Геж муьгьуьббат

               
                Гьикая
Саид киреждалди асуннавай палатадин къавуз килигна, кроватдал, чин цавал авуна, къатканва. Ина цларни лацу я, кроватдал алай мес-къуьжни. Патав
къвезвай духтурар, медсестраяр ва маса гелкъвезвайбурни лацу я. Абурал алай халатарни лацубур я. Эхиримжи кьве йисуз ам и лацу рангуникай акьван икрагь
хьанва хьи, адаз и дуьньядал лацу кафан алчуднавай хьиз ава. Виликдай адаз икI тушир эхир: адаз лацу живер авай кьуьдни, къати махпур гвай гатфарни,
рагъул зулни сад хьиз кIандай. Амма гила... гила ам кьуьзуь хьанва. Вичин 69 йис ада больницада къаршиламишнай, мумкин я 70 йисан юбилейни ада и лацу
саврухди кIевнавай санаторийда къаршиламишун.
Гатун цикIиз хьуьтIуьн къаярикай хабар жедач, я абур рикIелни къведач. Гьа икI Саидан рикIелни вич азарлу хьун гьич садрани атаначир. И яшариз акъат-
на, ам садрани я кIевелай азарлу хьаначир, я больницайризни фейиди тушир. Амма эхиримжи кьве йисуз адавай кIвачер, на лугьуди, къакъуднава, я абур
атIанва. Эсиллагь экисиз жезмач. Сифтедай кпулар я лугьуз хьана, ахпа тIалар къати хьана, гагь цериз фена, гагь больницайриз, амма адан гьалар къвердавай пис
хьана ва, эхирни, кIвачер адаз муьтIуьгъ хъхьанач. Фалужди ягъай верч хьиз, ам гила и санаторийда кроватдал алкIанва...
... Вахтар къвез - физвай дагъларин вацIар хьиз,жегьил агрономдиз цIийи йисар, цIийи къайгъуяр чубарукри чпин лувараллаз гъизвай. Диде, бубани кечмиш хьана. Саид вичин хизан галаз бахтлувилелди яшамиш жезвай. Адан къуллугъарни, гатфарин гьаваяр хьиз, са шумудра дегиш хьана. Гагь ам райисполкомда, гагь райкомда хьана, ахпа совхоздин директорвиле тайи-
нарна. Гьи къуллугъдал хьайитIани ада, вичин нефс хвена, намуслувилелди кIвалахнай. Са бязибуру хьиз,тарашунив кьил агуднач.
Са вакъиа адан рикIелай гьич алатдач, белки, кьейила кIарабрайни гьа тIал акъатдач жеди. Уьлкве чкIана, компартия къадагъа авур девирда ам райкомда
кIвалахдал алай. Райком агална. Саид кIвалах амачиз амукьна. И вахтунда районда сад хьиз совхозар, заводар барбатIиз эгечIна. Вичин хайи совхозни гьа икI чукIур тавун патал ам сифте райондиз, ахпа меркедизфена. Адан арза кьабулзавайбур гьа виликан танишар,коммунистар тиртIани, Саида абур са маса жуьреда дегиш хьанвайди кьатIана. Вичиз яб тагудайди чир хьайи ам курпашмандиз элкъвена хтана. Хуьруьз хтайла, адан кайи лекьериз мадни кьел яна. Совхоздин идараяр, гаражар, складар халкьди акI тарашзавай хьи, на лугьуди ибур Чингис-ханан жаллатIар я, и ерияр барбатIиз атанвай. Сада стол, муькуьда стул, диван тухузвай. Геж хабар хьана атай сада идарадин вилик квай “Гьуьрметдин доска” пунай акъудна тухвана.Идалай кьулухъ Саид са гьафтеда кIваляй куьчедиз экъечIначир.
Амма вахт виридалайни чIехи духтур я, ада гапурдин херни, гафунин херни сагъарда. Белки, Саидан кIвачеризни вахтуни са дарман ийин...
Саид санаторийда аваз ругуд югъ хьанвай. Са сеферда гьамиша къвезвай медсестрадин чкадал масад атана. КIуфал хъвер алаз атана салам гайи ам акур-
ла, Саидаз вучиз ятIани къарагъиз кIан хьанвай, адан рикIелай и арада вичин кIвачер кIарасдинбур хьанвайди алатнавай. Дишегьлиди ам малаикдин сесиналди секинарна:
- Заз куь уьзуьрдикай хабар ава, зун отпускадай хтанвай медсестра я. Зи тIвар Селем я. И палатада авайбуруз килигзавайди зун я, - куьрелди танишвал
гана ада.
Дишегьли палатадай фад экъечIнавай, амма Саидаз ам вичин патав гвайди хьиз авай. Ада вичин рикIик къалабулух акатайди, беденда чимивал къекъвез-
вайди, ивиди дамарра гуп-гуп ийиз гьерекатзавайди гьиссзавай. Адаз вичин чин кузвайди хьиз авай, гьавиляй тумбочкадай акъудна, ам гуьзгуьдай килигна, ваъ,
