Каваште

Каваште
Ойлымаш

– Авай, моло йоча-влакын кувавашт уло, а мыйын уке. Кушто тудо? – икана Саша кухньышто шогылтшо аваж деч йодо.
– Каваште... – Трукышто нимом каласашат ;рын, аваже кугун ш;лалтен вашештышат, Сашан вуйжым ниялтыш.
– Каваштыже кушто?
– Пыл коклаште, векат. Тый эше изи улат, сандене тидын нерген тыланет шуко умылтараш логалеш, очыни. Вес гана мутланена, й;ра. Мий, кызытеш лучо йолташет-влак деке уремыш модаш лек.
Саша, аважын каласыме семынак, модаш ошкылын. Уремыште тунам ятыр о;ай модыш дене модыныт. Тыге ик жаплан куваваже нерген йодыш адакат мондалтын.
Вес гана, икмыняр жап эртымеке, коваже нерген шарналтен, уэш йодо:
– Авай, каласе, кушко лийын мыйын ковам?
Тунам аваже адакат вуйжо гыч ниялтышат, шыман пелештыш:
– Эргым, кызыт нимынярат тидын нерген ойлымем огеш шу. Паша деч вара мый ноенам. Мий, лучо, кином ончо.
Эше ик-кок гана изи эрге коваже нерген умылаш толашыш, но эре тыгак лие: аваже тудым я урокым ышташ колтен, я вес гана тидын нерген лачымын кутырена манын вашештен…

***
Южгунам школ гыч м;;г; ошкылмыж годым Саша аважын ойлымыжым шарнен, кавашке ончен. А мучашдыме-пундашдыме кава кажне гана т;рл; семын шке сынже дене ойыртемалтше лийын, сандене йочан ушыштыжо шонымашыжат кажне гана жаплан келшышын т;рл; лийын, но м;;г; миен шушаш лишан нуно шукыж годым мондалтыныт. М;;гыс; пашам писынрак шуктышаш, йолташ-влак деке вашкерак модаш лекшаш нерген шоныш веле утларак вуйыш пурен.
Тунамат ик парт коклаште шинчыше Костик дене школ гыч пырля п;ртылыныт. Тудо йолташыжлан кавашке ончаш да вуй ;мбалнышт ийше пыл-шамычым эскераш темлен.
– Палет, Костик, тушто, нине пыл коклаште ала эше изиш м;ндырнат, мыйын ковам ила, – эн кугу секретшым почын Саша. – Авам ик гана веле огыл тыге ойлен.
– Мыланемат кочамын уке лиймыже деч вара тудын нерген тыгак ойленыт, – келшен йолташыжат.
Каваште ийын коштшо пыл-шамычат ч;чкыдын ойыртемалтыныт, т;рл; кугытан, т;рл; т;сан лийыныт. Т;сленак ончымо годым иктышт айдемым, имньым, пийым ушештареныт гын, весышт кайык гаят, т;рл; п;рт да эше ятыр моло семынат койыныт. Лачак изи-кугу пыл-шамычым умылен моштен гына ончаш к;леш. Саша ч;чкыдынак коважым ужаш шонен мучашдыме каваш т;сленак, умылаш тыршенак ончен. Пален, тудо тушто, ала-кудо п;ртышт;, мотор садер коклаште ила. Коеш гын, рвезе, мутат уке, тудым вигак пала ыле. Ала-молан дыр коваже гына рвезын шинчажлан пернаш вашкен огыл: ала монден, ала Сашан ынде школыш коштмыжо нергенат огеш пале.
Коважым каваште ужаш шоненак Саша икымше, вара кокымшо, кумшо классымат тунем пытарыш. Шошым да шыжым тушеч, кава деч к;шычынрак, уке, кава пундаш гыч, кече ч;чкыдынак шке семынже ;рыктарышын ончен. Южгунамже кечыйол пычкемыш шем пыл кокла гычат йолжым шуялтен, писынрак рвезым ырыкташ вашкен. Тунам Сашалан туге чучын, пуйто коваже тудым чаманен пыл кокла гыч кечыйолым колтен.
Телым гын кава кече еда гаяк сур т;сан лийын, тидын денак рвезын шержым темен пытарен. А ке;ежым ч;чкыдынак м;;гешла, пыл шагал лийын, кава яндар да нимучашдымыла чучын. Тидыже Сашам тургыжландарыде кертын огыл: каваште ик пыл лапчыкат уке гын, коваже тыгодым вара кушто лийын кертеш?

