Г1ях1мадхан-Абу-Бакарла кинолизирти пагьмурти
ГIямрула тарихли детаур
Россияла киноиндрустиялизиб бузутала БархIила байрам сабливан августла 27 багьахъурси саби.
1919 ибил дусла августла 27-личир лерилра киноличил дархдасунти хIянчурби, халкьла комиссартала Советла хIукмуличил, вегIдешла даражализир хIедатурли, даимлис керасибтири ва илхIейчирад кино ва суратуни кайсниличил дархдасунти лерилра хIянчи халкьлис багьуди бедлугуси комиссариатличи хъардарибтири.
Кинолизиб бузутала бархIиличил бархбасахъи, сунела сценарийти хьулчили дуцили
12 кинофильм халкьлис гьаладихьибси ГIяхIмадхан Абу-Бакарла кинолизибси творчестволичила дила пикри белкIес хьулрухъунра.
Илала сценарий хIясибли барибси, «Гъагултани зак бархьбалтули саби» бикIуси художественный фильм 1959 ибил дуслизиб дурабухъунси саби. Фильм 1960 ибил дуслизиб, апрельла 8-личиб бегIла гьалаб халкьлис чебаахъес гьалабихьибсири. Ил, Дагъистанна халкьличила буруси цаибил художественный фильм сабри. Илизир Дагъистанна театртала гIяртистунани кинола игитунала сипатуни гьаладихьибтири. Кинолис музыка делкIунтири жагьси композитор Мурад Кажлаевли. Илини, вахъ ибкьли узули, хIябал кинолис даарицад музыка делкIунтири. Кинолизир бегIлара чердикIибти зайдухъунтири. Челябкьлализир илини гIяхIцад кинобас музыка делкIун, ГIяхIмадхайчил барх илалара пагьмура вавалибяхъиб.
Ну риштIали лералли, дудешли асили хъулиб халаси телевизор лебсири. ИтхIели нуша Къаякентла районна Гергала шилизир хIердирулри. Дубуртазибван ахIи, 60 ибти дусмазибра илаб телевизор жагали бузусири. Гьанбиркур лерилра хъалибарг киноличи хIердикIули, къалмакъарлизив Мирзабегличивад Башир чедиикахъес кьакьадакIили, Мирзабегла дудешла уюнтачи дукаркIули.
Илис гIеларад дурадухъун; «Адам ва ХIява» - 1969 ибил дус, «Дила риганайлис баки» - 1971 ибил дус, «Гепард» - 1979 ибил дус, «Чехьери» - 1980 ибил дус, «ДяхIила мекъ» - 1980 ибил дус, «ХIунтIена гIинцбала манзил» - 1981 ибил дус, «Бирхаудила верхIел зурхIяб» - 1981 ибил дус, «Кубачила кулехала дигIяндеш», - 1982 ибил дус, «Някъли белкIунси Кьуръа дигIяндеш» - 1990 ибил дуслизиб.
Гьари пикрибарая ца адамла бузерила ва пагьмула сегъуна гьунар сабил ишаб дакIубиубси.
Дила пикрили, пагьмула гьунарла дигIяндеш ГIяхIмадхан Абу-Бакар гIярбукIан виънилизиб саби. Дагъиста дубуртазиб дигIянбиубси, халали ахIенси шила адамтала бузерили, устадешли, пагьмули акIахъубти художестволашал гIур чинаралра агарли аринти, халаси багьалати мургьи-арцла ваяхI дунъяла чидил-дигара гIямзилар; Парижлизир, Лондоннизир, Токиолизир,Нью-Йорклизир, Дубайлизир, Москвализир дирцули кадихьили даргес вирули сай. Илди лерилра Кубачила устнала мургьила някъбани дарибти сари. Илдала багьара гьачамличиб–гьачам ахъбикIули саби.
Илди устнала ваяхIван черикIлати, Дагъистайс, Россиялис, дунъялис чедаахъес лайикьти, нушала халкьла гIямруличила бурути, художественный кинофильмаби касили сари ГIяхIмадхан Абу-Бакарла сценарийти хьулчили дуцили.
Илдани, гьарил хIерикIуси адам пагьмула сихIрула дунъялизи арикули сай, сага-сагали илди чедаэс хьулирахъули сай, адамтала гIямру сари лертиван илдазир сипатдарибти сари.
БегI гьалаб чебаибси, «Гъагултани зак бархьбалтули саби» лерилра гIямрулизиб нуни хъумартурси ахIенри. Ил цархIил киноличил гъудурхIебаресли, саби-бегIси бухIнабуцличилси, Дагъиста театртала гIяртистунала пагьмули нушаб дурхъабарибси саби. БекI игит хIериалра иларси Барият Мурадова, Мурадхан Кухмазов даимлис хъумхIертести саби. ЦIуба-цIудара рангла биалра, ил киноличи набчил рарх рурсила рурсира хIеррикIи. Нушала дурхIнала дурхIнаникIун иитхIелла гIямру кинолизирцун чедаэс бирули саби.
ГIур дурабухъун «Адам ва ХIява», рангла суратуначилси ва бягIуси экранничиб. Кинофильм дукелцIила кинола жураличиб барибси саби. Ил кинора итхIели, дурабухъунхIеливан ахIи, гьанна имцIали аргъесли саби. ИтхIели дяхIила адам дубуртазив левниличи халкь гьарли-марли бирхутири. БархIехъуназив ил хъули ахIецIахъес нешли унзурби гIейкIули гьанбиркур.
