Кайту

Кайту.

      Ирида Акалы


"Катерин; т;т;й,Катерин; т;т;й!!!" Карина к;рше ;бисене; ишеген ачканчы ике тапкыр аны; исемен ;йтеп чакырды.Тик ;авап бир;че ген; булмады.Яшь хатынны; башына минут эченд; т;рле  уйлар килде.";лл; к;рше ;бисе бел;н бер;р начар х;л булдымы?Ике к;н элек кан басымым гел к;т;рел; ,дип зарланып торган иде.Х;зер бит инфаркт,инсульт сугу диг;н гал;м;т картларны гына т;гел,яшьл;рне д; аяктан еккалый.;лл; ишеген бикл;рг; онытып кибетк; китк;нме?"
  ;й ишеген ачканда да Карина "К;трин; т;ти",дип ;кертен ген; энд;ште.;й эче тыныч кебек тоелды.Керг;ч-керг;ч к;ршесен тапмыйча чыкмаска уйлады Карина.Аш б;лм;се буш иде.Плит; ;стенд; пары чыгып ч;йнек утыра,тик ул с;ндерелг;н иде.Монда куркырлык бер н;рс; д; юк иде.Хатын  зур б;лм;г; атлады да ,андагы к;ренешне к;реп ;з к;зл;рен; ;зе  ышанмыйча аптырап калды. 
  Зур б;лм;д; палас ;стен; яшел т;ст; намазлык ;;елг;н иде.; намазлыкта  са;д;г; китеп к;рше ;бисе Катерина утыра иде.
  "Ничек???Катрин; т;т;й?Катя-Екатерина???Ул бит берничек т;  м;селман була алмый."Кайчандыр бер с;йл;шк;нд; Катерина апа ;зене; ;нисе рус булганын,татар авылына  к;чеп кайткач 1 ел эченд; татарча с;йл;шерг; ;йр;нг;нен бик матур итеп с;йл;п торган иде.Аны; бит г;;д; т;зелеше д; татар хатын -кызларына тартым т;гел.70 яшен тутыруга карамастан,т;з,ки; олпат г;;д;ле,сир;к кен; ;ыерчыклары булган ак й;з,кайчандыр к;к т;сенд; булган к;зл;ре ачык з;;г;р т;ст; иде.; татар хатын кызлары ничектер башкачарак к;рен;л;р иде.Аларны; буйлары да кайтышрак,бу яшьт; инде й;зл;ренд;ге ;ыерчыклары да бу д;ньяны; авырлыкларын к;п к;рг;нн;рен к;рс;теп торалар.
  Карина сабыр гына к;рше ;бисене; намазын т;г;лл;вен к;т;рг; булды.Сораулары да к;п,йомышы да бар иде аны;.Ире эшт;н кайтуга мантый пешерерг; уйлаган иде, камыр басарга гына ;ыенгач ,суыткычта йомыркасы юк ик;нен белеп калды.Ирт;н ген; бар иде,тик ул бакчада ч;п утап й;рг;н арада улы торган да,йомырканы пешереп т; ашаган.Шулай булгалый инде ул малай бел;н.Бигр;к йомырка т;б;се ярата,бер д; аптырап ,пешерг;нне к;теп тормый,;зе пешер; д; ашый.Тик мен; шуннан кир;к вакытта йомырка булмый.Кибетк; й;рг;нче тиз ген; Катрин; т;т;йд;н 1-2 йомырка  сорап торырга иде Каринаны; уе.
  Икенде намазы и; кыска намаз ик;нен,4 р;к;гатьт;н ген; торганын  ул ;бисене; намаз укыганыннан бел;.;бисе аларга,тавышланмагыз,намазымнан б;лдерм;гез  ,дип алдан кис;теп куя иде.;бисене; комганын тотып т;х;р;тл;нерг; чыгып китк;нен к;рг;ч ,;й тулы бала чага  булса да,алар барсы да тынып кала иде,;бисене; ярым пышылдап укыган  Коръ;н с;р;л;рен ты;ларга ярата иде алар.
   Карина ерак х;тир;л;рне барлап утырган арада Катерина т;ти д; намазын т;г;лл;п,намазлыгын т;р;-т;р; хатын янына чыкты."Ни х;лл;ре; бар,к;ршек;ем???Минем намаз укыганны к;рг;ч аптырап калды;мы?",-дип кеткелд;п к;леп  алды к;рше ;бисе.
  -Ачуланма инде ,Катрин; т;ти,кир;км;г;н ;ирг; тыкшына дип,чынлап та шулайрак шул.Мин сине рус милл;тенн;н дип й;ри идем.Кем булса; да син бик ;йб;т к;рше,нинди йомышым булса да ,си;а очып кер;м бит мин.Безне; уйлар килеш;,рус ни,татар ни ,ми;а барыбер инде анысы,тик мен; намаз укыганы;ны к;рг;ч ;з к;зл;рем; ;зем ышанмыйчарак тордым.Чыннан да,кем со; син???
