Куьгьне ч1агъан

(Гьикая)
Къир цанвай рекьин къерехдиз экъечIай автобус руг кьилел алаз акъвазна. Ачух хьайи вилик квай ракIарай кIулал чIехи са чанта алаз жегьил итим эвичIна. Автобус мад къир цанвай рекьел экъечIна ва виликди, ракъинал нур гузвай тачал кьилер галай дагъларихъди, фена. Гъил юзурна автобус рекье туна, Багъир винелди са акьван кьакьан тушир кIунтI галайвал, кIвачин рехъ кьуна, гуьнедиз экъечIзавай. И рекьяй шумудра ам и векьин маркуниз ухшар кIунтIал хкаж хьана. Гуьне тикди тиртIани, ам зирекдиз винелди хкаж жезвай. Адак лувар квайди хьиз тир. Луварни адан шадвилин гьиссер, рикIе авай къаст кьилиз акъатайвиляй хвешивилин, такабурвилин гьиссер тир. Ада вичи-вичик са тIимил дамах акатнавайдини гьиссзавай, амма им кьуру фурс авун, вичиз вич бегенмиш хьун тушир. И такабурвилихъ, дамахдихъ вичин себеб авай, гьавиляй ам, ашкъиламиш хьана, хвешивилин гьуьндуьрдиз акъатна, далудихъ таквадай лувар акатна, тепедин кукIвал акъатна.
КIула авай къацу бархатдин чантада авай чIагъан чилел эцигна, гъилин далудалди пелекай кIвахьзавай гьекьедин стIалар михьна, Багъир са гъвечIи геренда пеле гъил акIурна вич хтай рекьиз килигна. Къир цанвай рехъ рагъ гуз къатканвай гъуьлягъ хьиз аквазвай, адан кьил гьинва, тум гьинва кьатIуз жезвачир; кефер патай гьуьлуьн къерехра цIразвай ам кьибле пата дагъ-
ларинни рагарин арайра чуьнуьх хьанвай. Адан кьве патани лап игис хьана хуьрер, багълар, бустанар, никIер ферикъат хьанвай. Багъираз акI аквазвай хьи, на
лугьуди и рехъ гъуьлягъ туш: ам и ерияр чукIун тавуй лагьана чилин юкьва тунвай чIул я. Амма и чIулунилай цеквер хьиз гьарнихъ машинар физвай, бязибурун гуьзгуьйри Багъиран вилериз ракъинин хъен язавай.
Са гъвечIи легьзеда ял ягъиз Багъир кIунтIал ацукьна. Адан рикIел мад фестиваль, чIагъанчийрин арада кьиле фейи гьуьжет ва вичин гъалибвал хквезва. Адан къултухда Дагъустанда чIагъанчийрин арада кьиле фейи акъажунра сад лагьай чка кьуна лагьана тестикьарзавай шагьадатнама, Гьуьрметдин грамота ва пулдин премия ава. Им, гьелбетда, шад жедай кар я. Ажеб жедай и югъ адан буба Керимаз акунайтIа! Къведай гьафтеда Дагъустандин телевиденидай Багъир Ширинован концерт къалурда. Амма бубадиз концерт аквадач, ам кечмиш хьана ругуд йис алатнава, дидени кьена вад йис алатнава.
Багъирахъ рикIкудай багъри кас амач. Анжах... анжах бубадин куьгьне чIагъан ама. Багъира чIагъан авай бархатдин чантадилай гъил алтадна. И чIагъанди, бубадин куьгьне чIагъанди я жюридин членар суьгьуьрда турбур хьиз гьейранарайди. Багъира, бубадилагьайвал, и чIагъан хвена, ам аялдихъ хьиз чIагъандихъ гелкъвена. Гьелбетда, Багъирахъ вичихъни устадвал хьаначиртIа, адавай гъалибвал къазанмишиз жедачир, ятIани адан гъалибвилик бубадин чIагъандин пай гзаф ква.
Керима и чIагъан Бакудай тIвар-ван авай чIагъанчидивай къачурди тир. Адахъ гзаф ажайиб сес авай. Гзаф чIагъанчияр алахънай Керимал ам гун патал, я
дегишарун патал, амма Керима вичин чIагъан анжах са вичин хцел ихтибарна. “Ихьтин чIагъан гъиле кьадайди халис устад, тупIара аваз къугъвазвай кас, руьгьда манидини макьамди ван ийизвайди хьун герек я”,- лугьудай Багъираз бубади. ГъвечIи чIавалай аламатдин  алат хьиз аквадай Багъираз бубади чIагъанчидин сирерай кьил акъудиз чирна. Устадвал, бубади лугьудайвал, зегьметдини и кардал рикI хьуни гъида.
