Хуткае чытанне

Хуткае чытанне

Іранічная проза

Сучасныя дзеці прыходзяць у першы клас школы падрыхтаванымі: чытаюць, лічаць, пішуць, малююць …

У пасляваенны час, ды і ў шасцідзесятыя гады мінулага стагоддзя, бацькам некалі было займацца навучаннем будучых школьнікаў: выжыць бы, ды накарміць і дагледзець дзяцей.

Я пайшла ў першы клас ў 1962 годзе і, як большасць маіх аднагодкаў, не ведала літар і лічбаў: навошта вучыць іх самастойна, калі хутка ў школу і там усяму навучаць?!

З чытаннем у мяне не заладзілася з самага пачатку: вывучыўшы ўсе літары, я не магла чытаць словы. Выйсце са становішча знайшлося хутка; запомніўшы па малюнках тэксты ў буквары, на ўроках я бадзёра адказвала: “Мама мыла раму”, не заўсёды трапляючы “ў тэму”.

Цэлы год са мной “біліся” бацькі і старэйшыя сёстры. Нічога не атрымлівалася: літары ніяк не складваліся ў словы.

Па астатнім прадметам, у тым ліку і па матэматыцы, былі добрыя адзнакі, а вось чытанне не давалася мне ніяк.

У шасцідзесятыя гады мінулага стагоддзя ў невялікім населеным пункце ніхто не чуў пра дыслексію (ад грэчаскіх слоў “прыстаўка” і “словы, прамова”) – спецыфічным расстройстве здольнасці да навучання, для якога характэрныя складанасці з дакладным і хуткім распазнаннем слоў пры чытанні, а таксама пісьмом пад дыктоўку.

На бацькоўскіх сходах настаўнікі дзялілі вучняў на “здольных” і “працавітых”; у першым класе мяне, на жаль, не адносілі ні да адной з гэтых катэгорый.
Да заканчэння навучальнага года мяне “прарвала”: я пачала чытаць усё запар. Загалоўкі артыкулаў з татавых газет і маміных часопісаў, дзіцячыя кнігі з хатняй і школьнай бібліятэкі …

Запісалася ў пасялковую бібліятэку: чытанне стала маім любымым заняткам.
У сярэдніх і старэйшых класах выкладчыкі рускай (у Беларусі – і беларускай) мовы рэкамендавалі навучэнцам на працягу летніх канікул прачытаць кнігі рускіх і савецкіх класікаў, вывучэнне якіх было прадугледжана вучэбнай праграмай агульнаадукацыйнай школы.

Я выконвала даручэнне настаўнікаў з задавальненнем, лёгка асвойваючы кнігі для пазакласнага чытання, а вось на рамане Льва Талстога “Вайна і мір” засела. Спрабавала зразумець доўгія развагі класіка сусветнай літаратуры, якім быў багаты тэкст; адцягвалася і зноў вярталася да пачатку выкладу аўтарскіх меркаванняў; шукала любую падставу спыніць чытанне і з задавальненнем адгукалася на просьбы мамы памыць, прыбраць, прапалоць і парыхліць градкі …

Першы том рамана Льва Мікалаевіча цярпліва чакаў марудную чытачку. Вярнуўшыся да чытання і асіліўшы некалькі старонак, “успамінала” аб “тэрміновым”, не выкананым мною заданні мамы і … зноў адкладвала кнігу.

Прымаючыся за другі том эпапеі, падумала аб “хуткачытанні”. Яшчэ нічога не ведаючы аб гэтай методыцы, марыла:

– Вось бы навучыцца хутка чытаць, я ўмомант прачытала бы раман Льва Талстога “Вайна і мір”, как любімы замежнікамі!

Шмат пазней даведалася, што першы курс хуткачытання* быў арганізаваны ў Сіракузскім універсітэце ЗША, а ў 1940-х гадах хуткасць чытання павышалі апаратнымі спосабамі, з дапамогай тахістаскопа, якім у псіхалогіі вызначаюць хуткасць і дакладнасць успрымання і ўвагі, праяўляемай пры гэтым.

 У 1966 годзе ў Савецкім Саюзе адэскія даследчыкі І.З.Пасталоўскі і Е.Г.Сямёнаў пачалі эксперыменты па навучанні хуткаму чытанню з выкарыстаннем распрацаванага імі прыбора – “паскаральніка чытання”. Прынцып яго працы быў просты: стужкапрацяжны механізм з зададзенай хуткасцю падае надрукованы на шматметровым скрутку тэкст, які ўстаўлены ў спецыяльнае акенца-рамку. Задача чытача – паспець прачытаць, а пры дасягненні жаданага выніку – паскорыць падачу тэкставага матэрыялу.

