95 лет со дня рождения Маннабы Магомедовой

«ГIямрула манзил ах1ерабарая

Сунечила улкализибра хабардерхурси дарган рурси Маннаба ГIямаровна МяхIяммадова нушачил рарх агарли гьанна 10 дус дикили сари. Ил 1928 ибил дуслизир гIярбукIла шилизир акIубсири. Ит бархибси заманала къиян-жапа, бахъал сунела зилантачиван, иличира чедуркъубтири. Маннаба шел дус риубхIели, илдала хъалибарг кулакбарибсири, биштIати узира рузира барх арбукили бегIти Тбилисилизи гечбиубтири. Маннаба хала нешличил ГIярбачIир калунсири. Сагаси хIукуматла вакилтани илдала хъулибси лебдеш арбухибсири.


ГIяхIцад дусми гьалаб, ютублизибси передачализир, умути гIярбукIан мезли гъайрикIули, Маннаба ГIямаровнани сунела гIямрула хабар бурибсири. Дурути гIяхIдизурли, гьачамцун ахIи, иличи ну лехIризурсири. Маннабала гIякьлула бугадеш, ва рухIла культурала ахъдеш, нешла мез ункъли далнилизиб чебаибсири, илхIели. Нешла мезли гъайрикIнилизирра Маннаба МяхIяммадова художник сарри.
«Ну дахъал дусмазир дурала мерличир хIеррирули калунсира, ил багьандан се-биалра балкIли бурасли, набчи гIяйиб хIебарадалра балбикили бирар (бужилал саб)», - рикIулри Маннаба ГIямаровна. Илцадра кагахъили, дурусли уркIила лерилра хIялани иргъахъулри Маннабани нешла мезличил.


«БархIехъ, адамти бакIили, нура карикахъили, удибси кьалтин ва хъали шалабарибси чирагъ ардухиб. Хъали цIяббиубхIели, урухриубли, рисули гьанбиркур», - бурулри Маннабани, ютублизибси передачализиб.
Илала гIергъи рахъхIи кахIели хала неш ребкIиб, дудешла узи Расулли Маннаба сунела бегIтачи Грузиялизи аррукиб.


Маннабала дудешла узи Расулли гIянтIикIа матяхI дурчутири, ил пагьмучевси, урибси уста сайри, ГIярбукIла шила халалра сайри. Россияла пача Николай II-ибилла урши Алексей акIубхIели, илини белкIла гIягIниахълумас хасбарибси цIуба арцла матяхI(прибор) сунела някъбани балкьаахъурсири ва Россияла пачас савгъатбарибсири. Николай II-ибил ламуслиув кахIелун, илини Расуллис мургьила сягIят савгъатбарибсири. «Рурсбас гардла далай» бикIуси макьалализиб иличила бурули сари Саида Даниловани. «Маннабала рурсбас гардла далай бетаурлири, чула устадешчерси нешла кьякьла кьутIла тIама», - бурули сари илини.
Ит замана Эрмитажла директор Иосиф Арбелини Маннабала дудешла узи Расул, иларти матяхI сагадирахъес хIянчиличи кьабулварибсири. Расулра, виштIал узи Ибрагьимра Ленинградла блокадализиб бебкIибтири.


Маннаба Тбилисилизи ракIибхIели, дудеш итил дунъяличи арякьири. Хъалибарглизир халаси сарливан, Маннабани лерилра къайгъни сунечи чесибтири. Бургъантала шинельтазирад дирсили, дирбубли хъулир челгьути ванати дабри дирутири, илди ардухили базарличир беркалалис дарсдирутири. Дергъла дусмазир, ярагъ дируси заводлизир станокличир рузахъес хIукуматли жирарибсири. Тбилисилизивси бегIлара урибси усталичир палтар ибес бурсириубсири.


