Сегъуна саби даргала х1ева

Сегъуна саби «даргала х1ева"

Миллатла мезра, гIядатунира, культурара дусмала духъяндешлизир детхIехъахъили ахIерадарес чараагарси биъниличила гьарил бархIи гъайдикIули сари халкьлизи мягIни-хIял иргъахъути гIягIниахълуми, телевизорти, газетаби, журналти, Интернетла кумекличил дузути электронный бархбасла каналти.
МяхIячкъалала аэропортлизир, рурси Москвализи гьунирралтухIели, Белоруссиялизирад нушачи шадир ракIибси ургарти гIямрула хьунул адамличил тянишриубра.


«Агь хIушала «даргала чудни», илдачибра бизиси селра беркунси ахIен», - рикIулри ил ихтилатлизир.


Дагъистанна хурегуни бизити диъни нушачи башути бахъал гIяхIлани балули саби, иличила гьар–чинабалра бурули, илдачила лукIули саби.
Даргала миллатла культурала мягIничебси бутIа сарливан гьандушес вирар даргала хьунул адамтала хIевнира.


Ца ургаб нушала исбагьибани дебали дурхъати Италияла, Францияла, цархIилти дурала улкназир дирбубти палтар чердиркIутири. Дахъ дурхъати илди палтар чердиркIес нушала хьунул адамтас гIяхIхIебилзули биъни заманали чебаахъиб. Някъби, хъяб кIапIхIедирути, кьукьубачи кахIедаибти къантIаби, чархличи цIапIакунти кьакьати хIевни гьар бархIи челгьес далдиркули ахIенри.


Дахъ чархличи далдикибти, чегьес гьамадти, дихес кункти «даргала хIевначила» бурес лайикьли саби или пикрирухъунра. Дагъистанна дурабти хьунул адамтанира «даргала хIевнала» балгундешличила балуси биалри, жявхIелила, жагали балбикибси ислала хIевни илданира чердиркIи или пикририкIулра.
Сегъунти сари гьатIи «даргала хIевни»?


Чус даргала или ирули биалра, хIевни лебилрара-сера нушала миллатунала хьунул адамтани чердиркIути ва челгьути сари.


Гьалар, гьаннаван дахъал, дирбубли хIядурти хьунул адамтала хIевни тукентазир дирцули лерти ахIенри. ИмцIаливан хьунул адамтас, мурул адамтасра дархли, палтар устадешчебти, мургьила някъбарти хьунул адамтани ибутири. Гьайгьайра лебтири палтарла устни мурул адамтира.


Ну Кубачир халараибсира. Арбякьунси даршдусла 70 ибти дусмазир Кубачила чехьерибани чIянкIи бухIна мурхьли  кьячIаурли далхунти (складки), кьукьубала уди кадаили духъянти, дулгъуби хъяб-някъличи цугти хIевни челгьутири. ХIевала цугдайлизиб келра шайчибад чIянкIи кьячаурли балхни (складка) бирусири, хIяб-хIябал балхни (складки) кIелра шайчир дирутири. Илкьяйда чIянкIи кьячIаурли далхунти дири дулекIла къакъла шайчирра. ЧIянкIи кьячIаурли дарибти хIевнала балхниби (складки) тIашкадизурли дуэсли итуладирутири. БашухIели, ганзлис диргалахIедулхъули, балхниби (складки) гьаргдирутири, чедаэс дебали жагали дири, тIашкабизурхIели биалли, хIевни рурсбала жагадешличила гъайдикIутиван дири, чули биалли чархла къалип балахъуси ахIенри. ХIевни кьунбарти лавсанна, жагати вавначилси Индияла читла, цIяба-хIунтIена, шиниша, манавша рангла балала чIянкIилизирад ибутири. ГIур кьанниван, дахъал ранганала кьалтла чIянкIи, кримпленти дакIудиуб. Илди итуладарес вирути ахIенри. ИлхIели халати балхнибала мерличир диштIати балхниби дарили, лебилра мерличиб царугли чIянкIи чукурбарили, михъирличирти ва къакъличирти ислумачи цугдуршутири. Илкьяйда дирбубти хIевни гьар бархIи челгьес дебали далдикибти сари.


Гьалабла ислаличи дирсили дарибти хIевназибад, чIянкIи кьидси замана, нешла хIевала хIедурдили калунти бутIназибад, рурсилис хIева бирбесра вирусири.
ХIера илдигъунти, михъирличибси ва къакъличибси гьарзадеш ислаличи цугбушес багьандан чIянкIи царугли чукурбарибти, далхунти хIевни челгьули саби губдалан хьунул адамтанира.


