La Storia

La Storia

Na puora v;dula, un puc s; cuj ;is,
a viveva na volta’n ta na p;sula cja;uta
tal orli di un bosc;t di montagna.
Sta v;dula, che di ch; i vi conti la me storia,
dal d; stes che fin;t a veva di ;si maridada,
viv;t a veva na vita a la buna,
e puc a ghi bastava par mand; ’ndav;nt baraca.
Fa;;nt li r;bis com’che Diu’l voleva,
a si rangjava ben par ic e pa li so f;is.
Tre bieli scr;fis a veva, e basta,
e tre vacj;tis e na piora ca si clamava Mali.
Cjalino;a a era la so cj;mara e la cu;ina pur
indul; ca si mangjava ogni so past;t.
Di roba picanta a no veva maj bi;ugna;
e maj a ti cjoleva nis;n bocon;t delic;t.
Il so mangj; al era a la buna coma’l so gurm;l.
Maj si malava par v;isi stonfada.
Mangjus; puc: ;co la so ;nica cura;
e cun ch;l il t;gnisi contenta e ’ndafarada.
Nis;n mal di gj;mbis a gh’impediva di bal;,
e maj a no sufriva di mal di cjaf.
Vin a no’n beveva—n; blanc n; ros;
ta la so taula t’jod;vis doma blanc e neri—
lat e pan scur, che di ch;l ic no si lagnava;
panseta frita e ogni tant un ov;t o doj,
pars; che ic a tegneva pol;n e b;stis.
Un curt;l a veva, sier;t dut at;r
cu na stecjada e un fosal;t pardif;u;
e’n ta chistu a ti tegneva un gjal, clam;t Cjantacl;r,
che par cjant; il mont a no’n d’aveva di compaj.
Na v;us p; biela al veva di ch; di un ;rgano
alegri ca s;nin in gli;ia il d; di fiesta.
Il so cjant; tant p; fuart al era’n ta stu curt;l
che’l sun da l’ora’n tal cjampan;l in plasa.
Par ist;nt al cognoseva ogni vign;
dal ecuinosi in ta stu pa;s;
pars’che cul alsasi di cu;ndis gr;dos,
i ti lu sint;vis cjant;—nuja da f;.
Al veva na cresta p; rosa di un cor;l fin,
a p;ntis, coma li tor;tis di un cjascj;l.
Il so bec al era neri, e neri a ti lu;eva.
A;ur;ns al veva gj;mbis e pi;,
cu li ;ngulis p; bl;ncis di un gilio.
Li so pl;mis, po, dut’ dor;dis a ;rin.
Stu gjal n;bil governo al veva
su si;t gjal;nis, ca lu serv;vin in dut:
s;us sos a ;rin, ma encja i so paramours;
e bi;lis coma luj a ;rin di col;u;
ma ch; che’l cu;l dal p; biel col;u a veva,
la biela mam’selle Partelota a veva’n n;n.
A era, di mani;ris, na vera madama,
tant di compagnia; e un f; gent;l
sempri v;t a veva da cuant che pitinut’a era;
che ’nsoma il c;u stes a ti veva cativ;t
di Cjantacl;r, e stret ti lu tegneva.
Luj, po, dut il ben dal mont ghi voleva.
A colava’l c;u a s;ntiju a cjant;,
cuant che dut lustri al saltava f;u’l soreli,
in plen’armon;a, “Oh cuant lont;n cal ;’l me ben!”
pars; che’n chej d;s, i v;n da savej,
nemaj e usiej cjacar; e cjant; ben a pod;vin.
A era ’l;r capit;t che al cric; d’un d;
che mentri che Cjantacl;r in mi;s da li so f;minis
poj;t al era’n ta la stangja dal pulin;r,
cu la biela Partelote dongja di luj,
stu Cjantacl;r tac;t al veva a rugnati
coma un cal st; fa;;nt un brut sun.
Cuant che Partelote sint;t lu veva cuss; ronf;,
duta’n pensej a ghi ; dita: “O puor il me omp,
se v;i;u ch’i ronf;is in chista maniera?
Durmi;n ch’i no s;is altri, s;, vergogna!”
E luj ghi veva rispund;t, di;;nt: “Madame,
i vi prej di no v;isila a mal:
ma j;, pardiu, i mi soj apena insumi;t
di alc ca mi ; f;t trem; il c;u.
Diu bon,” al veva dita, “judimi a cap; stu sun,
e a tegni il me cuarp f;u da la galera!
Mi soj insumi;t ch’i cjaminavi s; e j;
pal nustri curt;l cuant ch’jod;t i’ai na bestia
ca some;va un cjan;t ca var;s vol;t plant;
i so dincj’ in tal me cuarp e fami f;u.
