олимон бештар калимоти арабиро дар с;;бат;ояшон истифода мебаранд ва бо ;амин г;ё каломи худро оро меди;анд, ;арфу нут;и худро му;а;;аз мекунанд. Аммо устод Лои; ба то;икии ноб с;;бат мекарданд. Калимотеро, ки хал; истифода мекунад, аммо ва;те с;;бат мекунед аз зе;н гум ва аз хотир фаром;ш мешавад, устод дубора зинда мекарданд. Бисёр одд;, бисёр маъмул; ва бисёр содда су;бат мекарданд.»

          Аммо Зебуннисо ;утфидинова - ;амсари Лои; мег;яд, дар зери ин парешонии зо;ир ;амъияти ботини Лои; ни;он буд:

          «Лои; дар маъракаву нишаст;о бадо;атан шеър мегуфтанд. Лекин ;ар ч; гуфтанд, фаром;ш намекарданд. Ба хона ки омаданд, зуд сари миз нишаста, он чи гуфтаанд, р;и ко;аз меоварданд. ;офизаи хеле ;ав; доштанд ва ;е; кас, ба гумонам, дар ягон ва;ту ягон ;ой надидаст, ки боре шеъри худро аз ко;аз хонда бошанд. Тамоми шеъри худро аз ёд медонистанд. Баъзан аз к;ча, ки меомаданд, ба касе ниго; накарда, ба хонаи кориашон даромада менавиштанд. Ва баъзан шаб;оро сари мизи кор; са;ар мекарданд. Умуман корашон доим; буд.»

          Аз хонум Зебуннисо пурсидам, оё байни ;ву Лои; сари масоили оилав; ба;су муно;иша;ое ;ам сурат мегирифт?

       «Баъзан чунин маврид;ое ;ам мешуд. Он го; Лои; мегуфтанд, ки ;озир ва;там нест, ана ин китобро хонда ист, баъди як ла;за ман мебиёям. Аммо ва;те меомаданд, ки мавз;ъи ба;самонро фаром;ш кардаем. Мегуфтанд, ки ;а, акнун ба;су талошамон тамом шуд. Мегуфтам, ки охир, он кори шумо нодуруст буд, ин кори мо ;ам. Мегуфтанд, фа;мида бош;, шуд.»

           ;олдон;ои Лои; мег;янд, ; дар ;ама вазъ бо шеър буд ва го;о шеър мисли оби равон аз ;албу р;;и ; ;ор; мегашт. Ва он;ое, ки бо Лои; дар як манзил зистаанд, на;л мекунанд, ки ; сари сухан;ои мавзуни ба зо;ир зебову сода ва ол;, ки донандагони шеър онро «са;ли мумтанеъ», яъне - шеъри ба зо;ир содаву гуфтанаш сангин хондаанд, шаб;оро ба са;ар меовард.
           Афзалшо;и Шод; - сарояндаи маъруфи то;ик, ки ба 80 шеъри Лои; о;анг бастааст, чунин на;л мекунад:

       «Ман чандин сол;о дар хонадони устод Лои; ;амчун фарзанди бузургашон зистаам. Ва шаб;о устод то соат;ои се - чори са;ар шеър мегуфтанд ва чаро;и хонаашон фур;зон буд. Ман дар хонаи дигар будам, аммо го;е чой ва ё чизи дигар меовардам ва шеър;ои устод пеши чашмам р;и ко;аз меомаданд, Ва як шаб, ёдам ;аст, устод як шеър э;од карданд, ки «Имр;з агар он табу он с;зи дилам нест, З- он аст, ки ;амхораву дилс;зи дилам
нест» ва дар ин шеър як байте ;ам ;аст, ки «Р;зе ки танам мурд, кафанд;зи танам ;аст, Р;зе ки дилам мурд, кафанд;зи дилам нест.» Ва худи он са;ар ман ба он шеъри устод Лои; о;анг э;од кардам».


                Лоиќ чї ниятњои эљодї дошт?

