Шийсакхетамца хоалураш мустафа ганижев

                ШИЙСАКХЕТАМЦА ХОАЛУРАШ       Мустафа Ганижев
                (чувства в самосознании)
   
       Д уххьал хоалурах хьахулачар мара хилац карахила дикклен (качественый) бакъдараш, цудухьа деррига хов-довзараш (знания) хьабелгалдаьха хила деза хоалуран сакхетадара (чувственные восприятия). Цу даькъа хиннаб хьехам (теории) Сенсуализм, латта дакъа долаш эмпиризма, цох кхетадучох духьал болх-1омбар (опыт) хулаш кертера, цига хоалурер долчула. Сенсуализмо хьакъоастаяьй кхаь тайпара гучалаш (вида), цар белгалйоалаш бакъ хилара хьадоалашхилар хоалура хов-довзар, иштта цхьа-лха х1амаш хулаш, хьовкха хула хов-довзар (демонстативное знание), хоа-даме уйла (умозаключение) г1олла. Массала, кхетамче (понятие) юсташ е ийдам (отношение) боалаш, эгар лакхера гучал (вид) хилара – интуитивни хов-довзрах, из яхилга да нийсса махбар хьаькъало нийссадалар е ца ний-ссадалар дагалоацаме уйлаш (идей) шоайла в1аший.

       Дийнало (жизнь) саг д1а1омаву кхетам хила, из арахьар диа (внешний мир) ца хулилга ший мукъа экама (кхетадара) е сина-уйла (мышлению). Х1амай хьальче (бытие вещей) ца хилара царех экам балар хьажжа мара; нийсса аьлча хилац шемадара (реально) духьал сина-алан субстанци (сущность духа) доацар – са (душа) е б1арчча Со (Я). Сага хетадалар (представление) хулаш духьал лар, п1елгий лара тара сага даьлера хьакхаьча сина-ала (дух), сага ма1ан хилара бакъдар гуш, къал хилара фантазех до-ацаш, г1аьнахьа доацаш... Иштта д1адолалуш юхьигар саги бакъдар.

      Саги довзарте (познание) д1адолалу болх-1омбарца (с опыта), иштта кхоачалу болх-1омбарца ше хьахинна /априорни/ хов-довзар (враженного знани) доацаш. Цудухьа сага хац бахьан ший болх-1омбара. Из да болх-1омабар соцалуш хилара яхача ханаца, цундохьа сага магац д1акхача хургйолча ханага. Цох хетар (гепотез) оалаш: а) Агга хул (существует) озали куцаш, юхь-сибаташ (образы) х1амай, цох хулаш хьехам хьахьовкхалуш (отражение) хулар ше мадарра материализмах; б) Диа (мир) хулаш хоалама комплексаш (комплексы ощущения)хоалам (ощущение), экеам е кхетадар (восприятие), цох оалаш сазали сина1алашол (субъективный идеализм); в) Из хоалам (ощущение) а, экам (восприятие)а Аллах1о байташ сага, цох оалаш озали сина1алашол(объективный идеализм).
...                07. 05. 2023 ш.