Di col;u a era fra il zal e il ros,
cu la punta nera da la coda e da
l’or;lis, no coma’l rest dal so pel;n.
Il nas p;sul a veva, e doj vuj ca ard;vin.
I eri cua;i muart di poura al j;dila:
a ; par ch;l ch’i rugnavi, i saj ben j;.”
“S;, s;!” a ghi’a d;t, “ma s; poura da vej!
Ad;s po,” a ghi ; d;t, “pal Diu bon las;,
i v;is pierd;t dut il ben ch’i vi volevi.
Coma i faju j; a vol;jghi ben a un fif;n?
Par sig;r, com’ che ogni f;mina a d;s,
i v;n d;tis na granda voja, se pus;bul,
di vej ;mis ca s;n s;vius e pl;ns di c;u,
ca no s;n st;pis n; crum;ros n; ca t;rin
il cul indav;u in front di ogni mal;n,
e nencja di chej ca si d; ;riis, pardiu!
Coma i aus;i;u a d;;imi ‘puor me’
e a fami jodi ch’i trem;is da la poura?
No v;i;u il c;u di un omp? No v;i;u na barba?
Diu bon—vi fani trem; i suns?
Diu’l s; che i suns a no s;n nuja—na vanit;t e basta.
I suns a s;ltin f;u da l’indigesti;n,
e spes daj vap;us e da la complesi;n,
cuant che un al ; na sorabondansa di um;us.
A ; clar che stu sun ch’i v;is v;t stan;t
al v;n f;u da na superfluit;t
dal vustri um;u ros, pardiu,
che’n taj suns a ghi f; vign; a la zent
na poura mata di fr;cis, di fl;mis di f;uc ros,
di beste;tis pr;ntis a mu;rdiu,
di l;tis, e di cjan;s e di cjan;s;
pr;pit coma che’l um;u da la melancol;a
tancju ;mis planzi al f; dur;nt la n;t
par poura di ;rs e di t;rus n;ris,
o par tim;u di vign; ’ngrimp;s da diaul;s.
I podar;s cont; pur di altri um;us
che a tancju ;mis a ghi ruv;nin il sun,
ma di chej i contaraj un puc e basta.
A nol v;via Cat;n—da omp s;viu cal era—
dita che ai suns no si var;s da f;jghi ca;u?
Alora, si;r me,” a ; dita, “si vign;n scors;s dal pulin;r,
pal am;u di Diu, basta cjoli un lasat;f.
Pa la salvesa da l’;nima me e da la me vita,
scolt;imi ben, che j; i no vi d;s bu;;is,
ca ; miej ch’i vi purg;dis ben da la
melancol;a e da la bila; e par no pierdi timp,
pars’che’n stu pa;s a no ; nis;n farmacista,
i v’insegni ben j; a si;lzi li ;rbis j;stis
ca vi far;n ben e vi rimetar;n in stangja;
e’n tal vustri stes ort i cjataraj li ;rbis
ch’a ;n che propriet;s natur;lis
di purgavi par dis;t e par parzora.
No st;it dismintiavi di chistu, pal am;u di Diu!
A si j;t ben ch’i s;is col;ric di temperam;nt.
St;it at;nt dal soreli cuant cal v;’n s;.
No st;it ’mplenivi di r;bis masa pic;ntis;
che si lu f;is, i scom;t p; di na palanca
che ogni ters d; a vi tornar; na fievra,
o un tic ca vi far; z; a finila malamintri.
Par un d; o doj i var;sis da mangj;
doma vi;rs prin di cjoli’l vustri lasat;f
di ;rbis arom;tichis o cjasafi;vra,
op;r di ard;la ca cr;s ben uc;;
o di euf;rbia op;r di cu;rgnuj
o di che ;dera ca si la g;t a cresi’n tal curt;l;
cjap;ilis s; e masti;ilis bi;lis fr;scis.
Tegn;ivi alegri, omp, in n;n di vustri pari!
No st;it vej poura di un sun. I no vi d;s altri.”

“Madame,” al ; d;t, “merci beaucoup pal consej.
Lo stes, si vol;n cjacar; di stu si;r Cat;n,
che di ;si s;viu al era cuss; fam;us,
se ben ca nol veva v;t brus suns da cont;,
pardiu, per; che un al p;l ben le;i taj l;bris v;cjus
di tancju ;mis che p; lungja ’la sav;vin
di Cat;n stes—vi lu siguri j;—
che dut il contrari a di;;vin di luj,
e che par speriensa a riscuntr;vin
che i suns a p;sin signific;
bieli r;bis e no doma li tribulasi;ns
che la zent a ;’n taj d;s dal so vivi.
A no oc;r ch; m;tisi a discuti;
la dimostrasi;n a si la cjata’n tal fat stes.