***
Кугурак лиймыже семын школышто географий предметым тунемаш т;;альыч. Тунам Саша умылыш, пыл – тиде улыжат парыш савырныше в;д веле да атмосферын тиде я тудо темдышыжлан к;ра т;рл; к;кшытышт;, ;лнырак я к;шнырак погына. ;лыл пылжым эше лончан пыл маныт, тудым мемнан ;мбалне мардеж пуэн коштыкта. А ке;ежым гын, кече н;лтм; але шичме жапыште, кузе тудо к;шкырак к;за але эркын кавад;р деке вола, туге лончан пыл пуйто т;рл; чия дене чиялга да кокланже туге моторын коеш – каласенат от мошто. Но тиде лачак тыге коеш веле, вет пыл – тудо в;дыжг;, пар. Тыге эркын дене рвезылан пыл нерген чылажат палыме лияш т;;але да кават йомакысе гай туштан о;айлыкшым йомдарыш.
Саша ик кечын т;рыс умылыш: коваже нигузеат каваште лийын огеш керт. Но тунамат садак эше коклан кавашке ончалын шканже весымат рашемдаш тыршен: коваже каваште огыл гын, могай эше вес параллельный манме т;няште лийын кертеш? А тушкыжо кеч пел шинча дене ончалаш лиеш мо? Южгунам трукышто тугеат чучын колтен, пуйто тудо шкежат тиде мучашдыме каван ик изи гына ужашыже улеш да ты кумдалыкыште чо;ештылеш. Тыгай шижмашыже лачак моткоч к;чык татлан гына толын да тунамак йомын. Тидын деч вара Сашалан эре ала-мо ситыдыме, кумылжо волымо гай, ала-мом пеш шергаканым йомдарымыжла чучын. 
Школым тунем пытарыме жаплан, географий да астрономий дене гына огыл шинчымашым налмекыже, рвезе раш пален: аважын ала-кунам, эше чылт изи улмыж годым каласыме «кава» ты т;няште уке. Саша тунам руалын ойырымыла йомак т;нялан, ала-могай волгыдо ончыкылыклан ;шанымым чарнен. Нимо тыгай уке, уло лач ик калыпыш ишен таптыше, молын деч утыжым нимо денат ойыртемалтдыме илыш. Сай мо, уда лиеш тудо – чылажат шкенан деч гына шога, тудым ме лач шке веле чо;ена, моштымына семын таптена...
Школ деч вара самырык рвезын илыш йогынжо путырак писын п;рдаш т;;але, манмыла, урын тыртышан йыргешке четлыкыште п;рдмыжлак. Уржо тыгай клеткыште ошалге-йошкаргын койын п;рдеш гын, илыш п;рдемже утларакше сур т;сан да кокланже тугай нугыдо лапашан лиеш улмаш, эсогыл южгунамже теве-теве пижын шогалшашлак чучеш. К; воштыл каласен: илыш-модыш-пеледыш? Уке дыр, модыш-пеледыш гала, кокланже чынжымак рожын к;рш;к леведышат лиеш улмаш.