Гьана биалли, дяхIила адамлизибадси итхIелила урехи, гьанна дукелцIиличил гьанбикахъес вирули сай. Белики, илкьяйда бетаахъес, ГIяхIмадха пагьмули кумекбариб бургар.
«Чехьери» бикIуси кинофильмлизиб ит заманала, гьарли-марси Дагъистан саби.
«Шантала ургарти гьарли-марти къалмакъар чедаэс дигулра, илдачила белкIес багьандан», - викIули сай унрази ГIяхIмадхан.
«ХIед дигуцад къалмакъар лерригу ишхIели шилизир. Белгьес пикрибарили хIенкьлизибад хIяйван кабукес арбякьунти адамтани авлахъличиб буцес хIебиубли, лебилра хIенкь шилизи килри, дярхълизиб хIяйван буцес багьандан. Илдачил къалмакъарлизибри лебилра шанти», - викIули сай унра.
Илкьяйда умцIули даргили, сценарийлизирти къалмакъарлис халкьла гIямрула анцIбукьуни хьулчили дуцили, нушази чедаахъес гьаладихьили сай ГIяхIмадхан Абу-Бакарли. Халкь-ургар къалмакъар камдиахъес хьулчили бетаур бургар, сунела замана художественный фильм «Чехьери». Лерилра кинолизирти анцIбукьуни хIедархахъили сипатдарес ва хIербикIутас гьаладихьес чIянкIли халаси пагьмула вегI адамлицун вируси сай.
«Някъли белкIунси Къуръан» бикуси кинофильмличи гьанна хIябцIали дусличибра имцIали, анцIхIебулкьули, халкь хIербикIули саби. Илабти ГI.Батирайла уличилси Даргала театрла гIяртистунани чучи хъардарибти сипатуни дунъяличиб хабарла Голивудла гIяртистуначибра жагали гьаладирхьули сари. Дебали вирхесли саби илавси Мазгарличи – гIяртист БяхIянд МяхIяммадов, Мирзачи - Рупат Чараков, Абу-Супьянничи – Наби Ибрагьимов.
«Кубачила кулехала дигIяндеш» дукелцIила кинован гьалабихьили саби. Иличи хIерикIули бамсриахъес, хIял гIяхIбухъахъес вирули сай. Наб биалли киноличибра, илис хьулчили биубси «Къаркъубачилси кулеха» бикIуси повесть, лерилра ГIяхIмадхай делкIунтазибад чеббикIили гIяхIбизурси саби. Илар гIярбукIла шантала гIядатуни, хъалибарглизирти бархбасуни, кадиркути анцIбукьуни сари лертиван сипатдарибти сари. Нуни гIярбукIла гIядатуни духIнарад далухIели бургар, киноличибра имцIали повесть гIяхIбизурсира.
Лерилрара-сера художественный фильмабачи сценарийти ГIяхIмадхай хасли делкIунти сари. Илдала ургар лер дукелцIила, мелодраммаби, тарихла драммаби… Илкьяйда пагьмула дахъал ранганачил сунела халкьла гIямру ГIяхIмадхан Абу-Бакарли сипатдарили сай.
Кинолизив ил 32 дус узули калун. Илала ца тема сабри илаб лебси – сай-вегIси Дагъистан.
Илала белкIани хьулчили дуцили дарибти кинофильмаби республикала халкьла гIямрула тарихли детаур.
СССР-ла замана касибти кинофильмабас кьимат кабалтути гIялимтани ГIяхIмадхан Абу-Бакарла пагьму Чингиз Айтматовла, ва урусла бурибти писательти В.Распутинна, Ф.Абрамовла, Ю.Рытхеула пагьмуличил ца къяйлизи кабалтули саби.
ХIебиалли, 20-ибил даршдусла кIиибил байхъайзир касибти кинофильмабазир Дагъистанна халкьла гIямру дебали ахъси даражаличир сипатладарили сари. Дагъистайзир кинофильмаби кайснилис бягIуси ва гьарзаси хьулчи кабихьили саби.
Гьарил журала искусстволиван кинофильмабанира адамтала рухIличи халаси асар бируси саби. ХIебиалли ил журала искусство нушачиб даимбирар. Нушала, дахъал журабала, дунъяла адамтани чузибад гIякьлу касести темабира, анцIбукьунира, пагьмуртира лер. Илди сеннира халкьличи диъниличи дирхехIе.
Хабарли буреси пагьмула вегI, вамсни хI****ули узуси, дурхъаси рухIла давла нушаб букьурли батурси ГIяхIмадхан Абу-Бакар дарган виъниличи пахрубирехIе, илала жузи дучIехIе, киноличи хIердикIехIе.
«ЦIуба сайгак» бикIуси повесть белчIунра риаслира, повесть хIясибли белкIунси сценарийличи кабихьибси «Гепард» бикIуси кинофильм нуни чебаили ахIенра, Интернетлизибра ил баргес хIериубра. Сеннира бургис ва чебиис. ГIяхIмадхан Абу-Бакарла пагьмуличил сагали гьунираибхIели, дила рухI хIулдуркIниличи рирхулра.
Свидетельство о публикации №223090600947