Чоми 5 Малика Гавхаршод. Дуои бади Сайидон

Чумъа Куддус Чоми 5.
Малика Гавњаршод. 

Равони Љомї назар ба айвоне кард, ки ду тан – яке пиру дигар љавон дасту остин барзада, љониби мазор рафтанд ва падар ба писар фањмонд.
- Ин дуои пирњои мо, сайидони покнињод аст, ки аз ин бегим азобњо дидаанд. Ва ин дањшат њам аз дуои мазлум аст. Вагарна кї дидасту кї шунидааст, ки гўри мусулмонро оташ зананд?
- Дар бораи бегим шунидаам, вале нафањмидам, ки ў чї гуноњ дошт.
Ва пир ба љавони тануманд аз таърихи ѓамангези бегим њикоят кард:
- Гавњаршод бегим - зани калонии ма;буби Шо;рух Мирзо, писари ча;оруми Амир Темур буд. Вай духтари ;иёсиддини Тархон, яке аз ашрофони Чигатой буд. Бобои ;иёсиддини Тархон замоне дар хидмати Чингизхон буд ва дар як ;анг ;ро аз марг на;от додааст. Аз он замон дар улуси Чиѓатой авлоди ў сазовори эњтироми баланд гардид. Гав;аршод бо Шо;рух Мирзо издиво; карда, се писар - Улу;бек Мирзо, Бойсунгур Мирзо, Му;аммад ;оки Мирзо, ду духтар дошт.
Гав;аршод зани хушсимо, хушзавќ, дорои азму иродаи ќавї буда, пас аз фавти Амир Темур кор;ои подшо;иро ба ;;да гирифт.  Шоњрух Мирзо дар таъин намудани ;окимон ба вилоят;о, фармонде;они артиш ;азо ва подош додан ба мардумро ба занаш бовар мекард ва хељ гоњ дурустии онро тахќиќ намекард. 
Гав;аршод дар лашкаркаши;ои Шо;рух Мирзо  иштирок мекард ва аз хислати шо;зода;о ва рафтори сардорони лашкар ого; буд. Бинобар ин, иродаи худро дар масъалаи ба тахт таъин кардани валиа;д та;мил мекард. Масалан, Шоњрух Мирзо хост писари хурдиаш Муњаммадљоќї Мирзоро валиа;д таъин намояд. Аммо ин тасмим ба малика маъкул нашуд, Ў наберааш Ало-уд-Давла Мирзо (1417 - 1461), фарзанди писари марњумаш Бойсунѓур Мирзоро сазовори тахт шуморид. Ин ба писари калониашон Улуѓбек Мирзо маъќул нашуд ва хост Шоњрух Мирзо ўро рад кунад.
Соли 1444, ваќте Шоњрух Мирзои бемор дар бистари марг карор дошт, ба Муњаммадљоќї Мирзо, ки њокими вилояти Балх буд, хабари фаврї мефиристанд. Шо;зода фавран ба ;ирот меояд. Аммо хабаре мешунавад, ки бо фармони модараш Гав;аршод, фармонде;и лашкар ;алолиддини Фир;зшо; ба Алоуд Давла Мирзо чун валиа;д байъат кардааст. Мухаммадљокї Мирзо сахт хафа шуда, баъди аёдати падараш ба Балх баргашт. Дере нагузашта Шоњрух Мирзо шифо ёфт ва аз чо бархост. Ба ин ;одиса на шо;зода, на Гав;ашод балки сарлашкар ;алолиддини Фир;зшо; ;азо гирифт. Пас аз як сол шоњзодаи даъвогари тахт Мухаммад Љоки Мирзо бемор шуда вафот кард. Пас аз ин Шо;рух Мирзо натавонист то охири умр дар бораи таъини валиа;д тасмим бигирад.
- Шоњрух Мирзо чї шоње буд? – пурсид писар.
- Эњ, аљаб замоне буд, оњ кашид падар. - Дар ањди ў Хуросон хеле рушд ёфт. Аммо…
Писар ба чанд бинои хушсохт ишора карда пурсид:
- Чаро инро мадрасаи Гавхаршод меноманд?
- Чунки бегим мас;иду мадраса, хонаќо;, ма;бара, ме;монхона, беморхона, равот, чоњу сардобањо сохт, корњои хуби зиёд њам кард, вале марде ёфт нашуд, ки пеши њукми ноодилонаи ўро бигирад. Гавњаршоди озодандеш барои ободии кишвар, фарњангу маърифат ;амхории беандоза кард, ба тољирону вазирон рухсат медод, ки бино;оро чун кори хайр бунёд гамоянд. Њама фарзандон ва наберагонаш ;аводорони илму њунар буданд. Аммо сиёсат чизи дигар аст. Шоњ агар одил набошад, мулк вайрон мешавад, малика ноодил бошад, инсону инсонгарї нобуд шавад… Чанд њолат хатари сиёсатронии маликаро ошкор намуд. Бохтњояш барои ин зани фармонфармо сабаќ нашуд…
Падар љониби ќибла рў гардонду дуое хонд, даст ба рўй каши два бо алам гуфт6
- Ўро дуои сайидони Шероз гирифт. То њоло дар пеши назарам он манзараи маѓшуш истодааст. Чунин мусибатро то он замон касе надидаву нашунида буд…