***
Школым тунем лекмылан лу ий эртымеке погынымаш касыш кудытын ышт тол. Коклашт гыч ик йолташышт гына ты гана чынжымак толын кертын огыл: м;ндыр Й;двелыште ш;ртньым лукшо приискыште, путыракат неле пашаште, манмыла, кыдалжым к;рыштеш. А молышт… Илыш денат чеверласен шуктеныт. Рвезе-влак кокла гыч икте эше салтак службым эртымыж годымак Й;двел Кавказыште вуйжым пыштен, весе бандит-шамыч деке ушненат, са;гажлан пулям верештын, кумшо – наркоман улмаш… Эше кок ;дыр уке лийын. Иктыжым институтышто тунеммыж годым качыже ондаленат, шкенжым шке пытарен, весыжым – й;ш; клиентше – вес пашам муын огылат, ужалыме-налме й;ратымашла модын илен лекташ толашен улмаш…
Школым пытарымылан лучко ий эртыме погынымашыш Саша каен ыш керт. Лариса пелашыжым лач тудо кечын аза ыштыме п;рт гыч луктыныт. Такше пеш о;айын нуно Лариса дене мужырлен ушненыт. Тудын деч ончычат келшыме ;дырж; Сашан шуко лийын, но Лариса шке семынже ойыртемалт моштен. Икана вашлиймашыш ;дырамаш консультаций гыч справкым кодненат, Сашам чылт ;рыктарен.
– Мемнан эргына лиеш, – тура каласен Лариса. – Ынде мом ышташ т;;алына?
– Ушнена. – Сашат нимом весым пелештен моштен огыл.
Нунын туге лектын, пуйто чылажат лач тыгакак лийшаш, пуйто ешымат тыге гына чумырат.
Нелемше ;дыр-шамыч утларакше качыштлан «мемнан йоча лиеш» манын ойлат, а Лариса «эрге лиеш» манын пе;гыдемденак каласен. Тунам Саша эше ик гана сайын шоналтенат, умылен: эрге йоча лиеш, тугеже чынжымак ешым погаш жап шуын. Лишыл родыштым кафеш чумырен, изирак с;ан гайым ыштенытат, пырля илаш т;;алыныт.
Пелашыжын Сашам чот й;ратымыжлан к;ра да пижынак темлымыже почеш эргыштымат тудын л;м денак л;мденыт. Такше шке л;ман эрган лияш ик могырымжо о;ай веле: родо-тукымет к;н нерген ойлат, кудыжым, мутлан, кочкаш ;жыт – вигак ы;лен мошташат огеш лий. Эсогыл ватетат ала тый денет мутлана, ала эргыч дене – трукышто куш умылет? Сандене изиракшым Саню манаш лийыч.

***
Адак илыш п;рдем шке семынже п;рдаш т;;але. Ындеже ончычсо семын эре сур т;сан гына огыл, содыки еш илыш т;рл; т;сан, т;рл; таман лиеш вет. Манмыла, шерыжат-кочыжат верештеш. Шерыже, содыки, утларак. Тыгела чучеш. Теве изи Санюат кушкеш веле, куандара, хулиган койышымат кокланже ончыктен налеш, йочасадыштат, м;;гыштат т;рлыжымат ыштылеш, кунамже мутымат огеш колышт...
Сашан аважат шо;гемме семын ч;чкыдынрак черланаш т;;але да ик шошо кечын, каваште лончан тыгыде ош пыл ийме годым кайыш… эрелан.
Коважым тойымашке Санюм ышт нал. Куд ияш йочалан содыки колышым да тойымашым ужаш эше пеш эр. Тунам тудо ик жап м;ндыр коваже, аважын аваже дене илыш.
Сашан аважым поген пыштыме деч вара арня эртен шуо ма уке, диваныште шинчылтше ачаж деке Саню толын шогалят, йодо:
– Ачай, коваем ынде кушто?
Вучыдымо тыгай тура йодышлан Саша эсогыл моткоч чот ;рын колтыш, вет ятыр ожно, эше школыш коштдымо жапыштыже тудат аваже деч коваже нерген тыгакак йодын ыле. Мом да кузе вашешташат вигак шотым ыш му.
– Каваште... – Саша кугун гына ш;лалтен вашештышат, эргыжын вуйжым ниялтыш.
– Каваштыже кушто?
– Пыл коклаште, векат. Тый эше изи улат, сандене тидын нерген тыланет шуко умылтараш логалеш, очыни. Мий, кызытеш лучо компьютерыштет иктаж модышым ч;кт;...
Ужат, теве кузе илыш п;рдемет шке п;рдемже йыр п;рдеш улмаш.
Тольык тунам, Сашан изиже годым, йоча-влак эше уремыште юарлен модын куржталыныт гын, ынде компьютерым але смартфоным ч;ктатат, шып гына диваныште шинчат...