чин акьван яру хьанвач, фадлай тун тавунвай чурудай чинин ранг кьатIуз жезвач.
Саида мад кьил хъуьцуьгандал эцигна. Ада вичи-вичик хиялзава: “Вучиз, и дишегьли атайла, зун икI дегиш хьана? - Ада вичин жегьил вахтар, эвленмиш хьайи вяде рикIел хкизва. Ваъ, садрани заз ихьтин таъсир авурди туш. Белки, а вахтунда зак иви квачиртIа, я тахьайтIа зи иви, хъипренди хьиз, къайиди
тиртIа, - фикирзава Саида. - Бес захъ рикI авачирни?Вучиз ам гила, токди ягъайди хьиз, къудгъун хьана?”
Ам, вичин хиялар кьатIна, ракIариз килигна. “Ваъ,ваъ! Вун дели хьанва, кьуьзек. КIвачер ви фалужди янава, гила мефтIни фалужди язавай хьтинди я. Вири ажал мукьвал жезвайвиляй я. Хибри хьана, терхебани рахада, ифинарни акьалтда, рикIини эхиримжи сеферда гъал атIай чхради хьиз гьерекатда - ахпа куьтягь жеда...”
Эхиримжи фикирди Саидаз къайи гьекь акъудна.“Яраб икI рекьида жал? И дишегьлиди вуч авуна заз?Ам фендигар алпаб яни зи чан къачуз атанвай? Та-
хьайтIа, зи ивидал звал гъана, ахпа иви хъвазвай кус-кафтIар ятIа? Белки, завай зи иман къакъудзавай шейтIан ятIа, вич гуьзелдиз дуьнмиш хьанвай? Белки, ам...”
И арада, рак ачухна, палатадиз мад милайим хъвер гьахьна. Эхь, эхь, милайим хъвер... КIвал са ажайиб экуьнай ацIана.
“И дишегьлидин къуьнел малайик ала жал? - фикирзава Саида. - ТахьайтIа инсандиз икьван хъуьтуьл,назик, ширин, кьейидал чан хкидай сес жедани? Адан
назик гъилер зи бедендихъ галукьна. Яраб ада раб яна жал? Гьич са хабарни хьанач эхир заз. Эй, вучзавайди я а рапуникай, адавай заз кар гуз жедани, рикIиз раб ягъайдалай кьулухъ?”.
Саид мад кьилди амукьна, бирдан адай “агь, кIвачер, кIвачер” гьарай акъатна, ахпа, сас-сарал илисна,ада вилер акьална. Амма акьалнавай вилерин кье-
кьемрикай накъварин кьве хвал хъуькъверилай агъуз авахьна.
Секинсуз йиф акъудай Саида, экуьнахъ мад месел ацукьна, чуру туна. Гила адан икьван гагьди къиб янавай чиниз яр хтанвай, вилерани, жегьилдин хьиз, ишигъ къугьвазвай. Ам акур кас, вучиз и жегьил итим кроватдал алкIанватIа лугьуз, мягьтел жедай.
Гьа икI хьунни авуна, алатай юкъуз месел эхиримжи йикъар кечирмишзавай кьуьзек акур Селемаз и юкъуз эсиллагь дегиш хьанвай маса кас акуна. На лу-
гьуди са йифиз ам суьгьуьрчиди са къад йисан жегьил хъувуна. Сивел хъвер алай, чина яр, вилера нур ргазвай Саид акурла, Селем лап аламат хьанвай. Квевай
ятIа чизвачир, амма адаз кьуьзек жегьил хъхьанвайди аквазвай. Гьа гила мад ам кIвачелни къарагъун Селемаз, белки, са акьван аламатдин кар жедачир.
Селем гьар юкъуз къвез-хъфизвай. Ада Саидан кIвачерал кудай кьар эцигзавай, дарманар гузвай, рапар язавай. Саидан гьал къвердавай хъсан жезвайди адаз аквазвай, амма кIвачер... Духтурди Селемаз лагьанай: “Адан кIвачер я чавай, я Аллагьдивай сагъар жедач. Чибур гьакIан алахъунар я, адавай мад кIвачел къарагъиз хъижедач”. ЯтIани Селема, вичин буржи тирвал, гьар юкъуз лазим кIвалах ийизвай.
Йикъарикай са юкъуз кIвачерал кудай кьар эцигайла, Саида вичин кIвачериз чими хьайиди лагьана.Селемаз акьван хвеши хьана, ам чкурна духтурдиз ха-
бар гуз фена. Духтур килигна, хъфена, амма Селемаз ада кIвачери чимивал гьисс авун сагъ жезва лагьай чIал туш лагьана.
Анжах Селема кьар эцигун давамарзавай, адаз Саид сагъ хъхьана кIанзавай, ам йифизни акъвазиз гьазур тир, эгер куьмек жез хьанайтIа.
Саидазни вичин уьзуьрдин дарман чир хьанвай. Гьа Селем акур йикъалай. Гьикьван вичи вичикайни чуьнуьхзавайтIани, Саида садра рикIяй хиве кьуна: уьзуьрдин дарман муьгьуьббат я. И муьгьуьббат адаз багъишайди Селем я. Са юкъуз и сир ада Селемаз ачухун лазим я. Амма гьикI?..