;амсари устод Лои; - Зебуннисо ;утфидинова бо ёдовар; аз сол;ои вопасини Лои; Шерал; мег;яд, ки ; ду нияти э;од; дошт, ки мехост замони бар;аёт будан ба дасти худ ан;ом ди;ад, аммо умр бар вай вафо накард. Орзуи аввали Лои;, ба гуфтаи ;амсараш ин буда, ки мехост куллиёти ашъорашро та;ия ва ашъори худро ба сара ва носара ;удо кунад:

         «Дар ду - се соли охир Лои; бо бойгонии худашон бисёр кор мекарданд. ;атто баъзе шеър;ояшонро хат мезаданд ва мегуфтанд, ки ин шеър бояд ба куллиёти ман дохил нашавад. Аммо Куллиёташон, мутаассифона, пас аз маргашон чоп шуд, бо к;шиши писарамон Ромиш ва ;ияни Лои; - Ба;риддини Алав;. Он;о бисёр сари ин масъала фикру андеша карданд ва бо масли;ати д;стону донишмандон, хусусан, бо гуфтаи Абдунаб; Сатторзода ;амаи шеър;ои Лои;ро ба Куллиёт дохил намуданд. Гуфтанд, ки агар худи Лои; мебуданду баъзе шеър;ояшонро мепартофтанд, гапи дигар буд, - аммо мо ;а;;и ин корро кардан надорем.»

             Ба гуфтаи пайвандон ва д;стонаш, Лои; мехост шеър;ои худро аз ниго;и асолат ва ;ав;ари шеърият ва ;а;и;ату самимияти баён бознигар; кунад. Аммо чун ин кор ан;ом наёфта ва Лои; низ имр;з дигар нест, ба мо маълум нест, ки шоир аз кадом шеър;ои худ мехост даст кашад. Аммо чун Лои; во;еан як шоири масн;ъ; набуд ва ;амеша аз таълифи назми ситоишии замонаш худро канор мегирифт, андешае бадо;атан ба сари кас меояд, ки э;тимол ; мехост чанд шеъри худро, ки ба ;авле бо талаби замонааш э;од карда буд, аз куллиёти худ канор бигзорад. Масалан, шеъреро, ки ба ситоиши шахсияти коммунисти даврааш бахшида ва бо мисраи «Ин ;а;он шодоб шуд аз обр;и коммунист» шур;ъ мешавад. Аммо ин гуна шеъргуна;о дар куллиёташ ба нудрат, ;амаг; чанд адад ба чашм мерсад.
Вале дуввумин нияти Лои; р;и ко;аз овардани ёддошт;ояш будааст, ба тари;и наср. Ин ;ам маълум нест, ки ; ёддошт;ояшро ба ч; тарз ва дар ч; ;олабе мехост р;и ко;аз оварад, аммо маълум аст, ки нияти Лои; навиштани як чизи ;узновар ва ;амгинкунанда набуд, то ба дили хонанда яъс ва ноумед; ворид созад. Зебуннисо ;утфидинова - ;амсари Лои;:

          «Худашон ин корро ба баъдтару баъдтар мемонданд. Фа;ат мегуфтанд, ки ман як ёддошт;о менависам, ки  а;ибу ;ариб мешавад ва мардум мехонанд ва механданд...»

              ;олдон;ои Лои; мег;янд, ; дар давраи поёни умраш бар асари фишори ;аводиси То;икистон, ки ба дилу р;;и ; асар мегузошт, зиёд май мен;шид. Рушан нест, ки ин ба саломатии ;исми устод Лои; то чи андоза асари манф; гузошта бошад, аммо я;инан бар р;;у ;они ; таъсир нагузошта ва ;ро аз ;одаи шеъру шоир; беро;а накардааст. Шоир Толиби Озарахш ба ин маън; меафзояд:

           “Ман шоирони бисёр дидам. Бо ;утб; Киром, Аш;р Сафар, устод Лои; ;амс;;бат будам. Медонед, дар байни хал;и мо як гап ;аст, ки он;о зиёд шароб мен;шиданд. Шароб мен;шиданд ё намеш;данд, одами озод буданд, озодамард буданд. Барои он;о фар; надошт бо к; с;;бат мекунанд, бо як дарвеш ё як де;;он ва ё  мансабдор. Барояшон ;амаи одамон як хел буданд. Дар назари ман, устод Лои; фикр намекарданд, ки ;озир ;ое мераванд ва мардум мег;яд, ки шоир омад. Рафташон рафтани як Шоир буд.»