Гьа икI хьунни авуна. Сифтедай Дербентда, гила Махачкъалада гъалиб хьуни Багъиран устадвилин гьакъиндай шагьидвалзавай. Куьгьне чIагъанди ам музыкадин гьуьндуьрдиз акъудзава. Анжах са касдиз, адан свас Сунахалумаз, куьгьне чIагъан хуш тушир. “Мад чIижерин куьнуь кIулаз яна”, - лугьудай ада Багъир райцентрадиз ва я масанриз килигунриз фидайла. “Вирида “ямахаяр” ягъиз мехъеррал пулар ийизва, - хъел кваз лугьудай Сунахалума, - ида куьгьне чIагъан гваз килигунра иштиракзава аялди хьиз. Вичин кIвач кьван Мислима пуд лагьай машин дегишарнава,  ида грамотаяр кIватIзава”.
Амма Багъира адан гафариз яб гудачир, адан мурад сад лагьай чка кьун тир. Мехъеррални ам тек-бир  фидай. Хуьруьн Культурадин кIвалин директор яз кIвалахзавай адаз мехъерал фин кутуг тавур кар яз аквадай. “Завай пиян итимри макьамдин юкьвалай атIуз масад ягъ лагьайла, ам куьтягь жедалди масада гьа сифтегьанди ягъ хълагьайла, эхиз жедач”, - лугьудай  Багъира ажугъ кваз.
Ихьтин хияларзавай Багъиран рикIел садлагьана гьа инал, тепедин кукIвал, вичи фестивалда ягъай макьам тамамарун акьалтна. Машинар физвай рекьин къерехдал алай синелай дередиз шад макьамдин сесер чкIана,
на лугьуди дагъдай арандиз мад са цIийи гурлу булах авахьна. И булахдиз са рехъ, са хвал авач, ам гар хьиз вири чкайриз сухулмиш жезва, ада вири вичиз
муьтIуьгъарзава, чан алай гьар сад гарун хура гьатай  пеш хьиз юзурзава. Ажайиб макьамдин сесери никIин  къерехдал алай лапагрин суьруьни санал секинарна, чубан лагьайтIа, и сесер чкIизвай синел атана. Саламни тагана, ам Багъиран са къвалахъ вич таквадайвал  ацукьна, адаз ашкъидин алемда авай чIагъанчидиз манийвал гуз кIанзавачир.
Багъира лагьайтIа, са куьнизни яб тагана, вичин суьгьуьрдин макьам язавай. Адан тупIар чIагъандин мецерал туьмериз къугъвазвай, на фикирда ибур тупIар туш,гьа чIагъандин мецер чеб я. Къвалахъ кьил алгъурайБагъираз фадлай вичин къвалав кисна ацукьна яб гузвай хуьруьн чубан Брем акуна. ЧIагъан са патахъ эцигна, ада, чубандин гьил кьуна, жузун-качузун авуна.
- Хуьре вуч цIийи хабар ава, Брем халу? – жузуна  сивел хъвер алай Багъира. Адаз хуьруьнбурузни телевидениди вичин гъалибвиликай хабар ганвайди чизвай.
Брем халу са гафни талгьуз акъвазна. Багъир адан чиниз, вилериз килигиз акъвазна. Эхирни кьарай кьаз тахьай Багъира лагьана: “Брем халу, чIуру хабар ятIани лагь, заз гьикI хьайитIани чир жеда эхир, гьа инал  аламаз чир хьуй. Лагь кван!”
Инихъ-анихъ кьил галтадна, вичи-вичик са вуч ятIани лугьуз мурмурна, эхирни ада са гужуналди гафар акъудна: “Дуьз я, хтул, хабар гьикIхьайитIани ваз жеда, амма заз ви шадвал икI кьатIна куьтягьиз кIанзавачир. Мад вучин, дуьнья я ман, заманаяр дегиш жезва, инсанарни абуру дегишзава мудда авай парталар хьиз. - Брем чпин хуьр галайвал килигна, ахпа галачир уьгьуь яна, ада вичин кIула авай залан пар Багъиран кьамал эцигна: - Накь ви свас Сунахалум Мислим лугьудай садахъ галаз катналда, хва. Ви рикIиз Аллагьди сабур гуй, низ чида, итим хана рекьидалди адан кьилел вуч къведатIа!”
Са ара фена абур кьведни кис хьана. Ахпа Брем вич таквадайвал хъфена. Мехъерин майдан хьиз авай син гила сур хьиз аквазвай, Багъирни и сур хуьзвай фекьи хьиз. Ингье уьмуьрдин са сегьне, са легьзе: шадвал ргазвай чин, тIанурда хьиз рикIе цIай къизмишзавай кас, руьгьди ашкъидин алемда лув гузвай кас гила вичин яшдилай чIехи яз, чин уьмуьрлух уьзуьрди эйбежер авунвай набуд яз, гьар са куьникай дуьньяда пай атIанвайди яз аквазвай. Им кьисметдин чарх я элкъвезвай, гагь ам хкаж жезва гьуьндуьрдиз, гагьни элкъвена агъуз хъжезва палчухдиз...