  -Эйе,мин д; ;земне рус милл;т в;киле дип й;ри идем .Тик мен; ерак ;биемне; к;нд;леген кулыма алып укыгач ,;земне; тамырларымда чын татар каны акканына ышандым.Ул гына т;гел,ерак бабаларым мулла булганын, ;земне; мулла н;селенн;н ик;нен белдем.Мен; шушы гар;п язмасы бел;н язылган китап китерде д; инде мине м;др;с;г;.Уналтынчы  гасырда татарлар гар;п х;рефл;ре бел;н язганнар,бу китапны д; ;з к;зл;рем бел;н укып чыгар ;чен м;др;с;д; гар;п алфавитын ;йр;ндем,шулай итеп ;з динебезг;,;з асылыма кайттым.Х;ер,башыннан башлап с;йл;с;;,бу бик озын хик;ят инде,бер- ике к;н кич утырырлык.Син ;зе; д; ,исеме;; караса; ,татар кызы т;гел бугай бит???
  -Юк,юк,мин татар кызы.Тик ,замана ;илл;ре кагылгач, ;тием ми;а шундый исем куштырган.Ярый ;ле Ноября,Октябрина,Виля  дип кушмаганнар,безне; авылда шундый исемн;р д; бар иде. Югыйс;,апаларымны; исеме саф татарча,; ми;а калгач ярым рус исемен тапканнар.Мулла кушкан исемем К;рим; минем,К;трин; т;ти,-дип д;ресл;де Карина.
  -Алай ик;н,; минем мулла бирг;н исемем К;шиф; булыр ,балам.Салих баба; бел;н никахлашканда ми;а мулла башта татар исеме кушып,со;ыннан никах укыды.;йд; син кичл;теп кич утырырга кер,мин шунда си;а барын да б;йн;-б;йн; с;йл;рмен.
  -Ииии, мен; эшл;ремне бетер;м д;,кер;м,бик тел;п кер;м,кызыксындырды; бит ;ле ,К;трин; т;ти,;й,К;шиф; апай...
  Карина ,чыгарга кузгалгач кына, к;ршесен; н;рс;г; керг;нен исен; т;шереп кире борылды.
 -Б;й,йомышымны онытып чыгып китеп барам бит,мин 1-2 йомырка сорап торырга дип керг;н идем бит,мен; башсыз мин.Тавыклары; саламы,К;трин; т;ти,камырга гына йомырка биреп тор ;ле,минекел;р нишл;птер салмый башлады,булганы да  улым Камилд;н артмый.
  -Бар,бар,бер дист; итеп бир;м,салалар минекел;р,алла;ка ш;кер.
  Катерин; ;би йомыркаларны тутырып к;ршесен; биреп чыгарды.
  Карина ашыга -ашыга кичке ашны ;зерл;де,бакчага сулар сиб;рг; улларын чыгарып ;иб;рде.Аны; ничек т; тизр;к эшл;рен бетереп к;рше ;бисене; тормыш кыйссасын ты;ларга кер;се килде.
  Мен; гаил; кичке ашка ;ыелды,к;;елле ген; с;йл;ш;-с;йл;ш; алар мантый ашадылар,коймаклап ч;й эчтел;р.
  -Б;ген минем кич утырырга к;рше К;трин; т;тиг; кер;сем бар.Сез ;зегез калган эшл;рне бетереп ята торырсыз,яме.К;рше ;би озын хик;ят с;йлим диг;н иде,мин б;лки со;рак та чыгардым ,-дип ;йтеп Карина  к;рше ;бисен; юл алды.
  Ул керг;нд; Катерина ;би эшл;рен бетерг;н иде инде,;ст;л артында  Каринаны к;теп, уйларын бер ;епк;  тезеп утыра иде.
  Карина ,кулындагы т;енчеген аш ;ст;лен; куеп:
  Катерин; т;ти,;й ,К;шиф; апай ,йомыркалар к;п булгач коймак та пешердем,мен; авыз ит;рсе;,-диде.
 -Р;хм;т инде ,к;ршек;ем,бу арада пешеренг;нем юк иде,;йд; ч;йл;п алыйк алайса.
  -Мин я;а гына ;ст;л артыннан кузгалдым бит ;ле,син эчеп ал,- дис; д;,Катерина т;ти, со;рак эч;рбез дип ,калдырып торды.
  Алар т;р б;лм;г; чыгып ;ст;л ;стенд; яткан китапларны карарга керештел;р.Китаплар к;н бел;н тышланган, гар;п х;рефл;ре бел;н язылган иде,берсе кулдан язылса,икенчесе типография х;рефл;рен; охшаш иде.Ике китап та бик иске,битл;ре саргаеп бетк;н,кайбер ;ирд; каралары ;уелган ;ирл;р д; бар .Ул ;ирл;рд; кемдер кара гель ручкасы бел;н кабатлап язып куйган ,кызыл бел;н сорау куелган юллар д; бар иде бу кулдан язылган китапта.
   -Мен; алар,уналтынчы гасырдан бирле буыннан буынга к;чеп сакланып килг;н хазинам минем.Монысы ерак ;бием К;шиф; ;биемне; тормыш д;фт;ре,; монысы Коръ;н китабы.Мен; шушы китапларны мин кулларым бел;н сыпыра-сыпыра,к;з яшьл;ремне т;г;-т;г; укып чыктым бит т;ки.Бик ф;;игале вакыйгалар тасвирланган монда.Б;тен татар милл;тене;,ислам динебезне; ачы язмышы ...
