Расул Г1ялиханов ак1убх1ейчирад - 100 дус

ЧерикIлала устадешличил машгьуриубси


2022 ибил дусла ноябрьла 4-личир Расул ГIялиханович ГIялиханов акIубхIейчирад 100 дус диркули сари. Илала гIямрула гьуни пикрибарибхIели, «ВегIла ВатIайзив идбаг вируси ахIен» - бикIуси бурала бархьси ахIен или пикриулхъули саби.


Мискинси хъалибаглизив акIубли, Кубачила шилизир лерилра гIямру деркIибси Расул ГIялиханов лебил СССР-ла улкализив машгьуриуб.


Расул ГIялихановли, лебилра улкала халкьливан, хIукумат кабилзахъухIелила, ЧебяхIси ВатIа дергъла заманала къияндешунира чекасиб, Совет хIукуматли акIахъубти имканти пайдаладарили, сунела устадешра пагьмура ахъли кьиматладаресли узули, баркаллара хIурматра сархиб.


Бахъал сунела зилантаниван ЧебяхIси ВатIа дергъла гьундури ахъиб, чариубхIели 1945 ибил дуслизив сунес дигахъуси Маннабачи хъайчикайиб. Илдала хъалибарг уржибси бетаур, гехIел уршира кIел рурсира халакабаиб.


Илала пагьмула ахъдешличила ва бузери дигниличила бурули саби, дергълизивад чариубли гIергъи, кIел дусра архIедякьи, 1947 ибил дуслизир халкьла някъла хIянчурбала конкурслизир бутIакьяндеш дарнили. Илаб лебтасалра тамашабизурсири ва ахъли кьиматлабарибсири Кубачила ши суратбарибси, жагати някьишличилси, цIуба арцла кьумур. Конкурсличив Расул ГIялиханов цаибил мерличи дуравхъунсири.


1950 ибил дуслизив Расул ГIялиханов СССР-ла художникунала Союзла член ветаур ва улкализир дурадуркIути някъла хIянчурбала выставкабачир бутIакьяндеш дирес вехIихьиб. Ил дуслизиб дураберкIибси, улкала бухIнаб бегIлара бурибси, ВДНХ-лизибси выставкаличир илала хIянчурби арцла медальличи лайикьдикибтири, ва илис ДАССР-ла искусствобала Урибси хIянчизарла у бедибсири.


1946-1956-ибти дусмазив, Кубачила гIяртиллис гьуни чебиахъули ва бекI художникла къуллукъуни дузахъули, узули калун.


Лебилрара-сера гIярбукIанти гIяхIти устницун ахIенну, жагаси секIайс кьимат кабалтес балутира саби. ГIярбукIантани чула юртаназир хъали-музейти далкьарахъули бирар, ил хъали-музейцун ахIенну, хурег хIядурбируси кухня сабливан, бузахъуси саби. Анкъилаб урца цIа абикьурли, музейла кьасиличибад гьаб-убла жармала хIябкьяшан шанг касили, илизиб хурег хIядурбирули бирар. Илгъуна шанглизиб барибси пулавра бизиси бирар.


Илгъуна хъали Расуллира илала гIямрула рархкья Маннабанира балкьаахъур. Чинар къаршидикалра, илдани гьаб-убла дубсила, жармала, чинила, испикла тIалхIяна исутири ва чула хъали гIянтIикIа гIягIниахълумачил жагабирусири. Багьла-багьлали илдала хъали-музей давлачеббирулри, бакIибти гIяхIлас Персиялизир, Китайлизир, Япониялизир даршдусми гьалар дарибти секIайчила Расулли тамашала хабурти дурулри. Расул ГIялиханов мургьи-арцла устацун ахIенну, жагати хабуртала ва масхуртала устара вирусири. Кубачила мухIлила пагьмулизиб илала масхарала хабуртани гIяхIцад мер буцниличила балас, илди цаладяхъили делкIниличила хIебагьурра.


1957 ибил дуслизиб дураберкIибси Совет хIукумат авцIали дус биънилис хасбарибси выставкаличир Расул ГIялихановли гьаладихьибти гIягIниахълуми ахъси кьиматличи лайикьдикибтири.


1959 ибил дуслизиб Брюссельлизиб бетерхурси халкьани-ургабси мургьи-арцла гIягIниахълумала выставкаличир Расул ГIялихановла хIянчурби жармала медальличи лайикьдикибтири, илис РСФСР-ла искусствобала Урибси хIянчизарла хIурматла у бедибсири.


Лерилра Расул ГIялихановла мургьила някъбани дарибти гIягIниахълуми ахъти устадешли ва пагьмули акIахъубтази халдарес вирар. Илдазив узули Расулла гIямрула дусми, бузри, гьанкIагарти дугурби ардашулри, хIулби черхIесесли жагати гIягIниахълуми, илини сага-сагали далкьарахъулри.


1960-1970-ибти дусмазир илини дарибти гIягIниахълуми Москвализибси «Советская Россия», халкьани-ургарти Канадализиб Монреальлизиб ва «Экспо 70» Япониялизиб Осакализиб дурадеркIибти выставкабачир ахъли кьиматладарибтири. Илала хIянчурби, Англиялизир, Франциялизир, Германиялизир дахъал цархIилти улкназирра, лерилра 50 халкьани-ургарти выставкабачир, гьаладихьибтири ва ахъли кьиматладарибтири.