Багъиран вилерилай вичиз хабар авачиз къвезванакъвар, накъвари кьежирзава накьвар, жезва палчух... палчух жезва накъвар. Накъвар, умудар, къастар, гележег ва палчух... Гъилин далудалди михьна кьежей
вилер, Багъира мад чIагъан гъиле кьуна. Суруз элкъвенвай синелай агьузардин сесер акъатна, шехьна чIагъан накъвар текъвез, лал хьана тIебиат, нагъмаяр язавай ничхирарни секин хьана. ТIал, рикIин тIал чкIана гьавадиз, гьава залан хьана, рагар элкъвена дердериз, дерейрай авахьна гъамар, цIрана Шалбуз дагъдин муркIар - авахьна пашманвилин вацIар, сефил хьана  етимар хьиз рекьин къерехда кьил агъузна къавахар...
Багъира язава пашман аваз. Рекьин къерехда са гъвечIи машин акъвазна, адай эвичIай кьве дишегьлиди яб гузва куьгьне чIагъандин агьузардиз. РикIиз тади га-йиди хьиз гьисс авур эгьли дишегьли тепедихъ фена. Адан гуьгъуьна жегьил кьве рушни гьатна. Са арадилай абур кьведни куьгьне чIагъандихъ галаз дердер-гъамар пайзавай чIагъанчидин патав агакьна. Багъираз яб гуз акъвазнавай эгьли дишегьлидин вилерилай акI накъвар авахьзавай хьи, на лугьуди чIагъанди адан гъамарикай лугьузва, гужарикай суьгьбетзава. Ишезва чIагъан Багъиран метIел, авахьзава дишегьлидин,чара дишегьлидин вилерилай накъвар..
Бирдан уях хьана Багъир, адаз таниш тушир шехьзавай дишегьли аквазва. Амма вучиз ам шехьзава?  Адаз вуч гуж ава? Хажалат хьанвайди Багъир вич я эхир.
-Ваз и макьам гьикI ва ни чирайди я? - суал гана  яйлухдалди вичин вилер ва чин михьайла дишегьлиди.
- Заз и макьам чирайди, - дегиш хьайи сесиналди  гъалаба кваз жаваб гана Багъира, - и чIагъан я. Амма  вуна адакай вучзава? РикI дарих хьайила, чIагъандай вичяй акъатзавай аваз я.
Бес чIагъандиз ни чирна и аваз? - генани суал  хгузва дишегьлиди. Багъир дишегьлидин чиниз килигзава, адаз таниш тушир вилерин деринрай гъамлувал аквазва. Эхирни чIагъанчиди лугьузва: “ЧIагъандиз и  аваз зи бубади чирайди я”.
Ви буба Керим яни? - залан нефес акъадарна дишегьлиди.
Ваз зи буба гьинай чида?- мягьтел хьана Багъир. Гила адан рикIелай вичин дерт алатнавай, ам маса кардал, и дишегьлидин гафарал, машгъул хьанвай. “И кас вуж хьуй, зи буба чидай?” - фикирзавай ада.
Ви буба, Ширинов Керим, заз лап хъсан чидай,лап  фад чидай, гила ам....
Ам кечмиш хьана,- гаф кухтуна Багъира.
Вичиз рагьмет хьуй, вичин суруз нур къуй - дишегьлиди хуьруьн сурар галай патахъ элкъвена дуьа авуна. Ахпа ам гьа патаз килигна чилел ацукьна. Са кьадар вахтунда кисна. Ахпа ада, вичиз серсер хьана килигзавай Багъираз, вичикай суьгьбетна. Гила Багъираз и дишегьли вучиз ятIани мукьва хьана, адан рикIиз чими хьана. Суьгьбет ийидайла, Багъира фагьумайвал Кериман тIвар кьадайла, Тамум халадин вилера ажайиб нур кукIуьндай. Белки гьа и нурди Багъиран  рикIени ишигъ туна жеда ва чим акъудна.
Фад алатай крар рикIел хкизвай Тамуман чин вичи  суьгьбетзавай вакъиайрин гуьгьуьлри дегишарзавай адан чиниз гагь экв аватдай, гагьни ам сефил жедай.