  К;шиф; ;биемне; язмышы ил язмышы бел;н б;йл;нг;н,шу;а к;р; ;з ген; булса да тарих битл;рен; д; к;з салмыйча булмас.
   15 гасырда Алтын Урда бик к;п вак илл;рг; таркала.Шул вакытта элеккеге Болгар ханлыгы ;иренд; б;йсез,бер илг; д; буйсынмаган  Казан ханлыгы барлыкка кил;.Л;кин бу б;йсезлек к;рше ген; булып торган Б;ек Русь князьлеген; ошамый.Алар бер-бер артлы вак ханлыкларны ;зен; буйсындыра башлыйлар.15 -16 гасырларда Б;ек Русь князьлеге 11 тапкыр Казан ханлыгына яу бел;н кил;,ахыргы яуда Явыз Иван Казанга кер; м;мкинлеген; иреш;.Мен; шунда башлана да инде  канлы м;хш;р.Арбадан югарырак булган барлык ир-ат балаларны(5-6 яшь тир;се) кылычтан ;тк;р;л;р,Казан урамнары м;етл;р бел;н тула,чишм; булып татарларны; каны ага.Ул гына т;гел,Казан тир;ли 50 чакрым ;ир  шул р;вешле татар халкыннан чистартыла,; аларны; авыллары чирк;; атакайларына б;леп бирел;.Явыз Иванны (Иван Грозный 4) Казанга кертер ;чен бер  к;н м;етл;рд;н юлны  чистарталар,арбага т;яп ш;;;р читен; ташыйлар.Мен; шу;а да 1552 елны; 2 октябрь к;не и; кара х;ср;т к;не дип безне; тарихка кереп калган да инде.Бу Казан ханлыгыны; бет; к;не,татар халкыны; б;йсезлеген югалту к;не.
  ;г;р д; Явыз Иван шуны; бел;н туктаса ик;н!!!Юк шул,юк...Татар халкы ;чен кара к;нн;р башлана:барлык авылларга гаск;рл;р ияртеп атакайлар килеп т;ш;.10 гасырдан бирле ислам кануннары бел;н яш;г;н татарларны христиан динен; керт;, чукындыру башлана.
  К;шиф;  Казаннан ерак т;гел урнашкан Бишбалта авылында яш;г;н гап-гади авыл хатыны,ире М;х;мм;тгали бел;н ике бала, Ш;риф; бел;н М;х;мм;тсафаны ;стереп яткан к;нн;ре.Бишбалта авылы балта осталары авылы ,ире д; балта остасы була.Авыл уртасында ул гасырда татар авылларында сир;к очрый торган биш манаралы Йософ м;чете бар.Авыл халкы ул м;четне манаралары саны буенча бишбармак -м;чет дип т; х й;рт;л;р.
 К;шиф;не; ;тисе Р;хм;тулла авыл мулласы булып тора,;нисе Б;дерниса абыстай,кыз балаларга м;др;с;д; белем бир;.Ире М;х;мм;тгали авылны; бик данлыклы балта остасы.
  Казанны алу турында х;б;р яшен тизлеге бел;н Бишбалта авылына да килеп ;ит;.Алда н;рс; к;тк;нен чамалыйсы гына кала.Кайбер гаил;л;р сатарлык ;йберл;рен сатып,кир;к-яракларын т;йн;п ,мал-туарларын арба артына б;йл;п,бала-чагаларын арбага утыртып  к;нчыгышка карап юлга кузгалалар.Ул якларда тынычрак диг;н с;зл;р д; й;ри ,рус камчысы анда ;итм;с диг;н уйлар да була.;  алда кышкы суыклар к;т; бит ;ле!!!
  Гали д; Кашиф; бел;н ки;;шл;шеп кузгалырга уйлыйлар,л;кин урын ;стенд; яткан авырту ;нисен калдырып кит;рг; базмыйлар."Нинди авырлыклар килс; д; ил бел;н к;рербез,ил бел;н к;т;рербез.;ле к;ченеп китеп кен; кайда барып урнашасын кем белг;н,"- дип уйлый гаил; башлыгы.
  Бер атна вакыт ;тк;ч Бишбалтага да Казан ягыннан 15 коралланган гаск;рил;р ияртеп атакай(поп) ;;м даруг карачиб;ге килеп т;ш;.Авыл хакимен;,старостага, авылны м;чет янына ;ыярга кушалар.
 Халык ;ыелып бетк;ч карачи-б;к с;зен башлый:
  -Б;ек Рус д;;л;те ;з канат астына бар вак ханлыкларны ;ыйды.Бу к;нн;н башлап без берд;м  Б;ек Рус д;;л;тен; кер;без,безне; падиша;ыбыз Б;ек Иоанн Васильевич  була.Д;;л;тебез дине булып христиан дине кабул ителде.Барлык авыл ,ш;;;р халкы христиан динен; керерг; тиеш.Мен; сезне; алдыгызда атакай,ул сезне х;зер чукындырыр,писарь чирк;; кен;г;сен; я;а исемегезне терк;п барыр.Бер;рл;п аны; янына килегез.
