Х1улбала х1ерлара ламус лебси саби
Гьести гIямрула адамличила белкIахъес, редакцияла хъарбарибхIели, сунела гIямрулизиб гьачамалра, цалра адамлис гIяхIдеш ахIенси вайдеш хIебарибси, дила дудешла узи Хаттала МяхIяммадличила белкIахъес, чедир гьандушибти дугьбани пикрирухъахъунра.
Дунъяличир лерти, адамла хIурмат ахъбурцути черикIла дугьбачил гьанушес лайикьси Хаттала МяхIяммад 1937 ибил дуслизив КьярбачIимахьилизив акIубси сай. Дебали малхIямси илдала хъалибарглизиб, хIябал узира авал рузира лебтири. Гьанна МяхIяммадра регIлара риштIаси Хадижатра кали саби. Дила дудеш акIубси хъалибарг саби-ургаб балгундешличил, хIялалдешличил, бузери дигниличил, халахIебурхниличил, бархьдеш дигниличил лебилра шантани гIибратлис гьанбуршуси саби. Чула хъалибарглизивра марсира, хIялалсира чевикIибсира сайливан Хаттала МяхIяммад шантанира гьануршули вирар.
ЧебяхIси ВатIа дергълис гьалаб акIубти бахъал цархIилталаван, илала дурхIядешра гьамадти ахIенри. Зилантачил варх учIули, илини шила верхIел дусла школара белчIун, гIур илдачил варх хьурали вашули ГIяштила школализиб урга даражала багьудира касиб. Саби-ургаб дусмала халаси ургала агарли школализиб ца класслизиб бучIули МяхIяммадра, Аскандарра – кIелра узи лебтири. Шилизиб белчIуди хъараахъурли, виштIалгъуна Аскандар Сергокъалала педучилищелизи учIес вархьиб, МяхIяммадли хъалибаргличила къайгъни сунечи чесиб.
Аскандарли педучилище, гIур пединститут делчIун ва дахъал дусмазив шила школализив мугIяллимли узули калун. Узуси замана илини, гьачамалра, дурхIначи тIама ахъбуцибси ахIенри, вахъ малхIямсири, бучIантас дигахъусири Аскандар Хаттаевич.
МяхIяммадли биалли, гIямрулизир дахъал хIянчи дариб, колхозла авлахъла бригадирли, шила Советла председательли, шила Советла бекI бухгалтерли узули калун. Чинав узули калун виалра, чисалра, сегъуналра вайдеш хIебирни илала гIямрула бетуц сабри.
Гьамадси ахIенри илала гIямрула гьуни. БегIгьалар сунечил хъали-цIа цадарибси рузикьар Халисат, хабарагарли зягIиприкили, гIямрулизирад аррякьун. ХIябал дурхIя цIуръабиуб. ВиштIалгъуна Закария илхIели урегал баз сайри виубси. КIелра халати рурси шел ва хIябал дус сабри биубти. ДурхIначи хIеруди, гIяхIцад гIямру деркIибси, дила хала нешли сунечи чесиб.
ИлхIели хIябалра узи бузули, рузбани кумекбирули кIелра халати узисра, рузисра юртани делшес дехIдихьили лертири. ИтхIели дубурлизир машинаби лерти ахIенри, лерил хIянчи чула някъбани дирутири. Шилизиб лутIи-хьулчиличибад бехIбихьили юрт белшес вирниличи, чилра вирхаруси ахIенри, гьаларла вегIагарли калунти сагадарили, ца хъали кIел бутIаличи бутIили, халкь хIербирутири.
Хьунул ребкIили дурхIни цIуръабиубхIели, бяхIяни дасунти гIянжи гIяхIли хIедерубти кIел хъали сарри МяхIяммадла юртличир лерти. Юртанала хъалчанира, лебилра шанталаван, илдалара диркьти, бухъуси гIянжили дуцибти сарри. Хъалч хIебукIахъес чараагарли хIяжатти гIянжи гьарахъларад къакъличир дихутири. Яшавбарес багьандан хIяйван-къача адикьес гIягIнилири. Сен-биалра гIямрула къияндешунас Хаттала МяхIяммад мукIурхIекIиб. Сунела нешла кумекличил, дурхIни гьарил хIяжатси секIайчил гIеббуциб. Хьунул ребкIили чумал дус дикили гIергъи, унраличибси махьилизирадси Айзанатличил гIямру цадариб. Айзанатра яхI-ламусла хъалибарглизирадсири. Илра рахъ Аллагьлизирад урухкIусири, сунела уршилара, неш ребкIибти цIуръабалара ургаб декIардеш хIебарили дурхIни халабаахъиб.