КIиркадяхъибти далхнибачилти (складки) гIярбукIла рурсбала хIевначила гьаннала наслубани хI****ули биэсра асубирар. ГIярбукIанти гьарил секIал ахIерли хIербирути, жагадешлис бархьси кьимат кабатес балути сабину, нешанани кьунбази дягIяндарили, хIевни лерал диэсра асубирар. Кьунбазирад дурасили, арбякьунси даршдусла 70-80-ибти дусмазирван, рурсбачи чегьахъурли суратуни, видеоби, яра кино касес биалри, лебил дунъяла халкь, даргала чудначиван, хIевначира гIяшикьбири или гьанбиркули саби.


Илкьяйдали иш белкIлизиб гьанбушес дигулра, «даргала чуднас» уркухъла хьунул адамтани «патент» касес жявлил замана баили биъниличилара. Дила масхара челябкьлализиб мар бетаэсра асубирар, илдигъунти гIурра дахъал журабала чуднала ва чуду-хинкIала бурибти устни саби Уркухъла хьунул адамти. Гьаннала замана дебали дурхъабаибси, (ментальная интеллектуальная, собственность) саби викIес вирар, Уркухъла хьунул адамтала чудни, чуду-хинкIи дирес устадешлисра. 


Ну Кубачир школализир ручIути дусмазир лебилрара-сера гIярбукIла жагьилтала мукъри шилизир, итхIели посёлоклизир, дирутири. Шантала гIядат хIясибли, мекълис гIергъи авцIали бархIи, дебали гIянтIикIа хIевни чегьурли, дурхъати, мургьила ва арцла гьимиртачил, буреба-тIузличил някьишдарибти кIазани бекIличи чедяхъили цIикурти хъулибад дурабулхъутири. Арбякьунси даршдусла 70-80-ибти дусмазиб, цадехI дуцIрумлизиб, гIяхIцад жагьилти хъайчикабирутири. ГIянтIика палтар чегьурли жагьилти хьунул адамти хамис бархIи базарличи дурабулхъутири, лебилра шанти цалабикили дирути мукърачира башутири.


Чинабалра агарсигъуна итхIелила Кубачила шила ва шантала жагадешла сурат гьанбикуназиб лебни дила игъбарлизи халбирулра, адамтала мезличил ил жагадешличила буресра гьамадли ахIен. Илабси жагадешра нуни, ГIярабияла Эмиратуназибси Абу-Даби шагьарла цIуба мижитла жагадешличил цугбуцес рирус, яра июльла 15-личиб сирхIяла дубуртала алпила сагнала жагадешличил. Илди жагадешуни хъумхIертести сари ва чедаибсила рухIлизир муртлисалра минадирути сари.


ХIера, илди, гIур чинаралра агарти, дунъяла жагадеш сарливан кьабулдарес вирути хIевначилара, нуни балуси тяхIярли бурес дигулра.


Кубачила цIикуртала хIевни дурхъати парчала, китай-харала, калханала чIянкIилизирад ибути сари. БегIлара дурхъаси ва чеббикIибси саби 100-200 дус гьалаб, хала нешла нешли, сари цIикурихIели чегьурси, цIяба-хIунтIена дарайла хIева. Илгъуна хIевала хьар дуб ва дулгъубала дуб шиниша чIянкIила сиртли кадуцили дирар. Гьаб-убла хIевнала ислаличил ибути сари гьаннала заманала цIикуртала дурхъати хIевнира. ХIевни хъяб кьяшмачи кадаибти духъянаби сари, илди хIевнала кIиркдяхъибти далхниби (складки) дирути ахIен. Халаси устадешла исла бургар илдала, гьарзали ва дебали чархличи далдикили дирар илди.


Дулгъуби ва хIевала хьар декIарси журала чIянкIила сиртли дуцибхIели, дурхъаси чIянкIи ахIерабирули биэсра асубирар, иличибли хIевала чебаъра жагабирули бирар. Илкьяйдали гIядатлизир дузахъули сари игIянна дулгъубира. Илди чеди даршибхIели, жявли дуркьдирути, дулгъубала чIянкIира ахIерабирули бургар. «ИгIянна дулгъубира» гIур чинабалра агарси, Кубачила цIикурила хIевала дигIяндеш ва жагадеш саби.