Амма илала уркIи ГIярбукIла мургьи-арцла устадешличи кабизур. ХIукуматла шайзибад ихтияр агарли биалра, 1944 ибил дуслизир Маннаба Кубачи чаррухъун, бегIлара бурибти устнала мякьлар артельлизир рузес рехIрихьиб. ИтхIели, мурул адамтала санигIят касес пикрибарибси цаибил хьунул адам сарри Маннаба. Илини бегIлара бурибти устназибад устадеш гIебасиб, мургьи-арцла устас хIяжатдиркути лерилра журала санигIятуни дяркъур. Амма сунела дудешлагъуна устадешличи арикилра или Маннаба гьачамалра пикрихIерухъун. Дудешла устадешла хIурматбирухIели бурги, шилизибти устнани рузахъес Маннаба бурсирарибсира.
Маннаба МяхIяммадова сунела хъалибаргличил 2000 ибил дусличи бикайчи Тбилисилизир хIеррирули калун. Грузияла халкьла мургьи-арцла устадеш сунела устадешличил чедицIахъиб. Илдала устадеш суненира гIерасиб. Грузияла пагьмучебти устадешчебти адамтала къушумлизир дебали ралрикиб. Грузияла бурибти художникунас багъишладарибти жагати ваяхI сунела някъбани далкьаахъур. Грузияла бахъал машгьурти адамтала суратуни дарибси пагьмучерси художник Кетеван Магалашвилини гIярбукIла байрамла палтарчерси Маннабала жагаси сурат бариб.


Грузияла художествобала Академияла ректор Аполон Кутателадзела Москвализиб ирзуси суал лебри. Илини, гуржнала пачала рурси Тамарала суратличилси хъябличи биршуси рахаж барахъес Маннабази тиладибариб. ГIур Маннабани дарибти цархIилти ваяхIра ардухили Россияла культурала министр Екатерина Фурцевачи ацIиб. Маннабани дарибти ваяхI илизи чедаахъес шайчибси столличир тIинтIдариб. «Нушала устнани ишдигъунти жагати секIал дирули сари. Илди бузахъес сагаси юрт тIашбатес хIяжатли саби. Иш биалли, илдала шайзибад хIед савгъат саби, - илини гуржнала пачала рурси Тамарала суратличилси рахаж Е.Фурцевала хъябличи чекахъиб. – Гьанна, хIу Россияла пача сарри», - буриб илини. Е.Фурцевани устни бузахъес юрт тIашбатахъес хIядурдарибти кагъурти къулбасдарибтири.


Маннаба МяхIяммадовала пагьму бамсриагарси бузериличи хъарахъибси саби. Дуги-хIерила рухIнар ил 14-16 сягIят рузусири, гьарил ваяхI чебетаахъили, ламусличил балкьарахъусири.


МяхIячкъалализирти урусла ва къумукъла театртала заланазирти люстраби Маннаба МяхIямадовани, илала мурул Кьадир Изабакаровли, рурси Лейла Изабакаровани дарх дарибтири. Илди люстрабас хасдарибти хрустальла бутIни журуга журала тIалабдарилри. Хрусталь ухахъес багьандан илала шалуби (грани) диэс гIягIнити сари, илкьяйда хIебаралли хрусталь гIядатла шишаличи шурбулхъан. Маннаба буцили машина Дагестанские Огни шагьарлизи рякьун, станокла гIела сари тIашкаризурли хрусталь белкахъи, илизир хIябал шали (грани) дариб. Илкьяйда барибхIели хрусталь лямцIбикIули ухулри. Дагъиста обкомлизи ракIили люстраби илкьяйда жагадирниличила ва хIянчи дурхъали кахIебилзниличила бурибсири. Обкомлизиб: «Нушаб журугабира диур», - ибсири Маннабази. «Илгъуна авараагардеш сабри нешлис бегIлара хIейгуси, илис Дагъиста халкь чула культура дигахъули ухахъес дигусири», - илкьяйда рикIули сари сунела нешличила Лейла Изабакарова.