  Авыл халкы г;;л;п ала.Мондый борылыш аларны аптырашта калдыра.922 елдан бирле, 6 гасыр буена  тоткан динн;н ничек ваз кич;рг; була???Ничек итеп к;ферл;рне; динен алырга ???Б;генге к;нг; кад;р х;р;м дип танылган ризыкларны,эшл;рне кабул ит;рг;ме???
  Бу вакытта инде атакай рус патшасыны; б;еклеге турында с;йл;п ала,со;ыннан Библиядан  "Отче  наш"ны  укый башлый.Алга зур икона чыгарып куялар.
  Шулвакыт бар м;йданны я;гыратып м;четне; биек манарасыннан Р;хм;тулла мулланы; ;йл; намазына  чакыручы азан  тавышы я;гырый.
  Бар халык р;т-р;т булып тезелеп м;чет алдында намазга баса.Гаск;рил;р мылтыкларын к;т;реп азан ;йт;че муллага,намазга тезелг;н халыкка т;бил;р.Шунда мулла :
   -Со;гы намазыбызны укырга р;хс;т бирегез,-дип кычкыра.Карачи-б;к мылтыкларны т;шерерг; куша ;;м атакайга да "бу аларны; со;гы намазы" дип а;латып кит;.
  Намаз т;мамлангач, Р;хм;тулла мулла :
   -М;селман булып туган зат м;селман булып кына ;л; ала ,-дип,  т;къбир ;йт; башлый.Аны; артыннан бар ;ыелган ирл;р д; т;къбир ;йт;.Бу х;л  мылтыклы казакларга атарга ф;рман бирг;н кебек кабул ител;,алар манарадагы мулланы б;реп т;шер;. Бар халык "А;" диг;н аваз бел;н берм;л тын кала.Атакай бел;н карачиб;к т; моны к;тм;г;н була,курка калалар ,ирл;р д;рр;;  кораллы казаклар  ;стен; ташлана,алар ата-ата чиген;л;р ,староста т;ртип сакларга кушса да берсе д; аны ты;ламый.  Бу к;нне  авыл халкы атакай бел;н даруг карачи-б;кне,гаск;рил;рне  авыл капкасына тиклем куып чыгара.
  Икенче к;нне атакай 50 кораллы к;ч бел;н я;адан килеп т;ш;,беренче чиратта кич; баш к;т;рг;н  ирл;рне ;ыеп олау бел;н Казан каласына озаталар.М;четне; манараларын кисеп т;шер;л;р.Калган халыкка  ,балаларны да алып Идел буена т;ш;рг; кушалар.Староста ;;р ;йг; кереп кораллылар бел;н барысын да чыгарып й;ри.К;шиф; д;,н;ни Сафаны к;т;реп,Ш;риф;не ;ит;кл;п Иделг; табан юл ала.М;х;мм;тгалине Казанга алып китк;н булалар .Х;тта аны; т;ш;кт; яткан ;нисе ;;дия карчыкны да олауга салып Идел буена алып т;ш;л;р.
  Атакай башта яр кырыенда  пумаласы бел;н елгага  су б;ркеп,кычкыра-кычкыра н;рс;дер укый.Со;ыннан бар халыкны атлы казаклар Иделг;  куып керт; башлыйлар.Суык октябрь ае,бозлана башлаган Идел елгасы,бер н;рс; д; а;ламаган  хатын-кыз,бала-чагалар ;;м карт-коры.Елгадан юешл;неп чыккан ;;р кешене; муенына атакай тавык т;пие(т;ре) тагып куя ,иконага каратып чукындырып ,я;а исем бел;н,рус исемн;ре бел;н ;йт; ,писарь ис; чирк;; кен;г;сен; бу исемн;рне терк;п бара.Шунда гына К;шиф; а;лап ала:;з тел;кл;ре бел;н чукынмагач ,аларны Идел суын сафландыртып,чукынган иттереп язып  кыялар ик;н бит!К;шиф; ;;дия карчыкны,;нисен к;з у;ыннан югалтмаска тырыша,л;кин ;;дия карчыкны ;;м аны; кебек бернич; бик к;чсез картларны Идел суы йоткан була...;нисе Б;дерниса никтер т;пк;р;к,Идел катырак аккан ;ирг;р;к керг;нен к;реп аны; янына бармакчы була.Л;кин ;нисе:"Бар,чык,син балалары; хакына яш;рг; тиеш,динегезне онытмагыз,;з кыйблагызда калыгыз!!!"-дип аны читк; эт;.; ;зе:"Хушыгыз,дин кард;шл;рем!!!Л; ил;;; иллалла; "-дип ислам калим;сен ;йтеп Идел дулкынында,Иделне; бозлы суында юк була.Абыстайдан к;реп бернич; хатын-кыз бата башлагач атлы солдатлар камчы бел;н сугып  халыкны судан куып чыгара башлыйлар .