У Мінск методыка безапаратнага рэгламентаванага чытання прыйшла толькі ў 1971 годзе. Пад кіраўніцтвам псіхолага С.П.Цуранавай было арганізавана навучэнне хуткаму чытанню студэнтаў, школьнікаў і спецыялістаў розных галін народнай гаспадаркі.

Па дадзеных розных аўтараў, пры хуткачытанні шпаркасць засваення матэрыялу павялічваецца прыкладна ў тры разы.

– Не, усё роўна не ўдалося б мне прачытаць раман Льва Талстога паскораным метадам, –  разважала я, азнаёміўшыся з інфармацыяй пра гісторыю распрацоўкі новай методыкі чытання. – У пачатку сямідзесятых гадоў я рыхтавалася да здачы выпускных школьных і ўступных экзаменаў у інстытут, якое тут хуткачытанне?!

– Ага, усё ты адгаворкі шукаеш, каб апраўдаць сваю ляноту! – абурыўся ўнутраны голас. – То дыслексію прыдумала, каб лягчэй было ў першым класе, то выпускнымі і ўступнымі экзаменамі прыкрываешся! Бяры прыклад з невядомага чытача тваёй пісаніны, які першага чэрвеня літаральна пасяліўся на тваёй празаічнай старонцы!

– Гэта той, што зайшоў вечарам, прачытаў пра ўдарніка камуністычнай працы, яшчэ пару-тройку мініяцюр на рускай і беларускай мовах, а потым пачаў чытаць раздзелы з кнігі пра гісторыю Баранавіцкай медыцыны? – удакладніла я.

– Так, менавіта гэты. А ты ведаеш, колькі раздзелаў ён прачытаў? – запытаўся апанент.

 – Не ведаю, мусіць, трохі пачытаў, ды і сышоў на іншую старонку, – адказала я.

– Так, але да сыходу ён прачытаў усе семдзесят восем глаў кнігі. І за які час, як ты думаеш, невядомы чытач адолеў тваю шматгадовую працу? – пацікавіўся ўнутраны голас.

Я звярнулася да спіска прачытанняў. 19:31 – прадмова і першы раздзел; 21:50 – глава “Знакамітыя медыкі Баранавіцкага краю” і “Заключэнне”.

– Таварыш, які асвоіў хуткачытанне, за няпоўныя тры гадзіны здужыў кнігу! Пара і табе заняцца вывучэннем методыкі імклівага чытання, вучыцца ж ніколі не позна! – прапанаваў голас розума.

– Не, хуткае чытанне – гэта не для мяне. Я чытаю не спяшаючыся, вяртаючыся часам да ўпадабаных мне эпізодаў апавядання. Ты б, усёведны, лепш падказаў, якую менавіта інфармацыю так настойліва шукаў чытач у публікацыі, якая прадстаўляе цікавасць пераважна для медыкаў невялікага рэгіёну Беларусі? – пацікавілася я ў унутранага суразмоўцы.

Унутраны голас змоўк і цэлы тыдзень не выдае ні гуку. Відаць, не па сілах апынулася задача: чытач-то – невядомы …

*Адзін з найбліжэйшых паплечнікаў У.І.Леніна У.Д.Бонч-Бруевіч распавядаў:

 “Чытаў Уладзімір Ільіч зусім па-асабліваму. Калі я бачыў Леніна, які чытае, мне здавалася, што ён не прачытвае радок за радком, а глядзіць старонку за старонкай і хутка засвойвае ўсё дзіўна глыбока і дакладна: праз некаторы час ён цытаваў на памяць асобныя фразы і абзацы, як быццам ён доўга і спецыяльна вывучаў толькі што прачытанае. Менавіта гэта і дало магчымасць Уладзіміру Ільічу прачытаць такую вялічэзную колькасць кніг і артыкулаў, якой нельга не здзівіцца”.

Тэхнікай хуткачытання валодалі Бальзак, Напалеон, Карл Маркс, Пушкін, Горкі, Сталін, Гітлер, Франклін Рузвельт, Джон Кенэдзі; з нашых сучаснікаў – Біл Гейтс.