Дила мурул ГIябдулла Зайпуллаев Дахадаевла районна бекIла администрациялис гьуничебиахъули узуси замана, 2005-2007-ибти дусмазир ца бархIи, Маннаба ГIямаровна МяхIяммадова илала кабинетлизи арацIиб. ИтхIели, бахъал кулакбарибти хъалибаргунани Совет хIукуматли керасибти чула ваяхI чардирахъулри. «Кубачила комбинатла музейлизибси китайлантала чинила халаси хъаба нушала хъалибаргла саби. Ил дила дудешли сунени дарибти ваяхIлис барсбарили Ленинградла Эрмитажлизибад хибсири. МяхIяммадкъалала мегьла станциялизибад Кубачи къакъличи гIелахъили баахъибсири, - буриб Маннабани, сари администрациялизи ракIнила мурад. Хъаба гьарли-марли халаси ва жагаси саби. Машинаби агарси замана, революциялис гIергъити дусмазиб, чинила хъаба, ца гIядатла адамли Кубачи хесра хIейри.


- Ну вирхулра, хъаба хIушала биъниличи, амма ил арбухили хъули дигIянбарили се бируси? ХIушала хъалибаргла шайзибад музейлис савгъатбарниличила белкIра барили, ила кабихьили баталли ункъли ахIену, - ибсири ГI.Зайпуллаевли. Маннаба ГIямаровнани гIур селра хIеили китайлантала чинила хъаба музейлизиб батурсири. Хъаба гьаннара гьарил дигусилис чебаахъес музейлизи кабихьили лебал. Ил багьандан, музейлизи абацIибтани, жагадеш кьиматлабарес балуси, сунела замана Кубачи хъаба хибси Маннабала дудеш ГIямарлис гьалжанализив чеваргъахъес балга баралли балбикили бирар, гIярбукIан мезли буралли(бужилал саб).


Маннаба МяхIяммадовани далкьаахъурти жагати ваяхI нушала ва дурала улкнала гIяхIтигъунти музейтази кадихьили лерти сари. Илдала гьариллизир ВатIайчи ва бузериличи диги, пагьмула ахъдеш чедаэс вирули сай.


Маннаба МяхIяммадовани дарибти ваяхI СССР-лизир, Россиялизир, дурала улкназир, Грузиялизир, нушала республикализир детерхурти дахъал выставкабачир халкьлизи чедаахъес гьаладихьибти сари. Сунелацун выставкаби детерхур Москвализир, МяхIячкъалализир, Тбилисилизир, Чехиялизир, Алжирлизир, Венгриялизир, Турциялизир, гIурра дахъал мераначир. Лерилра ваяхI хIербикIутала ахъси кьиматличи лайикьдикибти сари. Илини ВДНХ-ла жармала, цIуба арцла ва мургьила медальти сархибти сари.


Илала устадеш хIукуматли ахъли кьиматладариб. Маннаба ГIямаровна МяхIяммадова СССР-ла ва Росияла художникунала Союзла член рирусири, Дагъиста ва Грузияла халкьла художникла, РФ-ла рурибси художникла умачи лайикьрикибсири .
Маннаба ГIямаровна МяхIяммадова «Ну Кубачилан сарра», «ГIядатунала къел хIясибли», «Устала дуруб», «ГIямрула някьиш» бикIути жузала автор сари. «ГIямрула някьиш» бикIуси жуз, сари  бурсирарибти устначи баркаллала дугьабиз саби.


Жузлизирти Маннаба ГIямаровнала пикруми набра гIяхIдизур. «Нушала жагьилтачи ну хIеррикIулра, илдала бузериличи гъира агара. Наб дила хIянчи мурталра дигахъусири ва гъираличил рузусири. Жагьилтани чула гIямрула гьарил манзил хайриличил харжбарили дигулра, сенахIенну арбякьунси замана чарбарес вируси ахIен. Наб гьанбиркули саби, даг ну риштIаси рурси сарри или. ХIеррикIухIели лерилра гIямру ардякьи дургулра. Дурхъати гIямрула минутуни чархIедиэсли ардашули сари. Илди ахIерадарая».


Набра, жагьилтани чула гIямрула гьарил минут ахIерабарили дигулра. Гьарилли, чула миллатла культурализи ва гIямрулизи бирусигъуна баракатра пайра кабихьили дигулра.
   


Рецензии