Эхирни Саида кьетIна. Лацу хъвер гваз атай Селеман гъил кьуна, лагьана: “Селем, вуна зи кIвачер сагъ хьуник умуд кутазва. Вун гьахъ я, умуд атIайла, сагъни жедач. Зани умудзава хьи, вун себеб яз зун са юкъуз кIвачел къарагъда. Амма, ваз хъел къвемир, вуна эцигзавай кьаради заз куьмек гузва... Гьикьван вун зи патав хьайитIа, гьакьван зазни регьят жезва... Вун патав гвайла, за жув къулайдиз гьиссзава. Вун хъфейла, зун перишан жезва, зи гьални пис: Зи дарман муьгьуьббат я. Заз зи уьмуьрда гьич садани икI таъсир авурди
туш... Гьелбетда, зун яшлу я, азарлу я. Маса себебарни ваз жагъида заз лугьудай, амма зи рикIе авайди за ваз лагьана”.
Са гъвечIи легьзеда абур къведни кисна акъвазна.Ахпа Селема Саидахъ элкъвена лагьана: “Инсандин рикIе муьгьуьббат вичиз хабарни авачиз гьахьда, ам и гужлу гьиссдин есирни хьун мумкин я. Амма вуна дуьз лугьузва, сад лагьайди, чи яшарин тафават зурба я.Кьвед лагьайди, ваз ви хизан ава, веледар, хтулар.Захъни са велед ава. Чи арада... Чи кьисметар сад хьун - им кьилиз акъат тийидай хиялар я. Заз багъишламиша, — икI лагьана, Селем къецел экъечIна.
“Селем!” - эверна Саида. Адаз гуьгъуьниз къарагъиз кIан хьана. Амма гьикI? Саида, гъил кутуна, кIвачер кроватдилай куьрсарна. Са гьиссни тийизвай кIвачер
экисна, кроватдин кьил кьуна, ам къарагъна, анжах кам къачуз хьанач. Кроватдин кьил гъиляй акъатайвалди, Саид ярх хьана. Са цIуд декьикьадилай хтай Селемаз Саид полдал ярх хьанваз акуна. Са гужуналди ада Саид кроватдал хкажна.
- Гила вуна аял амалар ийизва, - лагьана Селема.
- Вавай кам къачуз тежерла, вучиз къарагъзава? Килиг гьа, женжел амалар ийимир. Ма и дарманни хъухъ,исятда за кьарни гъида.
- Заз я дарманни герек туш, я кьарни. Заз герекзавайди вун я. Зи гъавурда гьатзавани? Зун кIвачел къарагъна къекъведа, эгер вун зи патав гьамиша хьайи-
тIа.
- Бес зун маса начагъбурун патав фидачни? Им зи кIвалах я.
- ФейитIани, зи патав фад хъша. Идалай алава яз,гила зи кIвачни тIар хьанва...
- ГьикI тIар хьанва? Гьинлай? Ваз кIвач тIар хьуникай хабар хьана? - шад гьарай акъатна Селемай.Ада Саида къалурай чкадилай шалвардин кек хкажна,
анаг алаж хьанвай. Селема тадиз жунани йод гъана.Иод ягъайла. Саидай “кана” гьарай акъатна.
- АкI ятIа, вун мукьвара кIвачел къарагъда, - лагьана Селема.
- Агь, Саид, Саид! Яраб ихьтин къуват ава жал муьгьуьббатдиз?! Вични геж атай муьгьуьббатдиз?!
Чидач им дуьшуьш яни, кьисмет яни, амма кIвачел Саид къарагъна. Кьве йикъалай ада палатада, сифте яз кIвачел акьалтзавай аялди хьиз, пуд кам къачунай.Пуд камунин мензилда, гъилер ахъайна, Селем акъвазнавай. Саида, пуд кам къачуна, Селем къужахламишна...
Амма гьар са кардин эхир ава, и шад йикъарин эхирни хьана. Хцини папа, машин гваз атана, Саид хуьруьз хутахна. Саидан вилерал накъвар алай, хвани
паб адан гъавурда акьазвачир, амма ракIарилай килигзавай Селемаз и накъвар Саидан рикIяй къвезвай ивидин стIалар тирди чизвай. Ам, Саид машинда акьах-
далди, санаторийдин дараматдин къенез катна.
Саид хуьруьз хтана са вад югъ хьанвай, адаз садни акуна кIанзавачир, я ам садавни рахазвачир. Къвердавай адан гьал пис хъижезвай. Са юкъуз адавай мад
кIвачер муьтIуьгъариз хъхьанач. Сифте тIал гьатиз хьана, ахпа адаз кIвачерикай хабар амукьнач. Мад месе гьатна. Шегьердай гадани хтана, духтурарни гъа-
на, ачухвал хьанач. Кьураз, цIраз месел ала Саид, хиялра Селем ава. Адаз вич рекьизвайди аквазва, са кIвачерин уьзуьр туш, адан рикI тIазва, къене авай
дердини, кукра хьиз, незва рикI...
Эхирни Саида вичин хциз эверна, вири ахъайна.Гада, чуькьни тавуна, кIваляй экъечIна. Иифиз вичи-вичик фикирар авур гада экуьнахъ машинда аваз са гьиниз ятIани фена. Нисинихъ ам Селем галаз хтана. КIвализ гьахьай Селем акурла, вилер накъварив ацIана, шадвилин гьарай акъатай бубадиз килигиз, хизан тажуб хьана амукьна...

