Шонкалымаш

  Виктор Новогорский марий шу:лышан рвезе.Тудын гаяк рвезе-влак ушнат гын, марий культура, марла йылме дене кутырымаш йомшаш огыл. Марий калыкын илыш корныжым палымаш - тиде рвезе поколенийлан ты жапыште пеш ку:лешан паша. Мыйын книга нерген палемдыметлан пеш кугу тау.
  Краевед кажне ен лийын ок керт.Возымем годым мыланем шуко ен тыге ойлен:
- Молан возет, ко: лудаш ту:налеш?"
  Такшым возымо деч ончыч мый кугезе родо-влакын фотожым ончен, уш(мысленно) дене шуко гана кутыренам.Омыштем эре кугезе кочаем  Букет Выльып чу:чкыдын кончен. Калыкыште чынымак ойлат: "Омо дене мом ужат, тудым илыште шуктыман".Садлан дыр, родо-тукымем муаш тудак полшен дыр.
  Ачам илыме годым мый денем пеш кутырыш. Изирак лаштык кагазым луктын,мыйын кидышкем кучыктыш да мане:
-Мыйын илышем пеш вашке эртен кайыш.Эре паша, ыштен шым шукто.Такшым "О:то:го:н" эпослык поэмым возышым.Рукописьшым тылат кидышкет пуэм, книгам тый лукшаш улат.
 Рукопись дене пырля изи лаштык кагаз кидышкем логале.Кагазыште изирак схеме ыле.
"О:то:го:н" книгажым 2006 ийыште луктым,а схемыжым ончалам да угыч пыштем. 2011 ийыште схеме дене  Ю.Галютин дек миен тольым. Тудлан ончыктышым.Тудо ончале да пелештыш:
- Ачат тыланет у:шанен коден,тый родо-тукымым кычалшаш улат.Книгам луктат,шонем.Мом палымем,тылат каласкалем.
  Шым ий шымлышым,шуко вере яллаш коштым,  у информацийым эркын погем.Шуко родо тукым дене палыме лийым.Шукыжо яндар чонан улыт,чоныштым почын каласкалат, фотомат ончыктат.Шуко фотом ыштышым.
Южышт тыгаят улыт,ойлымышт тыгай:
-Ит возо мый нерген,фотомат ом пу.
 Мый нуным со:рваленамат,южыштым у:шандарен кертынам.Но тыгаят лектыныт,нимом огыт каласкале.Нуно нерген шымак возо,тек палыдыме кодышт. Книга лекмек,мыланем тыге возат:
-Молан мый нергенем ик мутат уке?
Мыйже чынымак  ойлышым:
-Кызыт каласкалет гын, фото-влакым ончыктет гын, вес книгаш пуртем.
   Тыге эше кумшо книга шочо.
Кажне книгам лукмо деч ончыч  родо-тукемем дек шу:гарлаш мийышым. Кажне деч йодым разрешенийым ,шинчаву:демат пеш шуко лектын,шортын-шортын памятник але ырес ончылно шогылтынам.
  2018 ийыште "Помни своих" икымше книга лекте.Книга пеш йо:сын лектын. Тиде айдемын лу:мжым ом возо. Шым чыте, весе дене шотым муым, уло кумыл дене В.Б. полшыш.
Книга дипломант лие. Такшым мый ончычак тыгай омым ужынам:
-Кочам ош  кужу пондашан, кидышкыже тоя,вуйыштыжо теркупш ,чиемже ошо огыл,шемалгырак ту:сан ,йолыштыжо -йыдал .Тудо мыланем ойла:" Ончылгочак шиждарем,диплом кидышкет логалеш".
Тыгак лие.
  2020 ийыште кокымшо книгам луктым.Тиде книга пеш куштылгын лекте.
Книга лекмек,ончылгочак тыгай омым ужым:
-Мыланем кочам изи тортым кидышкем кучыктыш.Кум у:дырамаш торт йыр шогат. Ик у:дырамаш тортем кидше дене перен пуыш, ку:варыш волен возо.
