Лябкьуси дус сагаси, бак1аб х1ушаб шаласи

Дучибси ва шурдатурси Муъминат Хаттаева

Гьачам хабарла тухтур, профессор Сергей Петрович Боткинничи дебали давлачевси адам вакIиб. Ил цIерхьдешли ва хIила гъяж ахъбирнили инжитирулри. Илини тухтурлис сай сагъваресли дебали дахъал арц дедес чесиб.


С.П.Боткинни буриб: «ХIу сагъварес чейсулра, амма нуни бурибси барес чебиркур. ХIед, хьурали вашули, кисализиб кепек арцла агарли, Москвализивад Одессализи вакIес гIягIниси саби. Илар хIу сагъварести тяхIяр-кьяйда далдурцехIе».


Давлачев уркIухъун, амма гIур бареси аги, ил араварес гIур чилилра чейсули ахIенри.


Давлачевсилис Одессализи ваэс багьандан садакьа барахъес тиладиикIес, сегъуналра шуртIри агарти мер-мусаличир шимазиб дугурби дуркIес, се бикалра букули гьуни ахъес чебикиб. Илини илкьяйда кIел азир километрла гьуни ахъиб ва Одессализи ваиб.


Одессализив тухтурли хIерварибхIели, илала я цIерхьдешла, я хIила гъяжличил бархбасунси иза къел-хIерзи кали ахIенри. Давлачевси  сагъвиублири.

Гьаннала замана С.Боткингъунти тухтурти камли къаршибиркули саби. ГIяхIцад тухтуртани адамла арадеш ахIи, чус биркуси арц гьалаб чебиули бирар. Сагаси дуслизиб хIушала арадеш мяхIкамбарахъес маслигIятбирулра.


             ***


1912 ибил дуслизиб Стокгольмлизиб Олимпиада бетурхухIели 40 километрла гьунчи, марафонничи дуцIухъунси ца спортсмен ветахъиб.


ДуцIикIули 30 километр ахъибхIели, Япониялизивадси Шицо Канагури дебали милигиуб ва мякьлабси юртлизи шин сасес ухIнаухъун. Илав къаршиикибси ухъна шин хес кухнялизи арякьун. ЧариубхIели, гIяхIял диванничи кайхьи усулри. Ухънани ил, одеяло чебушили усахъес ватур.


Шицо Канагури илав дуги-хIериличивра имцIаси манзиллизив усули калун.


50 дус дикили гIергъи, 76 дус виубси Шицо Канагури ил мерличи чарухъун ва калунти 10 километр дуцIикIули ахъиб.


Дусес дигухIели лерилра дирути датурли дусни, арадешлис дебали пайдаласи саби.


               ***


«Секьяйда адам гIякьлучевси ветаэс вирара?» - гьар бархIи илкьяйда суаликIули, учIанни мугIяллим инжитирулри.


ИлхIели мугIяллим учIанничил хIеркIличи увяхIяхъиб ва виругIев ил шиннизи къужвариб. ДурхIяли лерилра цIакьаначил шиннизивад дуравхъес къайгъибирули виалра, мугIяллимли ил гIяхIцадхIи шинна удив калахъун. ГIур шиннизивад дуравхъунхIели хьарбаиб.


- Урши, хIед ихаб бегIлара дигуси се сабри?


- Наб гьава сабри гIягIниси, чIянкIли гьава, гIур селра гIягIнили ахIенри.


- Илаб хIед давла, жагати гIямру, дигай гIягIнитирив?


- Юх наб гьавацун сабри гIягIниси.


- Урши, шинна удивхIели гьававан, хIед се-биалра дигахъули виадли, багьи, хIу мурадличи виуд, гIякьлучевсира ветаруд.


Гьарилли дунъяличиб сунес дигуси сархули сай, хIятта иличила сунени хI****ули виалра. Авараагарсини селра сархесра вирули ахIен. Ил дунъяла адамтала гIямрула хIекьдеш саби.


          ***

Гьачам зоопарклизиб нуни пикрибарира, халати пилани, гъярцIа тIанил гьалабси кьяшлизи бигьи, илар хIердирулри. Илди хIедебшахъес шанда шинжирти, яра бару хIяжатли ахIенри. Илдани гьамадли чула кьяшмази бигьунси тIанил бердахъес ва азаддухъес дирулри, амма илдани илкьяйда бирули ахIенри.


Пилани руркъусиличи гъамиубли нуни хьарбаира: «Илцадра гьунарла дегIти, духути пилани сен азаддиэс хьулхIедулхъули?»


- Илди диштIахIели нушани тIанилли кьяшми дилгьули бурсидарибти сари, илдани тIанил бердахъес вирниличила балули ахIен.


Илкьяйда, чули се-дигара барес бирниличила хIебагьурли, бахъалгъунтани селра хIебарили гIямру дуркIули саби.


ГIяхIти пикруми биалли, гIяхIти баркьудлумала хьулчи сари, вегIла цIакьаначи бирхауди -  сархибдешуни детарахъуси сихIру сари.


                ****


Гьачам ухънаси, духуси адамли сунела юлдашличи хъа бухIнала хIербарахъес ва иларти манавша рангла секIал хъумхIертахъес хъарбариб.


Хъулир манавша рангла гIяхIцад секIал лерри, юлдашли лерилра илди пикрилизи касиб. Ухънани биалли, хIулби кьяпIдарахъес ва хъулир хьанцIа рангла чум секIал лерал бурахъес хъарбариб.


- Нуни хьанцIа рангла секIал пикрихIедарира, хIуни манавша ранглари пикридарахъес хъарбарибси, - жаваб бедиб юлдашли.
ХIулби абхьили хIеризурхIели хъулир лерти гIяхIцад хьанцIа рангла секIалра хIясибдариб илини.


- Рахли хIу мурталра манавша рангличи умцIули виадли, илцун чебиид ва гIямрулизиб бургид. Вайти секIал уркIиличи дурцули виадли, хIела гIямрулизир илдицун дирар. ГIяхIси баргес хIу умцIули виадли, гIяхIдешли хIечи гьуни бургу.


Рецензии