Un daj p; grancj’ scrit;us le;;s daj ;mis
al d;s cuss;, che doj di l;u a ;rin na volta
z;s a f; i pelegr;ns, cu la p; buna ’ntensi;n.
A ghi c;pita di riv;’n ta un pa;s
indul; ca era tanta di che zent
—e mancjansa di alogjam;ns—
ca no ;rin st;s b;is da cjat; nis;n l;uc
indul; z; par pas; ’nsi;mit la n;t.
Par fuarsa di necesit;t alora
a ghi ; tocj;t z; ogn;n pa la so banda;
ogni un al ; riv;t ta la so ostar;a,
e a si ; rangj;t coma cal ; pod;t.
Un al ; z;t a finila’n ta na stala,
in font di un curt;l cuj nemaj da tiru;
chel altri omp a si ;’mpost;t tant miej,
coma che la furtuna da li v;ltis a v;u,
ca ni governa d;cjus in ta la so maniera.
A sus;it duncja che, tant prin ca si f;s lustri,
stu omp a s’insumi;a tal so j;t, l; cal era,
di coma che’l so compaj a lu clamava
e a ghi di;eva: ‘Puor me! che stan;t
i vegnaraj cop;t ch; ch’i soj, in ta na stala di nemaj.
V;n a judami, fradi me, prin ch’i mori;
c;r svelt uch; ch’i soj,’ al veva dita.
Chist’omp a si ; sve;t a colp da la poura;
ma apena ca si veva sve;t
a si’era volt;t di n;uf, fa;;nt fenta di nuja,
pens;nt che’l so sun dom’na vanit;t al era.
Ma’n tal so durm; do v;ltis ’nsumi;t si veva;
e na tersa volta’l so compaj al v;n
e a ghi p;r cal di;i: ‘Ad;s i soj st;t cop;t.
J;t tu li me fer;dis, l;rgis e f;ndis!
Se dom;n ti l;vis s; bunoruta,
in tal puart;n a pon;nt dal pa;s,’ al ; d;t,
‘un cjar cargu di led;n ul; t’jodar;s,
e sot di ch;l plat;t al sar;’l me cuarp;
sig;riti che stu cjar al vegni ferm;t.
Ti lu d;s j; ca mi ;n cop;t pal me oru’;
e ch; a ghi ; cont;t com’che cop;t’l era st;t,
cu na siera’n mu;a da f; tant d;u.
E sig;r, po, che’l sun al era veret;t;
par via che la matina dopo, al cric; dal d;,
al ; z;t l; da l’ostar;a dal compaj;
e cuant che riv;t al era’n ta la stala daj nemaj,
a si’a met;t a colp a clamalu.
Il osti;r a ghi ; s;bit rispund;t,
e a ghi ; d;t: ‘Si;r, il vustri compaj al ; part;t;
al ; z;t f;u dal pa;s bunora bunora.’
Stu omp alora a si’a f;t sospet;us,
recuard;nt cuj cal veva jod;t’n tal so sun;
e via cal ; z;t, sensa p; dindul;,
ta la punta Ovest dal pa;s, indul;
che cjat;t al ; un cjar di led;n, pront paj cjamps,
dut rangj;t in ta la stesa maniera
ca ghi veva cont;t ch;l cal era muart;
e alora a si ; met;t a sig; fuart:
‘Vendeta e gjust;sia par stu malf;t!
Stan;t il me compaj al ; st;t sasin;t;
l; cal ;’n tal cjar, cuj vuj spalanc;s e svuarps.
A li autorit;s i ghi sighi,’ al ; dita,
‘ca var;sin da govern; p; ben sta sit;t.
Vegn;it, Diu bon! Jod;it il me puor compaj cop;t!’
S; altri i p;siu cont; di sta storia?
Coruda l;, la zent a ; rebalt;t il cjar
e’n tal mi;s dal led;n a ; cjat;t
il muart, st;t apena sasin;t.
O Diu bened;t, che Just ti s;s e Bon,
j;t com’che’l malf;t ti ni f;s sempri jodi!
Il sas;n no si t;n maj plat;t.
Il sas;n ghi ; cuss; schif;us e abomin;bil
a Diu, che cuss; just e bon al ;,
che maj nol v;u ca si tegni plat;t:
ca ghi voli un ;n o doj o tre,
il sas;n a si f; ben jodi, crod;imilu.
E a colp i consili;rs dal pa;s
a ti cj;pin il cjareti;r e a lu tort;rin,
e a la roda a ti m;tin pur’l osti;r,
che puc ghi’a vol;t par confes;’l malf;t,
e’mpicj;s pal cu;l a s;n z;s a finila.
