Наша - не маё

Упершыню я звярнула ўвагу на выкарыстанне не па прызначэнні займенніка “мой” на адным з пасяджэнняў гарадскога выканаўчага камітэта. Дырэктар буйнога дзяржаўнага прадпрыемства, якое эфектыўна функцыянавала, дакладваючы аб дасягненнях даручанага яму завода, сказаў:

–  Я хачу пералічыць прысутным найменні тавараў, якія вырабляюцца на маім заводзе …

–  Напэўна, хвалюецца, выступаючы на пасяджэнні выканкама, вось і абмовіўся, называючы дзяржпрадпрыемства “сваім”, –  вырашыла я і стала прыслухоўвацца да прамоваў іншых выступоўцаў. Мая ўважлівасць была ўзнагароджана; яшчэ адзін кіраўнік цынічна “заграбастаў” казённае прадпрыемства.

Неўзабаве пры галоўным урачы Баранавіцкай цэнтральнай паліклінікі адбылося пасяджэнне медыка-санітарнага савета. Да яго пачатку заставалася некалькі хвілін, калі ў залу нарад хутка ўвайшла галоўны доктар арганізацыі аховы здароўя і на хаду паведаміла:

–  У маім радзільным доме жанчына нарадзіла двайнят!

Калегі пачалі абмяркоўваць нараджэнне блізнят, не звярнуўшы ўвагі на “прысваенне” начальніцай дзяржаўнай арганізацыі аховы здароўя

–  Я нешта ўпусціла? – напаўголасу пацікавілася я ў галоўнага лекара процітуберкулёзнага дыспансера, які сядзеў побач. – Калі Марыя Іванаўна (імя і імя па бацьку кіраўніка змененыя) прыватызавала радзільны дом?

–  Вы жартуеце: хто ж дазволіць перадаць у прыватную ўласнасць дзяржаўную лячэбную установу?! – адказаў калега.

–  Але галоўны лекар дакладна сказала: “у маёй радзільні”! – настойвала я.

–  Проста падабаецца Марыі Іванаўне быць вельмі важнай фігурай. Альбо са школьным настаўнікам рускай мовы не пашанцавала: не прымусіў вывучыць правілы прымянення прыналежных займеннікаў, – па-філасофску заўважыў суразмоўца, кандыдат медыцынскіх навук Сяргей Цвяткоў.

Пачалося пасяджэнне медыцынскага савета. Пагрузіўшыся ў абмеркаванне праблемных пытанняў аховы здароўя гарадскога насельніцтва, я забылася і пра блізнят, і пра “прыватны” радзільны дом, і пра прыналежныя займеннікі.

Пазней, працуючы ў сістэме Баранавіцкай раённай аховы здароўя, адзначыла, што “прысваеннем” дзяржаўнай уласнасці часта грашаць старшыні сельскіх выканаўчых камітэтаў: “мая тэрыторыя, мой дом, мая школа, мой Дом культуры, мая бальніца, амбулаторыя, фельчарска-акушэрскі пункт …”.

– Дык гэта не кіраўнікі сельскіх Саветаў, а нейкія маркізы Карабасы, якім належаць і палі, і лугі, і палацы-дамы, і лясы, – успомніла я чароўную казку Шарля Перо, слухаючы справаздачу старшыні аднаго з сельвыканкамаў.

Як новы ў раёне чалавек, я пацікавілася ў галоўнага Дзяржаўнага санітарнага ўрача Сяргея Плескацэвіча:

– Сяргей Сцяпанавіч, а чаму некаторыя старшыні сельскіх Саветаў называюць нашы лячэбныя ўстановы “маімі”?

– А Вам шкада “падзяліцца” дзяржаўнай уласнасцю з прадстаўнікамі Савецкай улады на месцах? Хай размешчаныя на даручанай сельскаму Савету адміністрацыйнай тэрыторыі аб’екты будуць і Вашымі, і “іхнімі”! – перайшоўшы на тутэйшае вымаўленне займенніка “іх”, адказаў калега, які валодае выдатным пачуццём гумара.

– Ну, калі “іхнія”, то нехай і рамантуюць сельскія лячэбныя ўстановы, а то банкі фарбы ў іх не дапытаешся, – панаракала я.