  К;шиф; ике ;нисен д;,;тисен д;   югалту кайгысыннан ;зене; ни эшл;г;нен д; а;ламый. Бер с;гатьк; якын бил ти;ентен суда торудан аяклары й;рм;с х;лг; килг;н була,кызы бел;н улын к;т;реп торып куллары тотмас була.Ул атакайны; :"Нарекаю тебя Екатериной .Во имя отца и сына и святого духа,аминь"  диг;н с;зл;рен д; ерактан,томан эченн;н ген; ишет;.;ен; кайткач кына муенына тагылган т;рене к;реп аптырап кала.Балаларны; да муенында тавык т;пие-т;ре була.Улы,Сафасы елый башлагач кына ул балаларына ашарга ;зерл;п бир;,;шег;н аякларын ышкып, каз мае с;ртеп,;ылы киезг; т;реп куя.
  "Инде нишл;рг;???Ничек яш;рг;???Катерина???Юк,юк,болай була алмый." Ул сикереп тора да муеныннан т;рене йолкып ала,т;;;р;тл;неп кереп,намаз укырга кереш;,намаздан со; ;тисе , 2 ;нисен; ясин чыга.Ире Гали кайда ик;н,кайчан кайтыр ик;н?Ул аны кайтмас дип башына да китерми .
  ;ч к;нн;н со; к;ршесе Фатима К;шиф; янына кереп ;ит;:
  -Кич; кичл;теп кен;  теге зимагур Ф;ррах кайткан ик;н бит ,безнекел;р д; кайтып ;ит;рл;р ;ле,Казан ерак ара т;гел,-дип,б;генге к;н я;алыгын ч;ч;.
  -Сорамады;мы со;,калганнар кайда ик;н,ник ;зе ген; кайткан???
  -Ул к;рше авыл Агачтан ;ч кеше бел;н кайткан,тик барысы да исерек ,мин Ф;ррах т;гел,мин Федор диг;н  с;зд;н кала бер с;зе  а;лашылмый,т;рлеч; сорап карадым.Чукынып кайтканнар,шу;а чыгарганнардыр боларны.
  -Кайтырлар,безнекел;р д; кайтырлар,сабыр булып к;тик кен;.
  Алар с;йл;шеп торган м;лд; ;й ишеген авыл старостасы какты.
  - Ике с;гать эчендэ кир;к -ярак киемн;регезне ;ыеп ,м;чет янына ;ыелыгыз. Ризык та алыгыз ;зегез бел;н.Бу икегезг; д; кагыла.Балаларны ;ылырак киендерегез,-диг;н ф;рман биреп чыгып кит;.
  Ике хатын аптырашта кала.Ирл;ре янына барырга кушалармы со;???Тик балаларны ник алып барасы?К;нн;р суыкка авышканьбула бу вакытта.К;шиф; ;зе д; т;не кызышып бер ята,бер тора гына й;рг;н була .
  Тик нишлисе;,бу старостаны; гына с;зе т;гел,югарыдан т;шк;н ф;рман ,буйсынмыйча булмый.Алар ашыга,ашыга ;ыена башлыйлар.
  ;йл; турысында м;чет янында   Казанга алып китк;н ирл;рне; хатыннары ;ыела. Аларга олауларга утырырга кушалар.К;шиф; бел;н Фатима бер олауга эл;г;,балаларны толыпларга т;реп утырталар.10 олау  к;н кичк; авышканда  юлга кузгала.Кая баралар,нинди юл к;т;,берсе д; белми .К;шиф; ;зене; х;лсезл;н; баруын тоя,бераздан б;тенл;й а;ын ;уя.
  А;ына килг;нд; инде кара;гы т;н  ;итк;н,балалар да йоклый,Фатима да кызы ;мин;не; башына башын куеп йоклыйлар.
  Икенче к;н тугач,туктап ашап алалар,шунда Фатима бар ишетк;нн;рен К;шиф;г; с;йл;п бир;:
  -Безд;ге х;лл;р ;ле т;з;рлек ик;н.Кич; барганда кайсы якка гына карасам да янгын,авыллар д;рл;п яна.Рус патшасыны; ;мерен; риза булмаганнарны авыллары бел;н яндырганнар ик;н бит.;н; чирмеш,ар,чуашлар атакай янына ;зл;ре барып чукынган,аларга 3 ел ясак т;л;м;ск; диг;н язу да биреп кайтарганнар.Алардан к;рм;к кайбер татар авыллары да берд;м с;йл;шеп куеп б;тен халкы бел;н  чукынган.; ;зл;ре бикл;неп куеп ;йд; ген; намаз укыйлар ик;н.Андыйларны х;зер татар дип т;гел,я;а исем бел;н,кер;шен дип й;рт;л;р ик;н.Нич; авылны ;ттек,беркайда да азан тавышы ишетелми.Шулай бет;рбезме ик;н?Кайларга юл тотканны да а;лый торган т;гел,сакчылардан сораштырып карыйм,М;ск;; юлы ,дил;р.Чынлап М;ск;; к;рерг; барабызмы  ик;н ;лл;,;йген;м???
