Дахшати шохон 4

Вањшонияти шоњон 4.

Чомї зарурати шахри фазилатро бо њар боб собит сохт. Ба ёди султон - шоир - шогирдаш расонд, ки дусад соли охир аз дасти шоњони љангчўй тамоми  Мовароуннањру Хуросон, билоди форс ва тамоми љањони мутамаддин ба чї њол афтод, аз шањрњои обод санге бар санге намонд ва мардуми шоду фозил сар ба сар кушта гаштанд.
Муаррихони замон, ки бо супориши амирони мустабид таърихнома менавиштанд, баъзан мардуми мукимии Осиёи Миёна, хоса тољиконро дар чангхо алайхи арабу турку мугул бечуръат, тарсу, пароканда зикр намудаанд. Вале дар асл, ниёгони мо дар љангњо алайњи Искандари Маќдуни, давлатдории Кушониёну Хайтолиён, ташаккули давлати Сомониён љасуру бебок буданд. Бори аввал Искандари Макдуни мањз дар Сугд чангро бохт. Забти вилоятхои тоичкон ба арабхо пас аз чандин дахсола муяссар шуд, ба Хатлон пас аз чанги сеюм бо хиёнати амалдорон ва созишнома сохиб шудааст.
Халќ бар зидди турку мугул хам бархест. Њарчанд тољикони аз истисмори турку мугул азиятдида аз ќавми дигари он, ки барои тахт талош мекард, рўзи бењтаре умед надошт.
Ва аз таърихи љахон маълум мегардад, ки њам дар Шарк, њам дар Гарб як шоњи љангљўй пас аз чанд пирўзї чун боду бурон хама чоро фаро мегирифт. Вале аз он тааљљуубовар он, ки пас аз чанде ин тудаи дањшатафкан аз шоњи навбатии истилогар тарсида фирор мекарданд ва њазор-њазор бечоравор кушта мешуданд.
Далелњои хуношоми таърих ифодагари гўёи њоланд. 
Чингизхон, асосгузор ва ахони Империяи Муѓулистон,  дар ибтидои асри XIII  тамоми Осиёро мутеъ кард, ягон кишвар ба ў муќобилат карда натавонист. Империяи Му;улистон 16,11% масо;ати умумии заминро иш;ол мекард, ки 9,266 миллион километри мураббаъро ташкил медод, аз дарёи Дунай то ба;ри ;опон аз Новгород то Камбо;аро дар бар мегирифт. Ба гуфтаи муаррихон, ў бени;оят бера;му бешафќат буд, дар марги 40 миллион нафар гуна;кор аст, ки он ва;т 11% а;олии ;а;онро ташкил медод! Ин њолат дар асри 13 ;атто ба и;лим таъсир расонд: 700 миллион тонна CO2 ба атмосфера партофта нашуд ва ин њолат сайёраро сард кард. Чингизхон бузургтарин империяи континентал; дар таърихи инсониятро таъсис дод.
Чингизхон душманони худ, њатто онњоеро, ки бе љанг ба вай таслим шудаанд, вањшиёна мекушт. Ў дар байни муѓулњо ра;ибоне дошт, ки барои ;удрат бо ; ме;ангиданд. Яке аз он;о ;амуќа, р;зе пас аз ;алаба саркардањои душманро дар 70 дег ;;шонд. Маъмулан Чингизхон сутунмуњраи асирро мешикаст, ба чашму да;они он;о ну;раи гудохта мерехт, љисми он;оро пачаќ мекард. Вале зинда ;;шондани одам чунон ва;шиёна ва да;шатнок буд, ки дар Аврупо шо;идон аз ;айрат бе;уш мешуданд. Фарёди ;урбониён да;шатовар буд ва дидани он њоле, ки бо бадани инсон р;й медод, мардумро водор мекард, ки аз ин манзара р;й гардонанд.
Агар асир шахси олинасаб бошад, му;ул;о гардани ;ро мебуриданд, гул;яшро буѓї мекарданд, Асирони русро, ки ашроф буданд, зери чўбњо гузошта, худ болои он баромада, ба шарафи пир;зии худ то марги асирон базм оростанд.
Ў ањолии шањрњои азимро бебозгашт несту нобуд мекарданд, гуё ин як кори табиї бошад.
Дар асри XIII империяи Хоразм аз дасти Чингизхон шикаст х;рда, ;ариб аз байн рафт. Баъдан аскарони хон 3/4 эрониёнро несту нобуд карданд. Танњо баъди 700 сол ањолї ба дараљаи пеш аз истилои муѓулњо расида тавонист.
Дар шањри Ўтрор Хайрхонро бо нукраи гудохта кушт, тамоми ахолиро нест карду шањрро аз рўи замин бардошт.
Дар Самарќанд ба муќовимати љиддии сад њазор сарбоз дучор шуда, љараёни обро ќатъ кард, муњофизон оњиста-оњиста заъиф шуданд ва хон ба ша;р даромад. Ша;рро хароб карданд, занони ;омиларо ёфта, бо ханљар куштанд ва к;дакони батни он;оро берун карданд. Та;рибан ним миллион нафар кушта ва фирор карданд. Ва;те хашми му;ул;о паст шуд, аз ша;р ;атто харобае бо;; намонд.
Харобшавии Урганљ вањшиёнатарин дар таърих, охирин ша;ри истилокардаи Чингизхон буд. Он ;о ;анги комилан шадид сурат гирифт. Хон дар муддати кўтоње шањрњоро торумор мекард, аммо ин љанг шаш моњ кашол ёфт. Њатто баъд аз он ки му;ул;о ба ша;р ворид шуданд, натавонистанд чун њамеша ба ;оратгар; шур;ъ кунанд. Муњофизон барои њар як хонаи шањр мељангиданд, одамони пин;он шударо пайдо карда натавониста ша;рро с;зонанд.
Чингизхон дар синни 65-солагї салтанати Тангутро торумор кард, вале чанде пеш аз таслим шудани Чжунсин, пойтахти он, соли 1227, 18 ё 25 август њалок шуд. Сабаб;ои марги Чингизхонро гуногун арз мекунанд: аз асп афтод, бемории нога;он;. Ба аќидаи дигар, ў зани љавони зебои њокими Тангутро ба занї гирифтва  њангоми мулоќоти маљбурї ин шоњдухтар Чингизхонро бо ханљар куштааст.
Ин ходиса 18 ё 25 августи соли 1227 рух дод. Дар ку;о будани ;абри ташкилкунандаи империяи калонтарин дар љањон Чингизхон то ;ол маълум нест.