A ; clar duncja che i suns a s;n da temi;
e par sig;r in tal stes libri i l;s
pr;pit in tal cap;tul dopo di chistu,
(i no conti bu;;is, sin; ca mi vegni un colp),
che doj ;mis vol;t a var;sin di viagj; par mar,
par af;rs sos, fin ta un pa;s lont;n,
se il vint a no ghi f;s st;t contrari:
e par ch;l ghi ; tocj;t spet; tant timp
in ta na sit;t plena di ligr;a dongja d’un puart.
Ma na biela d;, pr;pit sul imbrun;,
il vint al ; tac;t a sofl; com’ca vol;vin.
Ducju cont;ns a s;n z;s a durm;,
intind;nt di part; di n;uf al cric; dal d;;
ma j;t tu se a un a no ghi c;pita na roba da no crodi.
Pr;pit chel l;, s;bit prin di sve;si,
a si’nsumi;a di na marav;a di sun.
A s’insumi;a che un omp in banda dal j;t
a ghi comandava di spet; l;,
di;;nt: ‘S’i ti part;s dom;n di matina,
i ti v;s a’nnegati; la me storia a fin;s l;.’
Sve;t, a ghi’a cont;t il sun al so compaj,
e a lu ; pre;t di posponi il vi;s.
Il so compaj, poj;t in banda dal j;t,
e si’a met;t a ridi e a cj;ilu inziru.
‘Nis;n sun,’ al ; d;t, ‘a mi far; cuss; tant tim;u
da fami las;’n banda li me r;bis.
A no m’impuarta na cica daj to suns,
che i suns a s;n doma ilu;i;ns e schers.
I ;mis a s’insumi;jn ogni d; di suv;tis e simi;s
e di altri tancju strambol;s;
A s’insumi;jn di alc ca nol ; e ca nol sar;.
Ma dal mom;nt ch’i j;t che ch; ti v;us rest;
e da bondan;ja pierdi ch; il to timp,
par tant ca mi displa;i, i ti daj il bund;.’
E cun ch;l a mi ; salud;t e’l ; z;t via.
Ma prin d’;si riv;t a met;t dal so vi;s,
i no saj pars; e par cuala disgr;sia,
capit;t a era che’l font dal veli;r a si’a spac;t
e naf e omp a s;n z;s a’nfondasi
in plena vista di altri nafs vis;nis,
ca st;vin fa;;nt la stesa cur;nt di mar.
E alora, la me biela Partelote,
da e;;mplis v;cjus coma ch;scjus i var;sis da jodi
che nis;n al var;s da scjas;jghi li sp;lis
ai suns, pars; ch’i vi siguri j;
ca si ; di vej poura di tancju suns.
Jod;it che in ta la storia di Sant Kenelm i’ai le;;t
—cal era f; di Kenulpus, un n;bil Re
di Mercia—che Kenelm insumi;t di alc si veva
un mom;nt prin di vign; sasin;t, tal stes d;,
e’nsumi;t si veva cal sar;s st;t cop;t.
Na serva so ghi veva spieg;t ogni toc
dal so sun e consili;t di vuardasi ben
dal tradim;nt; ma al veva doma si;t ;is
e puc gh’interesava di tegni a mins
i suns, tant ’noc;nt cal era’l so c;u.
Pardiu, i vi dar;s volentej la me blu;a
si v;sis le;;t la so storia, coma me.
Dama Partelote, in veret;t i vi d;s
che Macrobius, che tant scr;t al veva
in Africa di chel coragj;us di S;pio,
al aferma la veret;t daj suns, e al d;s
ca c;ntin d;cjus di r;bis ca v;n a capit;.
Cundip;, i vi prej di d;jghi na ocjada
al Testam;nt Vecju, ch;l di Dani;l,
par jodi se par luj i suns a f;sin st;s na vanit;t.
Le;;it pur di Jo;;f, a l; i jodar;is
che i suns a s;n st;s tanti v;ltis (i no d;s sempri)
sens di r;bis ca v;vin da capit;.
Jod;it i re dal Egjt, il si;r Fara;n,
il so forn;r, e pur’l so castaldu,
e vuard;it ben s’a ghi crod;vin ai suns o no.
Chej ca v;lin le;i di re;mps difer;ns,
a p;sin cjat;’n taj suns tanti marav;is.
Jod;it Cr;;us, che re di Lidia’l era:
a no si v;via’nsumi;t di ;si’n ta un ;rbul,
ca voleva di;i cal sar;s st;t impicj;t?
E jod;it ch; Andromaca, f;mina di Etor,
che’l d; stes che Etor al var;s pierd;t la vita,
di ch;l insumiada si era la n;t prima
di coma che Etor la vita al sar;s z;t a pierdi
se’n ta chel d; al f;s z;t a lot;;
vi;;t lu veva, ma nuja no veva zov;t;
al era z;t lo stes a combati,
ma al era st;t cop;t a colp da Ach;l.