  -Ничек инде ;зл;ре тел;п чукынган???Бу м;мкин т;гел!!!Ата-бабаларыбыз дине бит ул Ислам дине.Без бит  потларга табынучы м;;;си марилар т;гел, без М;х;мм;д гал;й;исс;л;м ;мм;тенн;н,без бит м;селманнар!!!
  Инде м;четле авыллар бет;,бары анда-монда чирк;;ле салалар гына к;рен; ,т;тен исе д; тамакны ярып керми башлый.Олаулар да кими.Тагын бер к;н баргач ,кичк; авышканда К;шиф;л;рне; олауын да туктаталар.Бу Муром ;язенд;ге зур чирк;;ле Мошок саласы була.
  Шунда гына бу мескен хатыннарга аларны; кил;ч;к язмышын ачып салалар:;зл;рен рус  христиан ирл;рен; кия;г; бирерг;,балаларын бик дини христиан гаил;л;рен; асрамага тапшырырга.Бу к;телм;г;н карар хатыннарны; башына барып ;ит;рлек х;б;р булмый.Барысына да т;з;рг; ;зер К;шиф;,тик балаларыннан гына аермасыннар иде д; бит!!!
  ... Озак еллар Явыз Иван гаск;ренд;  хезм;т итк;н Степан исемле христиан кешесен; бир;л;р К;шиф;-Катеринаны.Фатима тагын да аянычрак язмышка дучар була:м;;ге исереп айнымаган Митяй була аны; ире,; кызы,14 яше д; тулмаган Саим;не к;пт;н т;гел хатынын кыйнап ;терг;н  40 яшьлек алпавыт Демьянга бир;л;р.
  Башта Степан К;шиф;не ;н;м;с; д;, хатынны; у;ганлыгы,к;нд;млеге,зифа буе ;;м ак й;зе ирне; карашын ;зг;рт;.Бер ай ;тк;нн;н со; гына, бер-берсен а;лый башлагач кына Степан Катеринасыны; ник мо;аеп й;рг;нен а;лый ала.Ул балаларын уйлап к;н-т;н яшь т;г;.
  Эзли-сораша торгач Степан балаларны; Мошоктан ерак булмаган Кондряев авылында балалары булмаган бер гаил;г; бирелг;нен бел;.Т;нл; Катеринаны алып к;рше авылга юлга чыга ;;м аны балалары бел;н очраштыра.Л;кин Сафа-Савелий бел;н Ш;риф;- Просковьяны; тормышы-к;н к;реше бик авыр була.Балалар бик ябыккан х;лд;, тезл;ре ярылып бетк;н,т;нн;ренд; кара янган таплар к;реп ана й;р;ге бик сыкрый.Степан да бу х;лг; аптырап ,балалар асрамага бирелг;н Прохор исемле христианнан сораша башлый.
  -Безг; аларны христиан диненд; т;рбиял;рг; бирдел;р,тик алар без кушканча эшл;мил;р,чукынмыйлар,шу;а к;р; ;;за алалар да инде.Ашар алдыннан чукынмасалар,ач калалар,воскресный литургияга бармыйча карышсалар камчы бел;н сугылалар,гомум;н ,чукынмагач бармакларына да сугабыз кайвакыт,безне; бел;н с;йл;шмил;р,а;ламыйлар,безг; батя,матушка дип энд;шмил;р -дип,тезеп  кит;  Прохор.
  Кайткач Степан Катерина  бел;н бу хакта с;йл;ш;.Степан ;зе Катеринага андый катгый т;лапл;р куймый.Хатыны эчт;н ген; биссмилла  ;йтеп пешерг;н ашларны ашар алдыннан ;зе ген; чукынып ашый,Катеринаны; ;зе бел;н утырып  ашамаганына гына аптырый ул кайвакыт.Якш;мбе к;н чирк;;г; ;зе бел;н алып бара баруын,ч;нки мондый гаил;л;рне ;;рдаим тикшереп торалар.Алар кер;г; болай да халык: "Басурмане идут",дип пышылдашалар.Шулай итеп Катеринага Басурманка,ирен; Степан-Басурман диг;н кушамат тагыла бу Мошок саласында. Степан бу х;лг; башта бик борчыла,ч;нки ул ;зе д; гаск;ри булганда ике тапкыр Казан явында катнаша.Э х;зер ;зен д; дошман кебек  Басурман дил;р.
  Степан Катеринаны икенче тапкыр балалары бел;н очраштырганда Сафаны; бармаклары канап бетк;н була,Ш;риф;не; толымнары киселг;н,башында яулык була.Сорашкач,тагын шул х;л:"Чукынмыйлар,ты;ламыйлар,мен; монастырьга ;иб;р;без дип ч;чл;рен кистек "-,дип ;авап бир; Прохор.Катерина шашкан кыяф;тт; кес;сенд; й;ртк;н т;ресен муенына кия д;,;ылый-;ылый чукына башлый:
   -Мен;,мен;,карагыз,мин д; чукынам,язмышыбыз шундый булгач нишлик со;,сез д; чукыныгыз,тик ис;н-сау гына булыгыз,кил;ч;к буыннар ;чен ис;н булыгыз,;зегезне саклагыз,;сегез!Д;ньялар гел болай бармас ;ле,кайчан да бер кайтырбыз без динебезг;,;зебезч; намазлар укырбыз,Алла;тан кичер;ен сорарбыз.Без гаеплеме со; шундый заманда туганга??? Бог та, Алла; та  бер ул!!!Мен; шу;а ышаныгыз,сезд;н н;рс; т;лап ит;л;р,шуны эшл;гез!Я;а ;ти-;ниегезне ты;лагыз,алар кушканны ;т;гез,тик ис;н ген; булыгыз!!!
