Асосгузорони истиклолияти Точикистон

Асосгузорони истиќлолияти Точикистон
ШУУБИЯ – (арабиї - хал;, мардум) ;айри араб, мухолифи сиёсию фар;ангии араб;оро г;янд, ки охири асри 8 дар байни адибони маъруфи замон пайдо шуд.
Мувофи;и таълимоти ;уръон, ислом баробарию бародариро тар;иб мекард, вале шуруъ аз давраи Умаввиён дар хилофат сиёсате ба миён омад, ки ба фар;анги халќи араб авлавият дода, хал;;ои ;айриараб мавриди та;;ир ;арор гирифтанд. Дар баъзе кишварњои Шарќи наздик љойи забони мапрдуми бумиро забони  рабї гирифт. Ин њолат а;амиён, махсусан хал;;ои эроннажодро, ки нисбат ба араб;о фарњанги ку;ану бузургтар доштанд, ба шўр оварда, боиси ба ву;уд омадани му;обилат ба араб;о гардид. Шўриш;ои зидди хилофат, чун исёни Абўмуслим, ба амал омаданд. Дини ислом низ ба якчанд равияю ;араёни маз;аб; људо гардид.
Дар а;ди Умавиён шуубиён аввал баробарии хал;;ои арабу а;амро ситоиш намуданд, минбаъд бартарии а;амиёнро бар араб;о тар;иб карданд. Дар а;ди Аббосиён чун ;араён ташаккул ёфт ва ав; гирифт. Аз охири асри 7 олимону адибони эронинажод аз маќоми хуби худ дар хилофат истифода бурда, ба тар;иби афкору а;идаи миллї кўшида, ба таълифи рисола;о ва осори манзум ба забони форс;-дар;-то;ик; пардохтанд. Ин худ як инќилоби фарњангї буд. Шоирони бузурги давр ;арим;, Мутаваккил;, Башшор ибни Бурд ва дигарон шеър;ои форс;-то;ик; навиштанд, ;амиди Бахтакон, Са;л ибни Мишон;, Аълони Шууб;, Абуубайда ва бисьёр дигарон ба таълифи тазкира;ои шууб; шуруъ намуданд. Асари Асадии Тусї «Мунозираи арабу а;ам» машњур гашт. Аз охири асри 10 cap карда навиштани осори илм; ;ам ба забони форс;-дар;-то;ик; о;оз ёфт.
Фаъолияти э;одии Ибни Башор, Ибни Му;аффаъ, Фирдавс; ва дигарон асоси маънавиёти шуубияро ташкил мекунанд. Моњияти таълимоти онњо чист?
ИБНИ МУ;АФФАЪ - номи форсии ў “Р;збе;”, соли 106-и ;амар; дар шањри Хурра-Ардашери Эрон таваллуд шудааст. Падараш Додбе;, дар замони Умавиён маъмури гирдоварии хиро;и Форс шуд. Аммо ;а;;о; ;ро чандон шикан;а дод, то дасташ туран;ида (к;фта) гашт. Туран;идаро дар араб; “му;аффаъ” г;янд. Ба ин сабаб Дод;я бо исми “ал-Му;аффаъ” маш;ур шуд ва фарзандаш Р;збе; “Ибни ал-Му;аффаъ” хонда шуд. Дод;я бо хонаводааш ба Басра рафт. Ва Ибни Му;аффаъ дар хилофати Аббосиён тасмим мегирад, ки мусалмон шавад.
Ибни Му;аффаъро яке аз да; суханвари шевои ;а;он мешумориданд. Ў ба араб; шеър мегуфт ва осораш ;ама ;о пањн мегаштанд. Ў дар инти;оли донишу фар;анги Эрони даврони Сосон; ба арабї на;ши бар;астае дошт. Кори бузурги ў тарљумаи донишномањо ва њикматњо аз забони порс; ба араб; аст: “Корномаи шо;они Эрон”, “Китоб ал-ойин”, “То; дар рафтори Ан;шервон”, «Номаи Тансар», «Маздакнома»,  “Калила ва Димна”, «Шигифти;ои Сиистон» ва ѓайра. Дар асрњои гузашта эрониён китоб;ои манти; ва пизишкиро аз юнон; ва рум; ба порс; тар;ума карда буданд ва чандеро Ибни Му;аффаъ аз пањлавї ба забони араб; баргардонд: «;оте;уриёс» (юнон; Kategorias) радабандии Арасту, Исо;у;е (Isagoge)-и Фурфуриюс (Porphyry), “Бор; Эрминиёс” (дар юнон; Peri Herminias)-и Арасту ва ѓайра. Тар;ума;ои Ибни Му;аффаъ бисёр шево ва бо баёни равон ва дилнишин аст.
Ва њангоме, ки халифа аз асли навиштањои ин суханвари номї, огоњ гашт, ба ќатли ў фармон дод. Амири Басра Суфён ўро ба танўри тасфон андохт. Он замон Ибни Му;аффаъ њамагї 36-сол дошт. Вале мухтавои кори ў абадист ва бо гузашти солњову асрњо ќимати бештар пайдо кард. 
Башшор ибни Бурд (714 - 784) - шоир ва адиби эронитабори арабизабони давра;ои Уммавиён ва Аббосиён, аслан аз Тахористон буд. Бобо ва падари ;ро араб;о асир гирифта, ба Басра бурданд. Башшор шоири му;тадир буда, дар аксар анвои назми араб; шеър гуфтааст, бештар бо шеър;ои лирикї ва ;а;виаш шу;рат дошт, рисола;ои мансур, шеърњо дар навъи маснав; ба забон;ои араб; ва форс; навиштааст. Дар садаи XX дар Тунис девони нопурраи ашъори Башшор ба даст омад, ки та;рибан 7 ;азор байт дорад.