Ma sta storia a doventa masa lungja;
il d; a si visina e a mi tocja ferm;.
I d;s, alora, par concludi a la svelta,
che da chista vi;i;n i zaraj a vej
alc di puc di bon; e i vuej pur di;i chistu,
che a li p;rghis i ghi faj pucja fede,
par via che—i saj ben j;—a s;n velen;;is:
ch;s no, ca no mi pl;;in nencja un puc.
Ad;s basta, e cjacar;n doma di ligr;a.
Madame Partelote, pal me grant pla;ej
Diu a mi ; mand;t la grasia p; bondanta:
che al jodi cuant biela ch’i s;is di mu;a,
cun chel ros v;f ch’i v;is at;r daj vuj,
a mi v;n la p; granda poura di mur;;
pars; che sig;rs i s;n che in principio
mulier est hominis confusio.
Madame, la sentensa di stu lat;n a ; clara:
la f;mina a ; dut il ben che’l omp al brama [2];
che cuant che di n;t i vi s;nt muli;ina’n banda,
e se ben ch’i no p;s montavi ’nsima
par via che’l vustri stec al ; masa fin,
i soj lo stes cuss; cont;nt e be;t
ch’i sfidi ogni sun e ogni vi;i;n.”

E cun ch;l j; cal svuala dal so pojad;u,
che belz; a era d;, e duti li so cl;cis cun luj;
e cun un cocod;c a li clama d;tis dongja,
indul; cal veva cjat;t un pu’ di furm;nt’n tal curt;l.
Coma un re al era, sensa p; nis;n tim;u;
vincj’ v;ltis bal;t at;r di Partelote al veva,
e vincj’ v;ltis ghi’era z;t insima prin da la prim’ora.
Un le;n al some;va, plen di bravura.
In punta daj pi; s; e j; al zeva, e maj
si sbasava a meti duta la talpa’n cjera.
S’al cjatava furm;nt al cocodecava di gust,
e duti li so f;minis a ghi cor;vin at;r.
Cuss; re;l, com’un principe’n tal so sal;n,
i lasi Cjantacl;r in tal so p;scul;
e i contaraj dopo da li so’vent;ris.

In tal m;is cuant che’l mont tac;t al veva
—Mars stes, cuant che Diu’l omp f;t’l veva—
e fin;t al era, e pas;s a ;rin,
dal prin di Mars, trenta e doj d;s,
capit;t a era che Cjantacl;r, plen di gloria,
cu li so si;t f;minis in banda di luj,
al veva cuj so vuj vuard;t’n alt il soreli lumin;us
che’n tal sen dal Toru al veva z; cor;t
vincj;n gr;dos e un puc di p;;
e al saveva, par pratica e no par gramatica,
che’l timp’l era just, e a cocodec; cont;nt si veva met;t.
“Il soreli,” al di;eva, “al ; scal;t s;’n tal cjel
cuaranta e un gr;dos, e alc di p;, po.
Madame Partelote, beatit;din dal me mont,
scolt;it scju be;s di usiej, coma ca cj;ntin,
e jod;it scju biej flor;s, com’ca si vi;rzin;
cuant plen cal ;’l me c;u di contentesa!”
Ma dut ta’un colp alc di brut ghi veva capit;t:
Diu’l s; che li r;bis bi;lis di stu mont a d;rin puc;
e s’un di chej ca la s;n lungja al f;s bon da scrivi,
di chistu al podar;s ben contavi,
coma una da li p; grandi marav;is.
Ogni omp s;viu al var;s ad;s da scoltami:
chista storia a ; duta vera, vi lu siguri,
coma cal ;’l libri di Lansel;t dal Lac,
che li f;minis cuss; tant a river;sin.
Ad;s i torni ben j; in tal me disc;rs.
Na volp maculada, plena di t;mida tristesa,
che viv;t a veva’n tal bosc par tre ;is,
com’che l’alta fanta;ia [3] belz; jod;t a veva,
che stesa n;t un bus si veva f;t’n ta la brusa,
sgnac;nt f;u’n tal curt;l ’nd; che’l biel Cjantacl;r
il timp—cu li so f;minis—al pasava;
e sid;n-sidina’n ta’un grun di fen a era restada
cua;i fin sul visinasi dal misd;,
spet;nt che Cjantacl;r a ghi z;s vis;n,
coma ca f;n ducju scju sas;ns, po,
ca sp;tin sid;ns par cop; la zent.
Oh sas;n fals, plat;t’n ta la to tana!
Oh tu, Scariota nov;l, tu Ganel;n!