Уршила хьунулра, нешра саби-ургаб балбикили хIербирнилизиб мурул адамла баркьудлумала халаси кьадри лебси саби. Сунела хъалибарг Хаттала МяхIяммадли гьачамалра ахъси тIама дурахIебикахъили хIербариб.
Дахъал дусмазив шила Советла председательли узули, илини халкьла ургар бизи-ванадеш калахъес халаси хIянчи бариб. Гьачамалра илини, бархьдеш ахIенси, тухумдеш гIердуцибти ахIенри.
Лебилра шилизи бакIибти гIяхIлира, илала гIяхIли бирутири. Илала юртличиб мурталра сахаватси кьумур хIядурли бирусири.
ИтхIели, цацабехIти, халкьра гьаман чула ургаб бижгурли, къалмакъарлизи ихъули бирутири, илдачила тIама-гьама районнизира кадиули дири. Илди баршахъес вамсурли, сай гIяхIъулали гIярза белкIи, шила Советла председательла хIянчиличивад арякьи, илаб бухгалтерла хIянчи сунечи чесибсири Хаттала МяхIяммадли. Ил хIянчиличив дахъал дусмазив хIялал-залалли узули калун.
Шила Советла председатель вирухIели, чили белкIунал багьурси ахIенри, ясин уркIиличиб балули сай, Кьуръай учIули сай или районнизи гIярза белкIунсири. ГIярзализи делкIунти дархьти сарри. ХIукуматли къадагъабируси заманара илини ясин уркIиличиб бяркъурсири ва сунела заманаличир шудехIелра дехIибала дирутири. Дазала-дехIибайчи чекаризурсири илала хъа регI Айзанатра.
Хаттала МяхIяммад мурталра, виштIахIейчивадра серхурси вирусири. ХъубяхIрумала байрамличиб дурхIни дуцIла абзличи бархьибхIели, чарх-бекIлизив халаси хIейалра, лебтасалра гьалавиркусири ва гидгури духIна кадихьибси кьацIла мява, гьачамцун ахIи, шабагъатлис сархибсири. Шантала мукърачив, шадлихъуначив, цархIилтазивад декIарухъи, жагати делхъли улхъусири.
ГIур, ургарти гIямрулизив, мурали бирцIуси машиналичивад кайкили, илала кьяш бячунсири. Кьяш кIел бутIа биубли гьаргси дяхъи бетаурсири. Мураличивси адам, гьаргси дяхъиличил районна больницализи, илавад МяхIячкъалализи ваайчи, гIямрулис урехиласи изала (газовая гангрена) бехIбихьибсири. Ил изала сагъбарес къиянси саби. ИтхIелила Совет хIукуматла больницалара, матъал бируси тухтуртала кумеклара гIяхIдешли кьяш чебхIебяхъили калахъун. Элизаровла аппаратла кумекличил бячунси кьяш сагали басахъунсири.
Хаттала МяхIяммад, халаси заманалис, больницала кьацI-шинничи ва къуллукъличи хъарикиб. Арабарес гьамадли ахIенси, бячунси кьяшличила, (газовая гангрена) арабарниличила лукIули, гIяхIцад тухтурти итхIели гIялимти бетаур, мединститутлизиб бучIути бахъал студентунани илала кьяшличи хIербикIули дяхъурби арадирес бурсидеш касиб.
Хаттала МяхIяммадлизир хIялалдешличил дарх мурталра залумдешра лертири, чебхIебяхъили кали биалра, гIяхIцадла къантIбиубси кьяшличил хIерирули, ца бархIилра акьули хIевъиб. Лерилра дубурла шилизирти хIянчилизив араси адамван серхурли узусири. Шила Советла бухгалтерла хIянчира илини гIяйиб-хатIа агарли бузахъусири.