  Саид авай гьал акурла, Селем кефиярни ч1ур хьана. Вичиз мьуьт1уьгъ  тежезвай к1вачерни гъилелди хкажзавай  Саидавай кроватдилай эвич1 тежез чабалмишзавай Саид секинарна, Селем  гададиз килигна. "Квез куь буба набут хьана,гьа ик1 куьмекни авачиз, кьена алатна к1анзавани,тахьайт1а ам сагъ хъхьана к1анзавани?"- суал гана ада.
  - Чавай вуч жеда адаз?- суалдиз суалдалди жаваб гана гадади.
  -Квевай са куьмекни жедач,гьавиляй ам гьа авай санаториядиз хутахна к1анда. Са мус ят1ани ваъ,гьа исятда.
  Саидан гададини Селема хъуьч1ерикай кьуна, Саид мад машинда акьадарна, санаториядиз хутахна.
  Са кьадар вахт алатна. Саидан гадади са юкъуз вичин дидедал месля авуна."Диде, буба санаториядиз хутахна саки кьве арз жезва.За адал са кьил ч1угвада.Килигин ам гьик1 ават1а."
  -Хъсан я,чан хва,зунни къведа, -ик1 лагьана, диде вичин партал алук1из муькуь к1вализ хъфена. Са акьван вах хьанач, машин гьуьл галай патахъ,Саид авай санаториядихъ рекье гьатна. Ингье Саидан муг хьанвай санаторийни. Гадани диде машиндай эвич1на, Саид ава дараматдихъ фена.
  Амма гадади садлагьана дидедин гъил кьуна акъвазарна,тарцин далдадихъ тухвана.