E simulat;u fals , tu, Sin;n grec,
ch’i ti ;s f;t tant sufr; la puora Troja!
O Cjantacl;r, maladeta che matina
cuant che tu i ti ;s svual;t j; dal traf tal curt;l:
no ;ritu st;t ben vi;;t daj to suns
che stu d; plen di per;cul st;t par te al sar;s?
Ma ch;l che Diu z;’l saveva al ; da capit;,
sec;nt l’opini;n di sers studi;us.
Cal scolti ben, ch;l che studi;us perf;t al ;,
che’n ta sta materia a ; dut un baruf;
e un cj;isi inziru e un grant disput;
fra tancju ;mis—p; di sentmil, po.
Ma i no vor;s ;si tant pign;u,
coma cal p;l ;si il sant dot;u Gust;n
o Bo;tius o’l v;scul Braduard;n,
se la granda presiensa [4] di Diu
a ni custr;ns a f; alc, voja o no
(par “custr;ns” i vuej di;i doma necesit;t semplice);
e se un si;lzi l;bar a ni ; conced;t
di f; na roba, o di no fala,
encja se Diu di ch; al s; prin ca vegni fata;
o se il so sav;ilu a nol centra cun ch;l cal v;n f;t,
f;u che par necesit;t condision;l.
J; i no vuej intrigami di r;bis cuss;;
la me storia a ; ch; di un gjal, com’ch’i sav;is,
cal ; z;t a scolt; la so f;mina, purtr;p,
di par; via a cjamin; tal curt;l il d; stes
cal veva v;t il so sun, com’ch’i vi’ai cont;t.
Il consej di na f;mina al p;l ;si spes fat;l;
e al ; f;t Adamo part; dal parad;s,
indul; cal era st;t sempri cont;nt e be;t.
Ma dal mom;nt ch’i no saj a cuj ca podar;s displ;;ighi
si v;s da critic;’l consej da li f;minis,
las;n pur st;, com’ch’i ;i dita.
Ca d;;in pu chej ch’a s’int;ndin di sti mat;riis,
che l; i sintar;is di s; ca d;;in da li f;minis.
Stis ch; a s;n li per;ulis dal gjal, no li mes;
j; i no ghi cjati nis;n mal in ta li f;minis.
Duta be;da a ti sgarfava’n tal savol;n
la Partelote cun duti li so d;mis
in ta stu d; di soreli; e Cjantacl;r par so cont
a ti cjantava p; ’legri da li ser;nis dal mar.
Phisiologus [5] stes, po, a ni conta
ca ti cjant;vin sempri cont;ns e ben.
A ; capit;t cuss;, duncja, che cuant che cul vuli
a ghi c;r dav;u di na farfala’n ta li erb;tis,
a ti j;t na volp ca si tegneva basuta.
A ghi pasa al;r’a colp la voja di cjant;,
e a ti siga ’nvensi “co-co-ric;!” e a s’inrigid;s,
com’un omp ca si s;nt ingel;’l c;u.
Na bestia—a ; natur;l—a v;u scjamp;
dal so contrari, s’al intiva a j;dilu,
encja s’a no lu’a maj jod;t prima’n vita so.
Cuant che stu Cjantacl;r joduda a l’;,
scjamp;t al sar;s se la volp a no v;s
dita: “Si;r me, ma indul; i z;i;u?
V;i;u poura di me ch’i vi soj amigo?
Vuard;it ch’i sar;s tant pe;u di un di;u
se cuntra di vu i v;s da ;si malintension;t.
I no soj vegn;t pa ’ntrigami daj vustri af;rs;
crod;imi si vi lu d;s ch’i soj ch; doma pars;
ca mi cola il c;u di s;ntivi a cjant;.
I v;is na v;us—o se doma i lu sav;sis!—
coma ch; di un ;nzul dal parad;s.
I v;is in ta la vustra m;;ica p; sintim;nt
di Bo;tius, o di cuals;asi di l;u ca cj;ntin.
Il vustri si;r pari (che Diu’l prote;i’l so sp;rit!)
e la vustra puora mari, pal so sp;rit gent;l,
a cjatami a ;rin vegn;s, che tant cont;nt mi v;vin f;t;
e i vi siguri, mess;r, ch’i var;s tant gust di servivi.
Ma dal mom;nt ch’i cjacar;n di cjant;,
si pol profit; daj me doj vuj, f;u
che di vu, a no mi’a maj capit;t di sinti nis;n cjant;
com’cal cjantava’l vustri pari al cric; dal d;.
Plen di sintim;nt a era dut s; cal cjantava;
e par d;jghi ’ncjam; p; fuarsa a la so v;us,
ogni volta ca si meteva a cjant;
al sierava i vuj par cjant; p; fuart,
e a si meteva in punta daj so pi;
e a ti slungjava il cu;l lunc e snel.