  ;лл; Катеринаны; к;з яшьл;ре аша ;йтк;н с;зл;ре,;лл; Степанны; Прохор бел;н каты итеп с;йл;ш;е ярд;м ит;,балаларны; к;н-к;реше шул к;нн;н башлап яхшыга  ;зг;р;.
   Катерина ;зенч; бар н;рс;г; т;зеп,алга карап яш;рг; тырыша.Х;ер,ире Степан бик кешелекле,йомшак к;;елле булып чыга.Хатынны; качып кына намаз укуларына да к;з йома,ураза тотканын да к;рм;ск; тырыша.Бары якш;мбе к;нне ;зе бел;н чирк;;г;  воскресная литургияга баруны,Р;штуа,Пасха б;йр;мн;рен; берг; баруны  кир;к гам;л дип куя,анда барганда гына булса да т;ре киюен т;лап ит;.
   Уртак балалары,уллары Семен тугач, Катеринаны; балалары янына й;р;е д; сир;г;я.Семен б;л;к;йд;н ;к еш авырый,;нисене; янында булуын сорый.Катерина улын ;зенч; С;лм;н дип ;стер;,татарча с;йл;шерг; ;йр;т;, Коръ;н аятьл;рен д; ятлата.Башта Степан бик каршы килс; д; ,хатынны; бала тугач тагын да ачылып китк;нен к;реп,бу эшл;рг; к;з йомып карый.
  Кызы Ш;риф;-Прасковьяны 15 яше тулу бел;н христиан кешесен; кия;г; бир;л;р,; улы Савелийны Нижгарга(Нижний Новгород) миссионер семинарияга укырга ;иб;р;л;р.Анда чукындырылган татар балаларын укытып христиан динен татарча ;йр;нг;н атакайлар(поплар) чыгаралар.Бу атакайлар инде элеккеге Казан ханлыгыны; ;ле чукындырылмаган авылларына ;иб;релеп,халыкка татарча Библияне а;латып ,дини  христиан   укуларны ,т;ре й;решл;рен татарча алып баралар.
  Ул гына т;гел,м;чет булган авылларда м;чет янына чирк;;л;р салу башлана.; чирк;; салынып ,ча;нарын сугып ;з к;чен; керг;ч,чирк;; янында м;чет булырга тиеш т;гел ,дип,м;четл;рне ;имерт; башлыйлар. Явыз Иванны; улы Федор 3 патша булгач Б;ек Р;с;йд; б;тен м;четл;рне ябарга  диг;н указ чыгара.
  Катеринаны; гомере кыска була,аяклары й;рм;с булып  урын ;стен; калгач,ул Степанга кызы Прасковьяны чакырырга куша.Шунда инде ул кызына ;зене; к;нд;лек д;фт;рен ;;м Коръ;н китабын к;з карасыдай сакларга кушып ,кил;се буыннарга тапшырырга ам;н;т итеп калдыра.
  Ахыргы юлларны да ул шул вакытта яза:"Кил;ч;к буыннар ;чен:онытмагыз,без м;селман ;мм;тенн;н,к;чл;п чукындырылган мулла Р;хм;тулла н;селенн;н.Кайчан да булса дин иреге булыр ,;з динебезг; кайтыгыз,Коръ;нне укыгыз,намаз укыгыз.;з динебезне тотыгыз!!!.Без п;йг;мб;ребез  М;х;мм;д гал;й;исс;л;м ;мм;тенн;н!!!"
   -Мен; шундый олы тарих юллары ;теп, нич;  буын аша кулдан кулга тапшырылып минем кулга килеп керде бу китап.Без гаил;д; 3 бала идек,;ч кыз.Безне;  ;ниебез,;л;рен;  бер атна кала, ;чебезне д; янына чакырды.Китапны ;чебезг; д; к;рс;тте,тик тапшыруын минем кулга тапшырды.Мен; монда,беренче буш битк; ;зене; исемен язып куярга кушты:Серафима Леонидовна.К;р;се;ме,16 буын тамга салган монда:беренчесе К;шиф;-Екатерина Р;хм;тулла кызы,икенчесе   Ш;риф;-Просковья Прохоровна(никтер Ш;риф; ;з ;тисене; исемен т;гел,асрамага алган ;тисене; исемен яздырткан),Елизавета Сергеевна,Серафима Емельяновна....Барысы да рус исемн;р кит;,;зл;ре д; ,;тил;рене; исемн;ре д; рус,шунлыктан алар ;зл;рен рус милл;тенн;н дип й;рг;нн;р,буыннарыбызда татар каны агадыр дип башларына да китерм;г;нн;р.