– Вы ж ведаеце, які ў сельскіх выканкамаў бюджэт, асабліва не разгорнешся. Ім самім даводзіцца звяртацца па дапамогу да кіраўнікоў рэнтабельных сельскагаспадарчых прадпрыемстваў, – перайшоў на сур’ёзны тон Сяргей Сцяпанавіч. – А звычка называць дзяржаўныя арганізацыі і ўстановы “маімі” – свайго роду спроба павышэння самаацэнкі. Мне так здаецца, калі я хоць трохі разбіраюся ў псіхалогіі.

У довадах калегі была рацыя; я пагадзілася з ім.

Пасля выхаду на пенсію ў мяне з’явіўся час для прагляду некаторых тэлевізійных перадач. Як аказалася, у асобных вядучых забаўляльных праграм любімае слова – прыналежны займеннік “мой”. “Мая перадача” (як правіла, аналаг арыгінальных брытанскіх ці амерыканскіх тэлегульняў), “мая студыя”, “мой аператар”…

Прыйшлося звярнуцца да даведачнай літаратуры, якая мне нагадала, што:

“Прыналежныя займеннікі – гэта словы, якія паказваюць на прыкмету прадмета па яго прыналежнасці да чаго-небудзь ці да каго-небудзь. Пытанні прыналежных займеннікаў: “чый”, “чыя”, “чые”.

Спісак прыналежных займеннікаў: “мой”, “твой”, “наш”, “ваш”, свой”, “яго”, “яе” і “іх”.

“Наш”, “ваш” паказвае на прыналежнасць прадмета шматлікім асобам або прадметам: наш дом, ваш камп’ютар.

“Мой” значыць “такі, які належыць мне”.

На наступны дзень пасля адной з такіх перадач у Целяханах праводзілася важнае грамадска-палітычнае мерапрыемства. У чаканні яго пачатку я разгаварылася са Святланай Андрэеўнай Крэк, старшынёй Савета ветэранаў пасёлка і нязменным кансультантам мяне па пытаннях сацыяльнага жыцця Целяхан. Успомніла ўчарашнюю тэлевізійную перадачу і падзялілася ўражаннямі з суразмоўцай:

– Ніяк не магу засяродзіцца на галоўнай тэме тэлетрансляцыі: адцягвае пастаяннае ўжыванне вядучымі займеннікаў “мой, мая, мае”!

–  Я таксама звярнула ўвагу, што гэтыя займеннікі часта гучаць у перадачах і не заўсёды прымяняюцца правільна, – пагадзілася Святлана Андрэеўна.

Заручыўшыся падтрымкай візаві, я паспрабавала працягнуць тэму:

– Мой партфель, мая кніга, мая сукенка, мае дзеці, мой муж …

– О-о, гэта Вы пагарачыліся, за мужа я не стала б ручацца, – мякка перапыніла мяне суразмоўца. – Хто іх, мужчын, ведае? А раптам не толькі “мой”?! Маладая Вы яшчэ, жыцця не ведаеце! – з уласцівым ёй гумарам, прамовіла візаві.

Мітынг пачаўся: я паспела падзякаваць Святлану Андрэеўну за аднясенне мяне да ўзроставай катэгорыі “маладыя”.

Кожны раз, калі чую ад службовай асобы дзяржаўнай формы ўласнасці прыватнаўласніцкія выразы: “мой кіроўца”, “мой супрацоўнік”, “мой аператар”, “мой сакратар”, я ўспамінаю эпізод з кінафільма рэжысёра Леаніда Гайдая “Іван Васільевіч мяняе прафесію”:

“ – Ты чыіх будзеш? Чый халоп, пытаюся?”

Трывожуся, што пры такім вольным стаўленні да займеннікаў  “мой” і “наш”, у сучасную рускую мову могуць хутка вярнуцца тэрміны часоў прыгоннага права: фарэйтары, стрэмянныя, казачкі, сенныя дзяўчаты і іншыя дваровыя людзі.

А там і да Юр’евага дня недалёка …

*9 снежня (26 лістапада па старым стылі) – адзіны дзень года,  у час якога ў адзіннадцатым-васемнадцатым стагоддзях сяляне маглі пераходзіць ад аднаго памешчыка да іншага.