Омо шукталте.Кокымшо книга номинацийыш логалшаш ыле, но ыш логал.
   Кумшо книгалан ситыше  материал шукак огыл ыле, архивыште пел ий шинчышым.Кажне кечын эрден кынелын,пашаш кайыме семын, индеш  шагатлан архивыште лийынам.Кечывалым ола мучко юж дене шу:лем,адак архивыш вашкем.Архивысе документ-влак пеш пуракан улыт.Маске деч посна шинчаш огеш лий. Мо:нго: портылам да вигак схемым ыштенам, вара компьютерыш печатленам. Ты книгаште ныл кугу поколенийым шымленам, фото-влакым шуко муынам.Кажне айдеме нерген возенам.
Кумшо книга 2022 ийыште куштылгын лекте.Книга лекме деч вара ик у:дырамаш  пеш сырыше ыле. Мыланем тыге ойла: "Молан мыйын фотом шынденат? Мыланем тиде фото огеш келше" .
- Огеш келше гын, ит ончал мыйын книгам,-маньым.
Тиддеч вара тиде родем  ужмем ок шу.Тыге ойлымыжлан ик арня ойгырен коштым, вара
  Филипп Букетовын Марково шу:гарышкыже миен тольым. Шогем ,а шкеже чот шинчаву:д дене шортам.Тушко миен тольым да вигак шортмым чарнышым. Йу:дым омым ужым.Филипп кочай мыланем тыге ойла: "Таче тый шортын-шортын мыланем каласкалышыш. Пале, тудо чыла шинчаву:детым шкаланже налеш"...
  Мый шонем ,родо тукым мыланем полша. Садланак книга-влак вашке ужалалтыч. Книга-влакем тачат йодыт.
  Чын коммунист ешыште шочынам гынат, ала можо мыланем 1980 ийлаште Моско олаште шонго у:дырамаш дене вашлияш пу:рен.Тудак мыйым икымше гана Миколо чудотворец черкыш конден.Тыге ыресым нумалаш ту:налынам.Тиддеч вара иканат ырес деч посна ом кошт. Черкыш кошташ пеш ом йо:рате гынат, чонем Юмылан у:шана.
  2023 ий июнь тылзыште "Волшебное ожерелье" книгам лекте.Йомак-влакым 2000 ийыште шочшо удырем возаш таратен.Тудо изинек   мландыште копшангым,шукшым ужмо годым мый дечем каласкаласаш йодеш ыле.Тудын ушышкыжо пура манын, тунамак изи йомакым шонен каласкаленам.Могай пеледышым,але шудым ужына,вигак мый дечем йомакым але историйым каласкалаш йодеш.Монгышто тудым малаш пыштем,шкеже тетрадьыш возем ыле.Кок ияшрак удырем южгунам уремыште,але садпакчаште лийме годым почеламутым каласкала ыле.Мыйже шонем,кушеч почеламутым колын.Икмыняр ойлымо почеламутшым возаш тыршышым.Кандашымше классыште тунеммыж годым мыланем ойла:
-Авай,мый шке шоненам.Кызытат икмыняр уло.Йоратымаш нерген. Тыланет ом ончыкто.
Ик кечын лаштык  кагазлаште муынам.Тетрадьыш возен кодынем ыле.А тудо ужо.Чыла лаштыкшым тыгыдын кушкед пытарыш да мане:"Таче кече гыч ом возо".
Иканаште возымым чарнен.Можыч воза,ом пале.
  Йомак книгам лукташак тыршышым.Тышкак Филипп кочаемын родо-тукым йодмыж почеш рушла переводым ышташ йодыч.Тыге кум йомакше книгаш пурталте.
2024 ийыште конкурсыш пуышым.Книгам шукын онченыт.Мыланем ойлышт: "Тыйын книгат моло книгам ончымаште умбачынак йылгыжеш,ончалде от чыте".Мый книгалан уло кумылем пуэнам,садлан дыр пел ий жапыште чыла лукмо книгам ужален кертым.
10.01.2025