Дуои бади Сайидон
   
Соли 1446 Шохрух Мирзои пир алайњи наберааш Султон Муњаммад Мирзо (писари Бойсунѓур Мирзо), хокими вилоятхои Казвин, Рай ва Кум лашкар кашид. Чунки шо;зодаи ;авони худсар бар зидди бобояш ш;риш бардошта, ;амадону Исфа;онро забт намуд ва Шерозро му;осира кард.
Малика Гав;аршод, ;амро;и Шо;рух Мирзо ба Эрон рафта буд. Вале ба њељ гуна мухолифат дучор наомад. Султон Муњаммад Мирзо омадани бобояшро фањмида, Шерозро аз муњосира озод намуда, ба кухистон фирор кард.
Шоњрух Мирзо вориди Шероз гашта, хама наздикони шоњзодаро љазо медињад. Бо исрори Гав;аршод чанде аз Сайид;о низ эъдом мешаванд.
Сайид (арабї ;;;;; — пешво, хо;а) — унвони ифтихорї барои авлоди паёмбар Му;аммад тавассути духтараш Фотима ва наберааш ;усайн. Дар кишварњои исломї сайидњо аз имтиёзњои махсус бархурдор буданд: онњо њуќуќи шафоати љинояткоронро доштанд ва аз љазои љисмонї ва њукми ќатл озод буданд. Дар миёни сунни;о, чун ;оида, саллаи сабз ва дар байни ањли шиъа саллаи сиё; доштанд.
Ќатори дигар шўришгарон сайидонро њам ба ќатлгоњ, ба майдон оварда, мардумро љамъ намуданд. Овоза шуд, ки сайидонро ќатл намекунанд, чунки гуноњ надоранд, вале аз љониби малика мањкум шудаанд. Онњо аз султон  Шо;рух Мирзо хостаанд, ки дурустии ин амрро тањќиќ кунад. Фурсат мегузашту посух наомад.
А;иб ин аст, ки на Амир Темур ва на Улу;бек Мирзо дар ;а;;и Сайид;о боре њукми эъдом накардаанд. Шоњрух Мирзо низ ;окими пар;езгор буд. Ва сайидон интизори лутфи шоњ, таги дор истоданд. Фармондењ гуфт, ки посухи шоњро интизоранд. Сайидињо дуо хонданд ва зикр намуданд, ки дар сурати тафтиши одилона ва бекор кардани њукми ќатл ба султон умри бобаракат ва дар кори мулк барору кушоишњо хостанд….
Ва ин замон посухи Шо;рух Мирзо омад. Фармондор эълом намуд, ки султони замон хо;иши малика Гав;аршод бегимро рад карда натавонист ва ;укм и;ро мешавад. Ва сайидињо дар зери дор ба Шохрух Мирзо дуои «бад» карданд.
-Дуои одам ќабул мешавад? – гўлпурсї кард писар.
- Дуои њар як мазлуми љабрдида ба даргоњи худо мерасад, – дарќањр шуд падар. – Натиљаи лаънат хондани сайиди;о шуд, ки тољу тахти шоњї аз фарзандони Шохрух Мирзо рафт, ба дасти авлоди дигар расид. Боз чї хел дуо ќабул шавад?

Дарвоќеъ, Шоњрух Мирзо дар рохи бозгашт аз Шероз ба пойтахташ Њирот, 12 марти соли 1447 бемор шуд. Гав;аршод бегим фармондењии лашкарро ба Абдуллатиф Мирзо супурд, аммо ба Њирот ба Алоуд-давла Мирзо номаи махфї фиристода, «мустахкам намудани пойтахт»-ро талаб кард. Абдулатиф ва Алоуддавла бо њам љанг мекунанд.  Якумї ба лашкари Алуддавла Мирзо маглуб ва асир шуд. Соли 1447 Улуѓбек Мирзо Њиротро муваќќат забт кард, боз байни шоњзодахо низоъхои хунин ба вучуд меорад.
Соли 1457 Абулкосим Бобур Мирзо ба Машхад омад. Дар вакти зиёфат ;оким, ки май мен;шид, ;олаташ бад шуда, ба замин афтод ва дар синни 36-солагї ногањон вафот кард.
Аз ин њоли шоњзодањо њокими Самарќанд Султон Абусайид Мирзо (1424-1469) истифода бурда, Хуросонро забт кард, Самаркандро ба писариаш Ањмад Мирзо (1451-1493) дод ва Њиротро пойтахти худ эълон кард. Синни Малика Гавњаршод ба 80 наздик расида, хеле пир бошад њам, барои тахти Хуросон наберааш Султон Ибро;им Мирзоро (1440-1460) ба ошўби зидди Султон Абусайид Мирзо ташви; кард. Султон Абусайид фармуд, ки маликаро нобуд кунанд.