Лап жегьил жаванар яз Тамумазни Керимаз чпиз чеб  кIан хьана. Абурун кIанивиликай хуьруьнбурузни аян хьанвай кIвалинбурузни. Иллаки и кар Керима «Казань» чIагъан къачурла ашкара хьана. Абур гзаф вахтара клубда жедай, манияр лугьудай. Керим мехъерални физ хьана. Демера абуру чпи чпелай вилер алуддачир. Тамуман бубадиз и крарикай хабар хьайила, ада рушаз Керим акун къадагъа авуна. Тамумаз и кардин себеб чизвачир, я адавай бубадиз суални гуз хьанач. Гуьгъуьнлай чир хьайивал, Тамуман бубани  Кериман буба душманар тир. Са ни ятIани кхьена Тамуман буба кьве йисуз дустагъда тунай, шак Кериман бубадал фена.
Амма кар ана авач. Тамум вичин бубади яргъал райондин дагъдин са хуьре авай вичин хванахвадин  гададиз гъуьлуьз гана. Гзаф минетна Тамума дидедиз бубадиз хкакьнач. Керимахъ галаз катда лугьуз меслятарни авуна, амма са квелятIани гиман гъайи бубади мехъер жедалди руш кIвале туна агална. Гьа и вахтунда Керима цIийи чIагъан къачунвай. Ам хуьруьн кьилихъ Тамумаз вай къведай чкадал хкаж жедай ва  вичин ярдиз ван къведайвал чIагъан ягъиз ацукьдай. Са юкъуз ада са ажайиб пашман аваз яна. Тамумаз  икьван гагьди и аваздин ван хьайиди тушир. Эхиримжи пуд юкъуз Керима и аваз ягъиз хьана. Тамум кIвале шехьиз жедай. Гьеле ам тухудайлани Керима гьа и кIунтIал ацукьна чIагъандай и аваз янай. Мехъерик квай кьавалри, чпин алатар акъвазарна, геждалди Кериман чIагъандиз яб ганай. Гьа и аваз рикIеваз Тамум гъуьлуьз фена, и аваз ада-яргъал йисара вичин рикIе  хвена.
Ингье, къе, икьван вахтар алатайла, мад гьа и кIунтIалай адаз куьгьне чIагъандин куьгьне аваздин ван атана.
- Куьгьне чIагъандин куьгьне аваз, - икI лагьана Тамума чIагъандал гъил алтадна. - Амма и пашман  аваз ягъунин себеб вуч я? - ваз вуч дерт ава?
Багъира вичин свас масадахъ галаз катнавайдакай суьгьбетайла, Тамума Багъираз лагьана:
Чан хва, вун са гуьрсетмадихъ шехьмир, ахьтинди галаз вавай уьмуьр тухуз жедайди туш. Я ам галаз катнавайдавайни ам хуьз жедайди туш. Дуьньяда чIуру крарни, чIуру ксарни ава, амма къени крар, къени  ксар гзаф я. Вун жегьил я, и гуьлуьшан дуьньяда ясдин  мани ягъун ваз кутугнавач, вуна шад, уьмуьрдал чан гъидай, къуват гудай авазар ягъа.
Дуьз я, диде, дехьнен авазди са тIимил амай зи рикI хъиткьинариз, рахана бирдан икьван гагьди киснавай жегьил руш.
Таниш хьухь, им зи руш Фатма я, - лагьана Тамума. - Хуьруьз мугьмандиз хтайди я, вичи шегьерда  институтда кIелзава.
Багъир я зи тIвар, - чIагъанчиди гъил яргъи авуна. Фатмади адан гъил кьуна, ам Багъираз женжелвилелди хъуьрена. Амма Багъираз и хъуьруьн куркурдин ван хьиз хьана, адан япара ажайиб сесерин цIийи  аваз гьатна.
Хкахьай цIай тару куькIуьр хъувурди хьиз, адан  рикIе са легьзе вилик авай пашманвиликай гелни амачир. Фатмани Тамум сагърай лагьана ва Багъираз мугьманвилиз теклифна хъфена.
Багъир мад и синел текдиз аламукьна. Ада, мад чIагъан хурудал кьуна, вичин рикIе гьатнавай цIийи  аваз яна. Синерилай дерейриз, дагъларилай гьуьлериз мад чкIана куьгьне чIагъандин цIийи манидин сесер, амма абур гимишдин куркурдин сесер хьиз авай ва абурун арадай Фатмадин хъуьруьнин ван къвезвай. Фатма кьулухъ элкъвез, гъил юзуриз машиндал хъфизвай, адакни лувар акатнавайди Багъирани гьиссзавай. Белки и лувар адаз Багъиран авазди, куркурдин хъуьруьн квай авазди гана жеди.
Куьгьне чIагъан шад тир, ада жегьилвилин, бахтавар уьмуьрдин, муьгьуьббатдин аваз язавай. На лугьуди, и аваз мад садрани куьтягь жедач, ам мидаим давам жеда.И аваз давамардайбур мад ва мад хъжеда.
Иншаллагь!