  ;ни бел;н ;ти ;йл;нг;ч Казан тир;сенд;   я;а барлыкка килг;н Бакча Сарай авылына к;ченеп килеп утыралар.Шунысы кызык,бу авыл Идел буена урнашкан,Казаннан 70 чакрым тир;се ераклыкта,уналтынчы гасырдагы  Бишбалта авыл урыны  бу ;ирд;н ерак булмаска тиеш.;зебез д; белм;ст;н,без ата-баба ;иренд; д;ньяга килг;нбез,;з туган т;б;гебезг; ;йл;неп кайтканбыз.; мен; ;ч ел элек мин ;з динебезг;  кире ;йл;неп кайттым ;;м беренче тапкыр м;др;с; ишеген курка-курка гына ачып кердем.Анда Ислам х;зр;т ;;м    М;рьям абыстай  мине каршы алды.Мин ;зем бел;н шушы ике китапны алган идем,аларга к;рс;ттем ;;м шул китапларны укып  а;лар ;чен гар;п язмасын ;йр;нерг; тел;вемне ;йттем.Х;зр;т башта Коръ;нне ачты,со;ыннан К;шиф; ;бине; к;нд;легенн;н бер битен укыды,к;зл;рен; яшь тыгылды:
  -Бу бит ;йтеп бетергесез хазин;!!!16 гасыр язмалары!!!Ничек сезне; кулга килеп керде ул?-дип ,шаккатып торды.
  Мин барын да б;йн;-б;йн; с;йл;п бирдем.Никтер К;шиф; ;би бу китапларны улы С;лм;нг; т;гел,; кызына ,чукындырылган кер;шен кызы Ш;риф;г; калдыра,кызы да со;ыннан кызына калдыра,аны; да уллары да булгандыр б;лки.Шулай итеп бу китаплар буыннан буынга ядькарь булып,;нид;н кызга к;чеп килг;н.Минем уйлавымча,К;шиф; ;би  д;рес эшл;г;н:хатын-кыз гаил; учагын саклаучы бит ул,мирасыбыз-Коръ;небезне д; саклаучы булган безне; буын хатын-кызлары.;г;р К;шиф; ;би Катеринага ;йл;нс;,мин ,киресенч;,Екатеринадан К;шиф;г; ;йл;неп кил;м х;зер .Чыннан да,революцияд;н со;,коммунистлар  заманында,м;четл;ребезне бетерг;ч,  шул ак яулыклы ;бил;ребез саклап калган динебезне...Сугыш чорларын ;йт;се д; т;гел инде.Ул елларда,татар авылларына кара к;газьл;р,похоронкалар килс;,шул динн;рен онытмаган,Коръ;нне укырга белг;н ;бил;ребез сугышта ;лг;н яугирл;рг; качып кына ясин чыккан,ис;нн;ре ;чен дога кылган...
  Карина б;лдерерг; д; куркып ты;лады к;рше ;бисен.Аны; ара-тир; к;зл;рен с;ртеп,мышык-мышык борын тартулары К;шиф;не; язмышына битараф булмавын к;рс;т; иде.
   -И ,К;шиф; апай,бигр;к куркыныч заманнар булган ик;н бит.Ак яулыклы ;бил;р диг;нн;н,мин д; б;л;к;й чагымда  ;ниемне; ;нисе ;и;ан карт;нием бел;н аштан-ашка й;ри идем бит.;ле д; х;терд;:карт;ни ;йр;тк;н Кул;уалла;ны к;йл;п с;йли идем,"Ятим кыз" б;етен с;йли идем,ахырда:"Ал-бидр;к;ем,г;л-бидр;к;ем,б;хетемне бир,Ходай т;гал;к;ем!!!",дип жырлагач,ашка ;ыелган ;бил;р кайсысы к;нфит,кайсысы 5 тиен акча бир; идел;р ми;а,-дип,хатир;л;р я;артып,к;леп алды Карина.-К;шиф; апай,анда м;др;с;г; мин д; барсам буламы,минем д; гар;пч; укыйсым кил;,б;лки ;кренл;п намазга да ;йр;неп кит;р идем?Болай карт;нил;р ;йр;тк;н догаларны бел;м инде,гел кабатлап й;рим.
   -Ник булмасын,була,бик  д;рес булыр.Мен; октябрь башында укулар башлана да инде м;др;с;д;,берг; барырбыз,берг; ;йр;нербез,-дип ,К;шиф; ;би яшь хатынны; ниятен хуплап куйды.
  Мен; шундый гасырлар аша адашып й;реп ;з динен; кире ;йл;неп кайткан Катерина-К;шиф;л;ребез булганда,кечкен;д;н Коръ;н ;ятьл;рен канына се;дереп ;ск;н Карина-К;рим;л;ребез булганда динебезне; кил;ч;ге бар!!!Б;генге к;нд; К;шиф;не; намазыннан да ихласлырак намаз бармы ик;н?Бар уналты буын ;бил;рене; исемен телг; алып,алар ;чен Алла;тан ярлыкавын сорап ,аларны; рухына дога кылып к;нен; биш тапкыр  намазлык ;стен; тезл;н; ул...