Ва соли 1457 Гав;аршод бегимро ќатл карда дар писараш Бойсунѓур дар ;абристони па;л;и мадрасаи бунёдкардааш дафн карданд.
- Ту ба ин таърих чї муносибат дорї?
- Ба ду љињат: ваќте султон Абўсайид фармони ќатли бегимро дод, барои ичрои ин фармон чанд нафарро муаваззаф кард, аммо пас аз суњбати кутоњ бо бегим аз ин кор даст кашиданд. Охир ба ман фармуданд. Назди ў рафтам.
Бегим ба ман гуфт:
- Пеш аз ту нафаре омад, ки бародару фарзандонаш дар мадрасаи бунёдкардаи ман тањсили илм кардааст; гуфтам, туро чи њаддест ки ба ман дасти зулм дароз мекунї? Пеш аз ў нафаре омад, ки падару бародаронаш дар заминњои нав кушодаи ман зиста, бо оби навтоки сохтаи ман барои боѓу полезї об гирифтаанд. Ба ў гуфтам, ки њастии ту, луќмаи нони дањони ту аз замину рўди сохта ман аст. Чи тавр тавонї ба сари ман шамшер кашї? Ва пеш аз ў љавони ќотиле омад, ки бо амри ман аз зиндон рањояш карда будам. Ту кистї? Ва туро чї њаќњо ба љони ман њаст?
Ман саросема нашудам, бо сабру тамкин гуфтамаш, ки ман ходими он сайидињои донишмандонам, ки бо фармони ту дар Шероз эъдом шуданд.
Бегим гуфт:
- Пас, ту хизматгори муздуре будї, онњо на амак буданд  турову на падар…
Бегим ба чашмони ман нигарист ва ман нигоњамро аз ў нагурезондам, оромона гуфтам.
- Бале ќаробати хунї надорам, аммо тахсилкардаи мактаби эшонам. Дар вуљуди ман нури ирфони эшон боќист. Њарчї њастам аз сояи давлати илму амали эшонам. Ва машоих гуфтаанд – њаќќи устод аз падар болост. 
Малика дармонд ва иќрор шуд.
- Бале устод бо илму дониш дар дили шогирд баќо мемонад. Ту њаќ дорї хунбањои устодонатро бигирї.
Ва омода шуд ба ќатл…
Ќалби писар дар ќафаси синааш ларзон гашт, бо тааљљуб ба падар нигарист, валк дар чашмони ў пушаймонї надид. Баръакс, гуфт:
- Агар сад бегим пеш ояд, сар аз танаш људо созам.   
Равони Љомї ба њарду афсўс хўрд, аммо аз хулосаи падари пири якрави ќотили љавон тааљљуб намуд:
- Ин дасти ман нест, дасти ѓазаби худост, лаънати сайидон аст. Ў як бор фањмонд, умед фаќат ба тахт бастан хатост, ду фарзанди баргузидааш ба умеди сохибтољ шудан, шўриданд вале дар љавонї њалок шуданд, вале ин сабаќ нашуд. На ба модар, на ба фарзандон. Тавба накарданд. Ана оќибат, шикаст пайи шикаст омад. Ана, оќибат писарро ба тахт нишонд. Вале оќибатро фикр накард, ки ба њар зўрдаст забардасте њаст. Тахт чунон заиф гашт, ки ба писараш дер напоид, бо осонї аз дасти ў рафт, абадї рафт ба дасти авлоди дигар, ба Абу Сайид ва дертар ба Њусайн Мирзо ва аз ў њам рафт.
Ва њоло ин падари пир писари љавонашро барои идомаи шуѓлаш- ба ошуб, барои сўхтани гўри Мавлоно Абдурањмони Љомї рохнамої мекунад. Бинобар ин кишварро аз мављи нави ошуб, оташи худсўзї халосї нест, оташи кину ќасоси аламдидагон хомўш намегардад.