Марий Элыште - Федерал Сабантуй

Марий Элыште – Федерал Сабантуй

Марий Элыште 5-6 июльышто Россий Федераций к;кшытан XXIV Сабантуй Медведево районысо Руэм посёлко воктенысе ипподромышто эртаралте. Ты пайремым татар калык ожнысек шошо агам мучашлыме амал дене палемда. Тудо Марий республикыште, мутлан, т;рл; районлаште, район к;ргышт; моло ялыште илыше татар-влакым иквереш чумырышо пайремлан шотлалтеш. Ожнысекак ты пайремыш кундемысе марий ден руш-шамычат ушнат, вет чылан палат: тушко мийыше кажне е; шканже келшыше т;рл; о;ай деч о;ай мероприятийлаште уш-акылжым, вий-куатшым терген але та;асыше, мурен-куштышо ятыр творческий коллективым, тыгак чонлан келшыше т;рл; сатум ончен коштын да налын жапым пайдалын эртарен кертеш.
Сабантуй – татар калык й;лам, калыкын койыш-шоктышыжым ончыктышо да т;шкан веселитлаш таратыше о;ай пайрем семын ойыртемалтеш. Пайремыште тыгак т;рл; спорт та;асымашым, мутлан, кыдалеш пидме ;шт; гыч икте-весым руалтен кучен, вашла пижын «корэш» манме кучедалмашым, яраимне дене эн талын кудалыштшым, имне ;мбалне шинчен «аударыш» кучедалмашым, т;рл; весела, воштылаш таратыше мыскара ;чашымашым – йолеш мешакым кыдал йотке чиен т;рштылмашым, т;шка дене кандырам (канатым) шупшмашым, олыман мешак дене вашла лупшымашым, ме;ге вуйыш к;зымашым да тыгай сынанак ятыр молымат – шуко ужаш лиеш. Тыгак кажне изи ма кугу сабантуйышто уна-влакым шокшо национальный кочкыш – шурпа, плов, бешбармак, кунамже эсогыл жаритлыме шыл денат сийлаш тыршат.
Федерал Сабантуйлан п;леклалтше пайрем мероприятий-влак тыгеже июльын икымше кечыже гычак т;;алын арня мучко шуйненыт. Тыге икымше июльышто республикысе Келшымаш п;ртышт; «В гостях у татар» выставкым почмо. Музей-влак кокласе тиде выставке проектыш 230 наре экспонатым чумырымо. С. Г. Чавайн л;меш национальный библиотекыште «Встречаем праздник Сабантуй» путыракат о;ай да шинчымашым пойдарыше выставке почылтын. Тушко Сабантуй нерген да тиде пайрем дене кылдалтше 260 наре книгам чумырымо. Тиде ончер сентябрь т;;алтыш марте лудшо-влакым вуча. В. Х. Колумб л;меш Йоча да самырык-влаклан республикысе книгагудышто «По страницам татарской литературы» ушакылым п;семдыше выставкым почмо. Кумшо да нылымше июльышто Медведево районысо т;выра да яра жапым пайдалын эртарыме р;дерыште «Татар кином ончымаш кече-влак» («Дни татарского кино») эртаралтын. Нылымше июльышто С. Г. Чавайн л;меш национальный библиотекыште «Татар национальный литератур» ярмарке-выставкым почмо.
М;ндыр кундемла гыч толшо уна-влак делегацийым унагудылаш вера;дылме. Умбакыже федерал пайрем мероприятий-влак т;;алыныт. Тыге уна-влак эн ончыч Йошкар-Ола дене палыме лийыныт. Тидлан л;мын автобус экскурсий эртаралтын. 5 июльышто 14 шагатлан Медведево районысо Руэм посёлко пеленысе ипподромышто имне дене спорт та;асымашым онченыт. Вара делегаций-влаклан Э. Сапаев л;меш опер да балет Марий кугыжаныш академический театрыште Марий Эл да Татарстан республикласе искусство мастар-влакын кугу концерт программыштым ончыктеныт. Тылеч вара Келшымаш п;ртышт; Татарстан Республикын Раисше Рустам Минниханов делегат-влак дене вашлиймашым эртарен. Палемдена, Марий Элыште эртаралтше Федерал Сабантуйыш Российсе 72 регион гыч вичш;д; утла делегат толын.
Россий к;кшытышт; Федерал Сабантуй 2001 ий гыч палемдалтеш. Тудым эртарыме кундем кажне ийын вашталтеш. Мутлан, 2023 ийыште Кемерово областьыште лийын гын, 2025 ийыште пайрем Саха (Якутий) Республикыште эрташ т;;алеш. Йошкар-Олаште Федерал Сабантуй икымше гана 2004 ийыште эртаралтын. Тунам Российысе 45 регион гыч делегаций дене толыныт.