   -Килиг кван дахдиз, ангье ам.-Гадади т1уб туькуьрна Саид галай пад къалурна.

   Къацу ч1урал Саидни Селем са 12 йиса авай рушни галаз тупунал къугъвазвай.Саида туп рушал гадарзавай, адан гъиляй аватай тупни вичи хкизвай.Гьелбетда, катиз адавай жезвачир, амма адан шадвили ва гьинай атайди ят1ани зирингвили мад адан пабни гада мягьтеларзавай.
  -Им аламатдин кар я, жув жуван вилириз аквазвайдан ч1алахъда акьазвач,- рахана диде явашдиз.
   - Диде, лагьана гадади, гьикьван чаз агъур кар ят1ани, чун гьа инлай кьулухъ   элкъвен. Чна абуруз манийвал тагун.
    _ Хъша,хъша чан хва, ви бубадиз вичин дарман жагъанва,- вилел нагъв акьалтна лагьана дидеди ва ам мад санихъни килиг тавуна,машин галайвал хъфена.
Гадани диде мад са гафни лугьун тавуна гьа к1вале кьван хъфена. Абур чпиз акур агьвалатди а саягъда мягьтеларнавай хьи, гила гафар са куьнизни герек тушир.Я и гъвеч1и сегьнеди къарсурай абуруз са кутугай гафни жагъизвачир...

  Яраб ихьтин къуват,ихьтин аламат жеда жал муьгьуьббатдиз,вични геж атай муьгьуьббатдиз... Им саданни кьил акъат тийидай сир я.
   Суруз физвай рекьелай Саид Селеман муьгьуьббатди уьмуьрдин рекьиз,адан яц1аз, шадвални сагъвал ва муьгьуьббат авай уьмуьрдиз хкана...

 
  Саид авай гьал акурла, Селем кефиярни ч1ур хьана. Вичиз мьуьт1уьгъ  тежезвай к1вачерни гъилелди хкажзавай  Саидавай кроватдилай эвич1 тежез чабалмишзавай Саид секинарна, Селем  гададиз килигна. "Квез куь буба набут хьана,гьа ик1 куьмекни авачиз, кьена алатна к1анзавани,тахьайт1а ам сагъ хъхьана к1анзавани?"- суал гана ада.
  - Чавай вуч жеда адаз?- суалдиз суалдалди жаваб гана гадади.
  -Квевай са куьмекни жедач,гьавиляй ам гьа авай санаториядиз хутахна к1анда. Са мус ят1ани ваъ,гьа исятда.
  Саидан гададини Селема хъуьч1ерикай кьуна, Саид мад машинда акьадарна, санаториядиз хутахна.
  Са кьадар вахт алатна. Саидан гадади са юкъуз вичин дидедал месля авуна."Диде, буба санаториядиз хутахна саки кьве арз жезва.За адал са кьил ч1угвада.Килигин ам гьик1 ават1а."
  -Хъсан я,чан хва,зунни къведа, -ик1 лагьана, диде вичин партал алук1из муькуь к1вализ хъфена. Са акьван вах хьанач, машин гьуьл галай патахъ,Саид авай санаториядихъ рекье гьатна. Ингье Саидан муг хьанвай санаторийни. Гадани диде машиндай эвич1на, Саид ава дараматдихъ фена.
  Амма гадади садлагьана дидедин гъил кьуна акъвазарна,тарцин далдадихъ тухвана.

   -Килиг кван дахдиз, ангье ам.-Гадади т1уб туькуьрна Саид галай пад къалурна.

   Къацу ч1урал Саидни Селем са 12 йиса авай рушни галаз тупунал къугъвазвай.Саида туп рушал гадарзавай, адан гъиляй аватай тупни вичи хкизвай.Гьелбетда, катиз адавай жезвачир, амма адан шадвили ва гьинай атайди ят1ани зирингвили мад адан пабни гада мягьтеларзавай.
  -Им аламатдин кар я, жув жуван вилириз аквазвайдан ч1алахъда акьазвач,- рахана диде явашдиз.
   - Диде, лагьана гадади, гьикьван чаз агъур кар ят1ани, чун гьа инлай кьулухъ   элкъвен. Чна абуруз манийвал тагун.
    _ Хъша,хъша чан хва, ви бубадиз вичин дарман жагъанва,- вилел нагъв акьалтна лагьана дидеди ва ам мад санихъни килиг тавуна,машин галайвал хъфена.
Гадани диде мад са гафни лугьун тавуна гьа к1вале кьван хъфена. Абур чпиз акур агьвалатди а саягъда мягьтеларнавай хьи, гила гафар са куьнизни герек тушир.Я и гъвеч1и сегьнеди къарсурай абуруз са кутугай гафни жагъизвачир...

  Яраб ихьтин къуват,ихьтин аламат жеда жал муьгьуьббатдиз,вични геж атай муьгьуьббатдиз... Им саданни кьил акъат тийидай сир я.
   Суруз физвай рекьелай Саид Селеман муьгьуьббатди уьмуьрдин рекьиз,адан яц1аз, шадвални сагъвал ва муьгьуьббат авай уьмуьрдиз хкана...