            ;албу р;;и Лои;и Шерал; ба мисли асбоби набзнависи табибон буд, ки ;ама дарду ормони хал;и худро ба шакли шеър р;и ко;ази сафед дармеёвард. Лои; со;иби р;; ва дили ;авие буд, ки ба дард;о ва ;амла;ои р;;ониву маънавии бешумор, балки доимии замонааш тоб меёвард ва шикаста намешуд. Дар синни  пан;о;ун;;солаг; ва айни камолот  бар асари фишори хуни ма;зи сар дунёи пурш;рро тарк гуфтани Лои; боварнокардан; ва басо дарднок аст... Балки рафтани ; эътирозе аз ин даври ба таъбири худи худи шоир "таронакуш" буд ?...
       Ба;риддин Алав;, корманди пажу;ишго;и забон ва адабиёт дар ша;ри Душанбе, та;иягари куллиёти Лои;:

          “;аводиси сол;ои ахири То;икистон ;ам ба афкор ва р;;ияи устод Лои; таъсири ами; гузошт. Устод дар ашъори сол;ои ахир дард;о ва назар;ои худро нисбат ба замон ва ;аводиси р;згоре, ки мо дорем, баён
кардааст. ;одиса;оеро мо дидем, ки ;ан;з ;ам одам бовар намекунад чунин ;аводис дар То;икистон иттифо; уфтод. Фо;иа;оеро мо дидем, ки одамон бидуни ;адаф ;амдигарро мекуштанд, г;ш;ои ;амдигарро мебуриданд, ;ама ;о дузд;, ;орат , одамзан; ва ;орат... Замон ончунон ошуфта буд, ки касе ба фарёди касе намерасид. Ба ;амин ;и;ат номи китоби устод низ «Фарёди бефарёдрас» аст. Вале устод то охирин ла;за аз шеъру шоир; даст накашид ва медонист, ки агар забонашро буранд, бо имову ишора сухан г;яд, ва агар дастонашро бибуранд, бо баданаш бихазад ва агар хунаш берун бирезад, бо хунаш дар девор шеър бинвисад. ;амин тавр, устод Лои; аз рисолати шоирии худ, ки гуфтани дард;ои замона аст, то охирин ла;заи умр фуругузор нашуд».

Ин дафтари шеъру ѓазал чун ман намирад аз аљал
ва ё вопасин васият ва охирин шеъри Лои;

          Пайвандони Лои;, ки ба ;ангоми назъи равон дар сари болинаш будаанд, мег;янд, ; дар ла;за;ои охирини умраш низ аз шеър ва шоир; ;арф гуфтааст. Афзалшо;и Шод; на;л мекунад:

         «Дар да; р;зи ахири зиндагиашон ман дар бемористон сари болини Лои; будам. Ва аз Худо умед доштам, ки ба Лои; умр меди;ад... Ва ман го;е даъвои шоир; ;ам доштам, ки устод аз он бохабар буданд. Ва;те ки устод бори охирин ба ;уш омаданд, гуфтанд, ки писарам, ман туро шоир; накун, гуфта будам. Аммо акнун ки Лои; нест, метавон; шеър навис;. Ва ашки чашми Лои; рехт. Ва мо видоъ мекардем. Мегуфтам, ки устод, шумо шифо меёбед. Гуфтанд, ки не, Лои; аз ин дунё рафт ва бигзор ки ин дунё барои шумо дунёи хушбахт; бошад, дунёи обод; бошад, дунёи фар;анг бошад, дунёи а;л бошад, дунёи таърихи бузургонро донистан ва номи то;иконро бардоштан бошад. Ва як байт ;ам пеш аз маргашон гуфтаанд ки
Бар шаст расидаму зи шаст уфтодам,
Аз ;уллаи ма;суд ба паст уфтодам.
Орзуи рамидаи тапиш;о будам,
Бо пои худ омадам, ба даст уфтодам.
Ин шеъри охирини Лои;, охирини охирин шеъре, ки гуфтаанд...»

             Ва аммо рафтани Лои;, рафтани як Шоир, миломилоде дигар буд. Милоде дар би;иште аз Шеъру ;азал. Фарзона - шоираи то;ик:

Нубу;и шоир; мурдан надорад,
Би;ишт анд;;и афсурдан надорад.
Салом, эй рафтанат милоди дигар,
Салом урдиби;ишти тозаю тар.
Салом, эй Лои;и имр;зу фардо,
Салом, эй шоири хуршеду дарё.
Салом, эй му;тавои иш;у ;аст;,
Бимон бо со;ари саршори маст;.
Салом, эй кофару эй ринду бутсоз,
Мусалмонии мо бо ту шуд о;оз.
Ту эй шеъри А;ам, бош;, ки бош;,
Алора;ми адам бош;, ки бош;.
Салом эй марди ро;и бекарона,
Салом, эй ;овидона, ;овидона!


                Маъсуми Му;амммадра;аб
19.05.2006