Al veva pur cuss; tant sintim;nt
ca no era nis;n in ta la contrada
cal era bon di b;tilu’n tal f; melod;a.
I’ai le;;t in tal “Burn;l e Simi;t” [6]
coma che’n ta li so str;fis al era un gjal
che dopo che’l f; di un predi un scals
ghi veva d;t’n ta na cragnola cuant ch’encjam;
al era z;vin e st;pit, al pari ghi veva f;t pierdi’l post.
Ma par sig;r a no si p;l paragon;
La ’nteligensa e la discresi;n
di vustri pari a ch;s di chel altri gjal.
Ad;s cjant;it pur, mess;r, par carit;t!
Jod;n si cjant;is ben coma’l pari vustri!”

Stu Cjantacl;r a si’a met;t a scjas; li ;lis,
cuss; tant lu;ing;t cal era st;t da la volp.
Ah, si;r mes, cuancju lecasc;rpis e stivaj
ch’i v;is’n taj vustri pal;s, cuancju lu;ingat;us
che p; cont;ns vi t;gnin, sacrab;lt,
di un che doma la veret;t vi conta.
Sul lu;ing; le;;it ben Ecle;i;stes;
vuard;isi ben, si;rs, daj so tradim;ns.
stu Cjantacl;r fin ta la punta da li so t;lpis
a si’a’ndres;t, e cul cu;l slungj;t e’i vuj sier;s
a cjant; da mat si’a met;t par l’oca;i;n;
e’l volp;n Si;r Ros;t a ghi’a salt;t ’nt;r a colp,
e’mbrinc;t pa la ga;ota a ti’a’l puor Cjantacl;r,
e strisin;t a ti lu ;’n tal bosc
sensa che nis;n a prot;;ilu al z;s.
O dest;n ca nol p;l vign; evit;t!
O ma pars; al ;ria Cjantacl;r salt;t j; dal traf!
O ma pars; la so f;mina a no scolt;via ben i suns!
E’n ta un v;nars, po, al era sused;t dut stu mal;n.
O Venere, ch’i ti s;s d;a dal pla;ej,
tu, che Cjantacl;r al era’l to servit;u,
e che par serviti al veva f;t di dut,
tant p; par gust che par voja di multiplic;,
pars; i l;situ che’n ta stu d; al zedi a mur;?
O Gofredo [7], mess;r cuss; tant benvol;t,
che, cuant che’l puor Re Ricardo’l era st;t
da na frecja cop;t, la muart so tant lament;t
ti v;vis, pars; no ;ju ad;s la to sapiensa
di crid; stu v;nars, com’che tu ti v;vis f;t
(che pr;pit in ta un v;nars al era st;t cop;t)?
Alora s; ch’i sar;s bon da lamentami
pa la poura dal puor Cjantacl;r e dal so dol;u.
Un lam;nt cuss; grant nol era maj
par sig;r st;t f;t da li d;mis di Ili;n [8]
al col; da la sit;t, e P;rrus cul so spad;n,
dopo vej’ngrimp;t Priam pal so barb;n,
cop;t lu veva (com’ca ni conta l’En;ide),
com’che f;t a v;vin li cl;cis in ta stu curt;l
cuant ch’jod;t a v;vin la volp cun Cjantacl;r scjamp;.
Ma p; di dut a veva sig;t la dama Partelote
—p; fuart encjam; da la f;mina di ;sdrubal
cuant che’l so omp pierd;t al veva la vita,
e i Rom;ns bru;;t a v;vin Cart;gin:
cuss; plena di rabia a era, e furio;a,
ca ti era fin saltada dentri dal f;uc
e brustulada a si era cul c;u sempri grant.
O puori li me cl;cis, che tant sig;t i v;is,
coma li f;minis daj senat;us cuant
che Ner;n ’nflam;t al veva duta Roma
e crep;s a ;rin ducju i so ;mis,
cop;s cuss;, sensa vol;jlu, da Ner;n.

Ma i torni ad;s a la me storia.
Sta buna v;dula e li so do fi;lis,
sint;t ca v;vin il scalmanasi di sti gjal;nis,
a ;rin a colp cor;dis f;u da la puarta
just in timp par jodi la volp scjamp;’n tal bosc
cul puor gjal ca ti tegneva’n ta la schena.
A sig; met;dis si’;rin: “Oh, Sign;u, jud;ini!
Diu bon—il volp;n!” e dav;u ghi ;rin cor;dis,
cun st;ngis e cun tancju altri ;mis.
Dav;u ghi c;rin pur i cjans, Col, Talb;t e Gern;n;
e Malachina, che un bast;n a svintulava.