Башшор аз эронинажод будани худ ифтихор дошт, Эрон ва гузаштаи таърихии онро бар њокимони хилофати араби даврони худ зид мегузошт, бо ин васила анъана;ои назми шуубияро идома дода, баъзе муќаррароти арабњоро мазаммат кардааст. ;амин андеша;ои и;тимоию сиёсиаш боиси он гаштанд, ки ; ба куфру зинди;а мутта;ам гашт ва ба амри халифа Ма;д; ба ;атл расонда шуд.
Дар шуубия минбаъд навсозї ба вуљуд омад: шоирони ѓайриараб, пеш аз њама эронитабор забони арабиро ба кор бурда, то ибтидои асри IX исён намекард, балки моњияти истилогаронаи хилофатро ошкор намуда, дар умќи адабиёти арабзабон идеалњои њаёти фарњангии форсиро эњё намуд. Ва бо ин барои рафъи њукмронии забони арабї ва озодихоњии мардуми форсу тољик дар адабиёти халќњои исломї роњ кушод. Ба ин њаракат тшоирони араб низ њамроњ шуданд, аз миёна;ои асри 8 – охири асри 9 осори худро бо мазмуни нав пур карданд, аз доираи одоби меъёрии анъанавї берун нарафта, услуб ва мавз;ъ;ои анъанавиро навсозї карданд, дар маљлисњои адабї дар доираи олимону адибон бо сарпарастони сарватмандон таблиѓ намуданд. Бо шеъри баланд даъватхо намудан яке аз му;имтарин аломат;ои он мегардад.
Ва ин амал, ин бедорсозии  мардум бе натиља намонд Дар охири асри 8 давлати Аббосиён аз њаракати ;удоихо;он дар музофот;о осеб дида, пас аз муддати к;то;и эътидол ба парокандашав; шур;ъ намуд. Њокимияти марказї мавќеи худро аз даст дод, дар музофотњо давлатњои амалан мустаќил ташкил шуданд: ин хидмати идеологияи шуубї буд, ки дар мафкураи мардуми форсу  тољик идеяи мустаќилияти давлатиро эњё намуд, ба заъиф шудани пояњои давлатдории хилофати араб мусоидат кард. Адабиёти тоислом; чун манбаи идеал;ои маънавии умумимиллї ;абул гашта, гузаштаи ќањрамонона ва фарњанги ќадимии ситоиш мешуданд. Забони арабї дар он замон наќши забони љањонї дошт ва њамин тавр адабиёти форсизабон бо фарњанги љањонии он замон иртиботи бевосита пайдо кард. Дар натиља, адабиёти нави тољику форс ба вуљуд омад, ки унсур;ои зиёди назми араб; ва фар;анги исломиро дар бар гирифт ва дар баробари ин асолати фарњанги ;адимии миллиро њифз намуд.
Тавре доктори илми филолгия Љумахон Алимї зикр мекунад, њадафи аслию асосии шуубиён, аз ;умла, ;аким Фирдавс;– нишондоди афзалияти фар;ангу илми а;амиён дар таносуб бо аъроб буд ва ў бо назардошти усул;ои асосии шуубия даст ба таълифи «Шо;нома» - и худ зада буд. Дар робита бо ;исмати таърихии «Шо;нома» ў бо ёдгории адабиёти па;лав; – «Корномаки Ардашири Попакон», «Худойномак», солнома;ои боэътимоди арабии Му;аммад ибни ;арири Табар;, А;мад Ал -Яъ;уб;, Абу ;асани Масъуд;, Абу Мансури Саъолиб;, таърихнома;ои юнонии Прокопий Кесари, Феофлакт Симокатт шинос гашт, то хулосаи да;и;е бароварда тавонанд. 
Абулќосим Фирдавс; дар «Шо;нома» аксаран воќеањоеро ба риштаи назм кашидааст, ки ;абл аз зу;ури паёмбар ва ислом ба ву;уъ пайвастаанд. «Шо;нома» - и Фирдавс; низ ;азою ;адар ва сарнавишту та;дири ;аблан мушаххасу муйяншударо эътироф мекунад.  ;аким аз мав;еъи идеологияи шуубия ба ;аводиси рўзгор назар мекард ва ин таълимот мухолиф буд бо идеология ва таълимоти хилофати араб.
Дигаргунињои љиддии хаёти ичтимоию иктисодии халкхои Осиёи Миёна ва Эрон, ки он вакт дар хайати Хилофати Араб буданд, барои рушди рўзгор, нашъунамои шањрњо, тиљорат мусоидат кард. Бо эљодиёти шоирони эронизабон, чун Башшор ибни Бурд ва Абунувос, мавзуи ишк ва андешахои инсондустй ба назм ворид шуд, ки баъдан ба пурарзиштарин бахши адабиёти форсизабон шомил гардид. дар натиља, нехзати фарњангї ба нехзатњои мардумї пайваста, давлати бузурги Сомониён таъсис ёфт. Фарњанги олии замони Сомониён ва баъд аз он эњёи комили халќњои форснажод гашта, ба љахон бузургтарин симоњои илму адабро парвариш намуд: Рўдакї, ибни Сино, Фирдвсї, Хайём, Форобї ва дахњо нафар дигар адибон.
Чунин аст рисолати нахустин бедоркунандагони ифтихори миллї, љорчиёни истиќлоли миллї, – асосгузорони љараёни шуубия.