Сайван хIялалти ва духути саби илала дурхIнира. Лебтанилра чичилра кьясдешра, жалтира агарли хIялалли бузули чула яшав биру.
Халалгъуна урши Закарияли Дагъистайзир сагати гьундури дирнилизи мекелли халаси пай кабихьиб. Ил дахъал дусмазив, гьундури дируси организациялизив чумал санигIят дяркъурли узули сай. КIарахъала дубуртазир сагали дарибти гьундуразиб, Кубачила шилизи аркьуси сагаси гьуни барнилизиб илала
устадешчебси бузерила халаси пай лебси саби.
Рабазай дудешла санигIят чеббикIиб. Дахадаевла районна финансунала отделлизив, бюджетла отделлис гьуни чебиахъули калун. Республикала контрольно-ревизионный отделлизивра гIяхIцадхIи узули калун. БусягIят
МяхIячкъалализив жавабкарси хIянчиличив узули сай.
ПатIимат КьярбачIимахьила школализир биологияла учительница сари. Илини бучIахъути дурхIнани биологияла ЕГЭ ахъти кьиматуначил бедлугули бирар. Илала гьачам дуцибти хъали-цIа детхIеур. ГIяхIцад тиладибикIути лебли биалра, сагали хъали-цIа дуцес хьулхIерухъун. Зубрала издагливан умули гIямру деркIиб.
ГIябидатли жагати хъали-цIа дуциб, кIел рурсира уршира халабаахъиб.
Хаттала МяхIяммадли адамтала дебали назикти уркIила хIялани хIясибдиру ва пикридиру. «ХIулбала хIерлизибра ламус лебси саби», - бурибсири илини, гьачам ихтилатлизиб. Шантани илди гъай, ихтилатуназир гьаман гьандуршули бирар. Илцадра гьарил адамли барибси гIяхIдешличи, хIулбала хIерличи булан чевитиули, чисалра зарал хIебарили гIямру деркIиб илини.
МяхIяммад Хаттаев гIяхIцад дусми гьалар нушала газетализир дурадухъунти, гIямрулизир кадикибти тамашала анцIбукьуначила бурути, чумал хабарла авторра сай. Дебали бизиси, муриси ихтилатла устара сай, къушумлизи кайибхIели черикIла тямадара ветарар. Илини даим бузахъули, гьанна лебил шантала бетаурси гIядатлира ил сегъуна адам саял бурули саби, бакIибти гIяхIлас юртличиб барибси хIурматличил паргъатхIейрар, гIяхIли гьуниббатес шила дубличи кьумур-кьацIличил дураулхъули вирар. Илаб жагаси ихтилат барили, балгни дарили, гIяхIли гьуниббалта.
Итил дунъяличи арбякьунти узби, рузби, тухумти илини халаси хIурматличил гьуниббатур. Нушаб илдала кIиибил наслулис къияннихIели къакъбяхъес къаркъала шуриван тIашкайзур.
Гьести гIямрулизив ил гIурра бальницализи викиб, ва тухтуртала някъбачи хъарикиб. Илис гьимила пушягIлизи операция барибсири ва реанимациялизи викибсири. Тухтурти мицIирли кахIевлан бикIутири, амма илала гIямруличи гъирара, тухтурла устадешра чедидикиб. Ил гIурра аравиуб, гьаннара арадешлизив вайли ахIен, бахъ саркъибси илала гIякьлу циила нукьсанбикили саби, секIал хъумуртули сай.
Бахъал дунъяла адамтачи гьести гIямру хIерли сари. «Ухънадеш – разидеш ахIен», - бикIуси бурала ца ити акIубси ахIен. Гьести гIямрура асилдешличил деркIес гьариллис кьадарбиаб.
Ил шайчир Аллагьлизи х1уша гIердуцахъес багьандан, чис биалра «вайдеш барес урухкIена». Дурхъати Алагьла каламлизибра, дунъяла халкьли школализиб руркъуси Данте Алигьерила «ХIяйранвирахъуси комедиализибра», илкьяйда белкIи саби.
Аллагьли уркIецира ряхIмура хьурадараб гьести гIямруличи баибти адамтачи. Лебтасалра асилти гьести гIямру дулгулра.
Свидетельство о публикации №223100401041