Х1ялалдеш мурталра чедидиркур

Рушбатчидешлис къаршидеш балахъули


Халкьани-ургабси, рушбатчидеш белгидируси Transparency International (Россиялизиб къадагъабарибси) кабизли гьаладихьибти баянти пикрилизи касибхIели, сунезир бекIлил рушбатчидеш агарси цалра улка дунъяличиб агара. Ил кабизла баянтазир, рушбатчидеш чузир бегIлара камли дузахъутиван
Скандинавияла улкни гьаладихьили сари. Лерилра улкназир кьабулдарибти баянти хIясибли, рушбатчидеш агарси улкалис 100 балл дедлугухIели, лерилра улкначибра хIялалли хIербируси Даниялис 90 балл дедили сари.


Наб гьанбиркусири, бусурман дин хьулчилибиубти улкназиб, рушбатуни хIелугули ва сахIейсули халкь хIербирули бургар или. Аги биалли ургIебсили уббухъун. ГIярабияла Эмиратуни, Катар, Саудунала ГIярабия, гIурра чумал диштIати бусурман улка, рушбатчидеш агарли дузули сари. Нушани балуливан, илди дунъяличир бегIлара гьаладяхI ардякьунти улкни сари. ГIурилти бусурман улкназир, бекIлил Аллагь хIевалути улкназирван, рушбатчидеш халкьла ургар тIинтIдиубли сари. Илди бусурман улкназибти халкь секьяйда Аллагьла гьунчи кабилзанал чилилра буресра вирули ахIен.


Даниялизир рушбатчидеш агардарес ургъули, бегI гьалав, илдала пача дуравхъунсири. Илкьяйда хIебаралри, халкь пунтбирнила ва сай тахличивад увяхIуршнила урехи алкIулри. Скандинавияла улкназир детурхути дахъал дявтани, иларти адамтала ургарти ибкьти аги-кьяйдали, гъамти кахI****тули, бузес балути адамти къуллукъла хIянчурбачи кабалтахъес, пачни ва улкнас гьуни чебиахъути адамти бурсибариб. 19 ибил даршдусла байхъайчиб, хIукуматла хIянчурбачиб бузути адамтас лайикьси алапа бедлугес гIягIнили биъниличи, илди улкнала гьуни чебиахъути адамти шакбикиб. Чула яшав лайикьси даражаличиб гIеббурцуси алапа кайсути къуллукъла хIянчизартани, рушбатчидешлизи ихъули ахIенри.


Россиялизирти рушбатчидешличила гъайвикIалли, илди улка белшунси хьулчилизир дакIудирули сари. Москвала улкализир 16-17-ибти даршдусмазир суд бирусилис рушбат бедес къадагъабарибсири, цархIилти улкала къуллукъла хIянчизарти, чули барибси къуллукълис халкьлизибад багьа сайсули бузутири. Пётр 1-ибилли улкализир дахъал дарсдешуни кадизахъурхIели, хIукуматла къуллукъла хIянчурбачи цазаманализиб бахъал адамти кабатуртири. Рушбатуни сайсахъес илдас къадагъа барибсири, амма баарила кьадар алапа бедлугес улкала сурсатуни лерти ахIенри. Бахъалгъунти хIукуматла хIянчизарти, барибси къуллукълис халкьли бедлугуси багьаличи хъарбикибтири. Екатерина I-ибил улкала пача ретаурхIели, гьалаб бируливан, къуллукъла хIянчизарти барибси къуллукълис багьа сайсули бузес даимбиуб.


Совет хIукумат кабизурхIейчибад рушбат сасибси адам вершази халирусири ва ил кавшес хIукму бирусири. 1980 ибти дусмачи бикайчи СССР-лизир рушбатуначила гъай лерти ахIенри. Илди дусмазир, 50 ибил дусличил цугбуцибхIели, рушбатчидеш 25-йнали имцIадиубли сари ибти баянти халкьлис гьаладихьиб.
1991–2000-ибти дусмазир рушбатчидешла анцIбукьуни гIур хIедиэсли дахъдаиб. «БегIлара рушбатчидеш имцIали дузахъути улкнала вецIлихълизи Россия каберхурли саби», - викIусири итхIели Россияла генеральный прокурор Юрий Чайка. «ИтхIели, бехъубси СССР-лизиртигъунти хъям-кьацI дунъяла тарихлизир гьачамалра диубти ахIенри», -  бурули саби гьанна бахъал журналистунани ва экономистунани.


Чилилра хIебуралра, улкала даража халкьли чула хIулбани чебаиб, ва гьаннара иличила хъумартес бирули ахIен.


Гьанна бусягIят улкала бухIнабси рушбатчидешла даражаличила багьес дигусилис селра дигIянаси агара, Интернетлизи «коррупция» ибси дев белкIи умцIес ва учIес вехIихьалли, илар мерладиубти белкIанани улкализирти тяхIяр-кьяйдаличила гIячихъли бурули саби.


Ахъси къуллукъличивси хIянчизар хасти органтани уцили сай, илала ери-юртличир дейгIес хIейэсли дахъал арц, мургьи, давла, дурхъати машинаби даргили сари, ибти багьахъниби гьар бархIила сагати хабуртазиб аргъес вирули сай.