Расул ГIялихановлис, лебилра Кубачила устназибад бегI гьалаб, РСФСР-ла Урибси художникла у бедибсири.


Ил дахъал дусмазив Кубачила художественный комбинатлизив хIялумцIлаби дурадуркIуси (экспериментальный) цехлизив узусири, комбинатлизир дуракаахъес сагали кьабулдирути гIягIниахълуми алкIахънилизи халаси пай кабихьибсири.
Сай-вегIти илала хIянчурби, гIур чинаралра агарти сари, мургьи-арцлизирад сагати секIал дирутас, художествола шайчир ахъси даражала диъни багьандан, мурталра гIибратлатили кавлан.


Илдигъунтазирад сари «МалхIямси жанивар», «ГIярмала делхъ», «Мургьи-арцла уста», «Лезгинка», «Кубачинка», «Кубачи» бикIути умачилти кьумурти, «Октябрьлис 50 дус», «Делхъ» умачилти хъабни, гIуррара дахъал гьанхIедушили калунти, жагати гIягIниахълуми.


ДекIарли гьандушес дигулра имцIаливан наб гIяхIдизурти «Кубачила мекъ» бикIути хIябал (кубок) тIалхIяна. Илдазирти хьунул адамтала суратуни наб Египетличила бурути тарихла жузазирти суратуначи мешудиркур.
Илди дебали жагали далкьаахъурти кьямани сари. Илгъуна жагадеш гьарли-марли урибси художниклицун акIахъес вирар. Илдазир Расул ГIялихановли Кубачила мекъла, хIябал бекIлидиубти гIядат чедаахъили сай; гьалмагъла хъулирад цIикурлис савгъатуни архни, цIикурила магьарла мас сунела сагаси хъули архни, цIикури шинничи аркни. Илди ишбархIира дузахъули лералти, хIябал бархIи бухъянбитIунси Кубачила мекъла гIядатуни сари.


Жагали, чедетаахъили дурубличил делкIи сай хьунул адамтала бекIличирти кIузри, хIевни, игIяйла мачнани жагадарибти дурхъати хIевнала дулгъуби, кьяшмачирти кIантIити дабри, хьунул адамтала някъбазирти тIалхIяна. Илди илкьяйда жагали чедаахъес вири, гьарли-марси художникли, шантала гIядатуни далуси ва дузахъуси, илар бутIакьяндеш дируси, шантала гIядатуни дурхъатили чедиуси адамлицун. Илини дурубличил дарибти някьишличил чедаахъили сай, пархдикIули ухути, гьаб-убла ислала, дурхъати парчала хIевни, мургьила гьимиртани някьишдарибти бекIличирти кIузри, мешули диалра, цали итил тикрархIедирути хьунул адамтала чархла сипатуни. Илаб гьачам чебаибсини гIур хъумхIертеси Кубачила мекъла, шадлихъла сурат бетарули саби.


Дахъ дибгIянти, бахъли хIисабхIейрути секIал пикрилизи касили, дурубличил суратдарили сари «Кубачила мекълизир». Ил хIянчилизиб Расул ГIялихановла гIямрула рархкья Маннабалара пай бургар или гьанбикиб, сенахIенну сунела хIулбани чедаили, някъли хIясибдарили ахIенси, илкьяйда чедетаахъили хьунул адамтала палтар дурубличил суратлизи делкIес хIейрар. Гьайгьайра игIяйла дулгъубала дубанира, кIузразир арцла гьимиртачил дарибти декIар-декIарти някьишра, парчала хIевнира Маннабани илизи чедаахъиб.


Дунъяла искусствола черикIла суратуначил, гIягIниахълумачил ца къяйлизи кадатестили детаурли сари мекъла гIядатуни дурубличил суратдарибти кьямани. Гьаннала гIергъи халабиути устнас, Расул ГIялихановли далкьаахъурти ахъси искусствола гIягIниахълуми, гIибратлатили кавлан.


Русул ГIялиханов, цIуба арцлизирад художестволашал ахъти гIягIниахълуми дарни багьандан, И.Е.Репинна уличилси премияличил шабагъатлаварибсири. Илини Бузерила ХIунтIена Байрахъла ва Ленинна орденти касибтири.


Кубачила художественный комбинатлис Расул ГIялихановла у бедили саби.
Илини дуракаибси «Кубачила орнамент» бикIуси жуз чеалкIути устнала белчIудилизиб гьар бархIи гIягIнибиркули саби.


2000 ибил дусла июльла 7-личив ил итил дунъяличи арякьун. Сунела пагьмула, багьа бурес хIейруси хазна, Дагъистанна искусстволизиб даимлис кавлахъун. Расул  ГIялиханов гIяхIти хIял-тIабигIятличилси, халадеш-хамдеш агарси, адамтачил валиркуси, мурталра дяхI шаласи, дунъяра гIямрура дигахъуси адам вирусири. ХIяб нурли шалабараб сунела. 
            


Рецензии