Губдалан хьунул адамтала «даргала хIевни» гIярбукIла хIевназирад, дирбубти чIянкIиличил декIардулхъули дирар. Диркьаличиб, буцIарси мерличиб хIербирути биъни багьандан, илдани имцIаливан дарайла, архIяла, гьар бархIи челгьес биалли, палатIнуй чIянкIила хIевни чердиркIули бирар.


Ахъушала ва Лавашала хьунул адамтала хIевни губдалантала хIевназирад хъяб кьяшмачи кадаили духъянаби диъниличил декIардулхъути сари.


Губдалантала биалли кьукьала уди кадаибти дирар. Гьалабла замана илдани хIевнала удирад кьяшми чехIедаэсли духъянаби шалбуртира челгьутири, гьанна биалли цIяба рангла динди челгьули сари.


Нуни гьачамцун ахIи, пикридарира Ахъушала хьунул адамтала хIевнира. Илди хьунул адамла чархличи дебали далдикибдешличил, цархIилтачи мешули ахIенси, хасси  ислаличил декIардулхъулри.


Ахъушала хьунул адамтала хIевначила ункъли бурес балуси левли виалли, илдачила барибси белкIлис даргала газетала бяхIлизиб мер баргес вирар. Бахъал хьунул адамтас илди хIевначила багьес дигахъниличи рирхулра, гIяхIдизуртани устнази хIевни дирбахъесра асубирар, хIевнала устнас иличибли реклама бетаэсра асубирар. Гьалабла ислаличил дирсили дарибти хIевни дирцули лерли диалли, илди исутира камхIебирар, дила пикрили. Илди сеналра, дурала улкнала палтарличирра имцIали чархличи далдикибти диъниличи рирхулра. Гьанна селичибалра гьалаб, палтарла балбикибдеш чеббиркIули саби.


Илкьяйдали Хайдакьла хьунул адамтала хIевначилара нуни лукIули ахIенра. Илдачилара чили-биалра белкIес пикрибаралли, нушала газетали илра дигиличил кьабулбиру.


Уркухъла хьунул адамтала хIевни, нуни чедир гьандушибтачи бекIлил мешути ахIен. Илдира хьунул адамла чархличи дебали далдикибти сари. ХIевни имцIали далдикибти сари виштIаси михъирличил валхути нешанас. ХIевни райличиб ва райла чедиб чIянкIи кIиркабарили далхунти сари, бухъяндеш кьукьубала уди кабаибти сари. Далхнибири (складки) чIянкIи гIяхIцад мурхьли кьячIаурли, халаси чIянки харжбарили дарибти сари. Райла чедир дарибти далхнибани чула урга виштIаси вахес имканбикIахъути, хIедирбубти, гьаргти мерани дигIяндирули сари. Гьаннала замана илгъуна хIевалис, урус мезли буралли, «функциональный» саби или бурес вируси саби. Илгъуна хIева виштIаси вахесцун хасбарибси ахIен, илини нушала нешанани хIедалути, чехIедаибти, уди челгьути палтарла (бельё) мерра бурцусири.


СирхIяла хьунул адамтанира имцIаливан уркухъла журала ислала хIевни челгьутири. Илди хIевнира чегьурли, бекIличибси чабалира кIапIкарили, хъа дураб, авлахъличиб балбикибхIели, виштIаси вахес вирусири.
Райличирти дахъал далхнибанира хьунул адамла къалип хI****ахъули, сари жагали чериахъусири, илкьяйдали бусурман динна тIалабуначира далдикибти сари. ХIевни сегъунти-дигара журала чIянкIилизирад ибутири, илдас гIяхIцад халаси чянкIира хIяжатбиркусири. Мурхьти дахъал далхнибала (складки) гьарзаси хIева, чIянкIи дебали дурхъаси замана, бегIлара жагасилизи халбирусири. СирхIяла хьунул адамтанира хIеваличирра духъянти хъяб кьяшмачи кадаибти, хьар гьарзати, шалбурти челгьутири. Гьанна илданира кьяшмачи, шалбурти ахIи, динди челгьули саби.


Нушани гIячихъли хI****ули хьалли, хIера илгъуна давла леб нушала. Даргала хьунул адамтала хIевни, нуни гьандушибтала дурарад, гIурра чумал журала дургар. Илдачилачили-биалра бураллира белчIес ва багьес дигесли бири.
Дунъяла жагадешуни кьиматладарес багьандан гьаланачи вегIла жагадешличила багьес чебси саби. Милатчидешлизир ну гIяйибларараслира, даргала устадеш ва культура бегIлара черяхIти сари или пикририкIулра. Даргантас Ма ша Аллагь.


Рецензии