Бархьли буралли, нушала улкала халкь агьи-или бисеси даражаличиб саби. «Нуша лерилра гIямрулизир рушбатуни дедлугули хIердирулра, дурхIя акIубси замана больницаличирад дехIдихьили, дебкIили хIябрази ардухайчи», - масхараван бурули саби халкьли. Амма ил масхарализиб марсира леб. Илцадра хIялалдеш агарти адамти сунезиб хIербируси улка, Аллагьли убилчехIебарили сен-биалра балтули саби. Ил хIекьдешли, Аллагь уркIецIилара ряхIмулара вегI виъниличила бурули саби. Нуни чинаб сабрил белчIунра: «Аллагьла гьуни бихуси ца адам сунезив кали виалра, ил ши Аллагьли ахIерабирули саби». Улкализиб хIербирути хIялалти адамтала гIяхIдешличиб тIашли саби нушала улка или пикририкIулра.


Халкьла давла хъямбарили, рушбатуни сайсули давлачеббиубти адамтала палакатдеш лебил дунъяла халкьли, гьанна чебиули саби. Илди, халкьла давлала хъямчиби, западла улкни Англияли, Францияли, Грецияли, Испанияли, Америкали ва цархIилти улкнани гьаланачи разидешличил кьабулбарибтири. Илдани, западла улкнала банканази дахъал арц кайхьибтири, илар юртани, кIялгIни асибтири. Гьанна биалли, илдала хIярамли дикибти арцли западла улкнала экономикабас халаси зарал барниличи шакбикили саби. Илабти улкназиб бузути къуллукъла хIянчизартас нушала хъямчиби чула мякьла кабатес, илдази салам-калам бикIес дигули ахIен. Илдала дурхъати гамурби, хъулри, кIялгIни керасес законти пикридарес гьар бархIи бузули саби.


Нуни даргибти ва делчIунти гIяхIцад белкIаназиб, лебилра жамигIят цабиубли хIялалси гьунчи кабизалли, рушбатчидеш агардарес вирар или лукIули саби.
Рушбатчидешлизибад бегIлара умуси сабливан лебил дунъяличиб кьабулбарибси Даниялизиб, гьаннала замана, чебяхIси даражала багьуди бедлугути мераначир, хIязла жураличир, студентунала ургар хIялумцIлаби дурадуркIули сари, ва багьуди кайсули лебалли, хIялалли, халкьлис гIяхIдеш бирули бузес дигути студентуни, компьютертала кумекличил белгибарили чеббиркIули саби.


Белики нушала улкара, гIилмула, халкьла пикрумала, хасти органтала кумекличил хIялалти адамти чеббиркIули, илди хIянчиличи кабалтес бехIбихьес асубирар. Гьанна кьалли хIярамдешлизибад лебилра бамсурли саби, рушбат бедлугутира, ил сайсутира. Илди цабехIелра талихIчебли хIебиъни лебтасалра якьинни саби.
ХIялалти адамти хIянчиличи кабалтнила тяхIяр-кьяйда дузахъули диэс асубирар, улкалис И.В.Сталинни бекIдеш дируси заманара. Компьютерти агарли диалра, хIялалли хIянчи бирути адамти итхIели бургутири ва хIянчиличи кабалтутири. Илкьяйда, КьярбачIимахьила колхозлизив узуси дила хала дудеш Мирзала Хатта, ЧебяхIси ВатIа дергълис гIергъити дусмазив, Дахадаевла районна райпола складла заведующийла къуллукъличи катурсири. Гьайгьайра, илини хIялал-залалли хIянчи бариб, хIукуматла давлара ахIерабариб, халаси давла сунела някъбазиб лебли биалра, имцIати харжани дирули, сайра чеблалиу хIейкиб.


Нушала республикалис унраличибси Грузиялизиб, М.Саакашвили бекIдешличи вакIибхIели, лебилра улкализиб бузути хIякимти ва милицияла хIянчизарти цалра хI****урли, гьачамцун ахIи, хIянчилизибад акьубатурли, чинабалра хIебузути адамти хIянчиличи кьабулбарибтири.  Илдас лайикьти алапаби кадихьибтири. М.Саакашвили рушбатчидешличивад чедиикили сай или, лебил дунъяличиб багьахъурсири. Кьанниван, илини хIянчиличи кабатуртанира рушбат сайсули биъни якьинбиуб. М.Саакашвили Грузияла халкьли чула улкализивад тIутIувариб.
2018 ибил дуслизиб, Дагъистайзиб, рушбатчидешличи къаршидеш дирнила жилиуб, гIяхIцад республикалис гьуни чебиахъути адамти (имцIаливан дарганти) рушбатчидешлизиб гIяйиблабарили хIянчиличибад убкасиб ва туснакъбариб. Илдас гIелабад бакIибтани барибси гьунар нушала халкьли якьинни чебиули саби.
Гьанна халкьлис рушбатчидешличила гъайбикIесра дигули ахIен. Рушбатуни сайсутира лебилра балули саби, халкьла ургаб илдала халаси хIурматра кали ахIен. 


Дунъяличир лерли, халкьличи даибти дурхъати табтуртазиб; «Таврат», «Забур», «Инжил», «Кьуръан», хIялалли хIебучибси давлали талихI хIехуси биъниличила бурили саби. ДелкIи, халкьличи даили сари бусурман динна дурхъаси Идбагла (С.ГI.В.С.) хIядисунира. Биалра адамти чеббулкIули саби. Дунъя акIубхIейчибад адамти чеббулкIахъуси илбисла бузери сабухъчебли саби.
Рушбатчидешла гьуни Аллагьла гьуни ахIен, ил гьунчибти сеналра чедибикес хIебирар. ХIялалти адамти дунъяличибра, Россиялизибра, Дагъистайзибра гIяхIцадла чедидиркни якьинси саби.    имцIали саби. Илдачиб лебилра дунъя тIашли саби. ХIялалдеш сеналра


Рецензии