E’ndav;u no st;vin nencja vacja n; vigj;l n; purs;s,
insuri;s d;cjus dal baj; daj cjans
e dal bovol; daj ;mis e da li f;minis.
Ogn;n di l;u al coreva a crepac;u.
A ti sig;vin com’ca f;n i di;us dal infi;r:
a vo;;vin li r;sis com’che cualchid;n li st;s spel;nt;
li ;ucis, spaur;dis, a ti svual;vin in taj lencs;
par dut si sinteva un frac;s dal infi;r—oh benedicite!
Oh, ma nencja Jacu di Paja [9] e i sos
a ti v;vin f;t un ca;;n cuss; grant
cuant ca si met;vin a cop; i Fiandr;ns,
coma che’n chel d; ch; a ti f;vin pa la volp.
Tr;mbis di ot;n a v;vin, e di l;n di b;sul,
e di cuar e di vu;s, ca ti sofl;vin da mas,
e cun chej a ti f;vin dut un scalman;s,
ca some;va che’l cjel ghi var;s col;t ’mparzora.

Ma ad;s, bun;nimis, scolt;it ben!
vuard;it coma che dut ta’un colp la furtuna
cambi;t a veva’l sper; e’l pretindi dal nem;c!
Stu gjal, che poj;t al era’n ta la schena da la volp,
plen di tremarola a si m;t a d;sighi
cuss;: “Si;r, se j; i f;s in tal vustri post
i di;ar;s chistu, che Diu mi vuardi,
‘Torn;it indav;u, marmaja ch’i s;is!
Ch’i vegn;dis d;cjus cu;ncjus impest;s!
Ad;s ch’i soj riv;t’n ta stu bosc;t,
stu gjal i mi lu t;n j;, ca vi pla;i o no;
pardiu, i mi lu faj f;u j;, e a colp!’”
E la volp: “Pa l’;nima me, i lu faraj.”
Mentri cal di;eva chistu, dut ta’un colp
il gjal a si la svigna f;u daj do dincj’
e s; ca ti ; svuala’n tal alt d’un ;rbul.
Cuant che di chistu necuarta si veva la volp,
“S; pecj;t!” a ; dita, “O Cjantacl;r, s; pecj;t!
I vi ;i f;t,” al ; dita, “na’njust;sia
cun duta la poura ch’i vi ;i f;t cjap;
in tal brincavi e partavi f;u di stu curt;l.
Ma si;r me, i no lu’ai f;t par mal;sia;
vegn;it j; ch’i vi conti ben il pars;.
I vi conti la veret;t, che Diu mi prote;i.”
“Eh no,” al ; d;t, “i ni maled;s ducju doj,
e prin i mi maled;s me stes, cjar e vu;s,
si ti v;s a’nganami p; di na volta.
Cul to lu;ingami i no ti rivar;s p;
A fami cjant; e a sier; i me vuj.
Che ch;l che i vuj al siera cuant che spalanc;s
al var;s di t;gniu, da Diu nol var; furtuna.”
“A ; vera,” a ; dita la volp, “e che Diu’l dani
encja ch;l cal s; cuss; puc a governasi
cal cjacar;a cuant cal var;s da st; sid;n.”

Jod;it, cuss; a ; cuant ca no si u;a ben il cjaf,
o ca si ; neglig;ns o ca si si lasa lu;ing;.
Ma se par vu;ltris sta storia a ; na monada,
di na volp, o di un gjal e di na clocja,
scolt;it ben la so lesi;n, si;rs mes.
San Pauli, dopod;t, al d;s che dut s; ca ; scr;t
al ; scr;t par ca ni dedi prof;t.
Cjol;it la siminsa e las;it st; la bula.
E ad;s, Diu bon, se chistu al ;’l to volej,
com’cal d;s il v;scul, fani ducju buna zent,
ch’i vignini be;s par sempri. Amen.

Epilogo

“Si;r Confes;u da la Munia, al ;’l;r d;t’l Osti;r,
“be;t il to af;r e’l to co;o!
Biela la to storia di Cjantacl;r.
Pardiu, si no ti f;s, di chej dal ;bit scur,
i ti sar;s un gjal dal cjan dal ;sti!
Che si ti ;s tant sp;rit com’ch’i ti ;s fuarsa,
i ti var;s bi;ugna di tanti gjal;nis
—almancu, i crot, si;t v;ltis si;t.
Jod;it se muscul;us cal ; stu predi,
cu la so cadopona e schenata!
Coma un barbazu;n a ti vuarda cuj so vuj;
a nol ; bi;ugna di piturasi li mos;lis
cu na pomada rosa, n; cu na tinta dal Portog;l.
Alora, Si;r, che la vustra storia a ni parti furtuna!”


Ðåöåíçèè