Т;; пайрем мероприятий-влак 6 июльышто эртеныт. Федерал к;кшытан пайремыште спорт, т;выра, тыгак татар, марий, руш калык кочкыш й;рвар да ятыр моло семын кумыла;дымаш гоч Марий кундемыште илыше калыкын поянлыкшым кумдан ончыктымо. Чыла тидыже дене 2024 ийысе Сабантуй верысе калыклан да унала толшо делегаций-шамычлан эн чапле пайрем семын ятыр жаплан шарналт кодеш, очыни. Тидлан чот ;шаныме шуэш.
Пайрем программе почеш т;рл; мероприятий-шамыч ипподромышто 11 шагатлан веле т;;алшаш улыт ыле гын, кок-кум шагат ончычак калык тушто кугу пазар семынак г;жлен. Тыгеже пайремын пазар сынжат лийынак: шкенан республикысе веле огыл, моло кундемла гычат ятыр организаций ты кечын шке сатужым ужалаш луктын. Кочкыш-й;ыш сатум ужалыше нергенже ойлыманат огыл, нунышт кажне изи-кугу пайремым вучат веле. Мемнан «Марий книга издательстве» савыктыш п;ртнат моло деч почеш кодын огыл, шым шагат эрденак т;; майдан деч тораште огыл чевер-мотор палаткынам шогалташ пижна. Воктеннак Татар книга издательстве да Марий научно-шымлыше институтын книгагудыжо шке сатушт дене верланышт. Меат изилан-кугулан й;рыш;, рушла да марла савыкталт лекше книгана-влакым лы;ак луктынна ыле. Лудаш й;ратыше-шамычшат шагалын огыл лийыныт, книга савыктыш пашае;-влаклан чылт яражак шогылташ ышт пу, эре воктекына толынак шогышт, тидым-тудым наледышат ситышынак лектыч.
Индеш шагат лишан республикысе кажне район шке кудыжым сылнештен шуктыш да марла, татарла, удмуртла, рушла мураш-кушташ пижыч веле. Эх, чот кертыт вет! Чыла районын кудыштыштак лийым, Параньга да Марий Турек вел татар-шамыч денат шомакым вашталтышым, но эн чотшо Кужэ;ер районын кудыжо кумдан палыме Евгений Каменщиковын «Мурсескем» ансамбльжын мурен-куштымыжо, койыш-шоктышыжо, марий калык й;лам моштен ончыктымыжо дене кумылым нале. Шочмо кундемем гыч улыт да санденат, очыни.
Шинчын ончаш й;нештарыме кок кугу трибуно ваштареш вера;дыме р;д; сценыштат ты жапыште кугу да чапле концертым ончыктеныт. Туштыжо марийжат, татаржат, рушыжат, удмуртшат мурен-куштеныт. Мут толмашеш, Федерал Сабантуйыш Татарстан гыч 550 профессионал артист толын, тыгак Марий Эл гыч 400 утла артист-влак лийыныт. А творческий коллективлаже дене пырля шотлаш гын, т;жем утлашкат чумырга, очыни. Ик жап гыч тынар шуко артистлан сцене ыш сите, ончылныжо л;мын келыштарыме кумдыкышко лектынак т;шкан-т;шкан мурен-кушташ т;;альыч. Тыгеже пайрем программе почешат тыгак палемдыме.
11 шагатлан пайремым официально почмаште Марий Эл Республикын вуйлатышыже Юрий Зайцев, тыгак почётан уна-влак – Татарстан Республикын Раисше Рустам Минниханов, Марий Эл Кугыжынаш Погынын председательже Анатолий Смирнов, Совет Федерацийын обороно да безопасность комитет председательын икымше алмаштышыже Сергей Мартынов, РФ Кугыжаныш Думын депутатше-влак Сергей Казанков ден Ильдар Гильмутдинов, Саха (Якутий) Республик Кугыжаныш Погын (Ил Тумэн) председательын алмаштышыже Александр Подголов, Марий Элын т;; федеральный инспекторжо Сергей Беляков лийыныт да калыкым Сабантуй дене саламленыт.
Федерал к;кшытан тыгай кугу пайремым ямдылыше-влакым да Сабантуйыш толшо уло калыкым Марий Эл Республикым вуйлатыше Юрий Зайцев ик эн ончыч саламлен да тыгерак палемден:
– XXIV Федерал Сабантуйым Марий Элыште палемдымаш – тиде мыланна моткоч кугу чап. Сабантуй пайремым ятыр йылман, шуко й;лан калык-влакын вашла келшен да икте-весым умылен илымыштым пе;гыдемдыше шкешотан символлан шотлыман. Тиде пайремыште ме творческий коллектив ден артист-влакын мастарлыкышт гоч республикыште илыше да пошкудо кундемласе калыкын иквереш чумыргымыштым раш ужына. Лач тидын денак мемнан Российнат моло вес эл-шамыч дечын икоян улмыжо дене ойыртемалтеш...
Татарстанын Раисше Рустам Минниханов шке саламлымаш шомакыштыже тыгерак палемдыш: «Сабантуй – тиде, эн ончычак, келшымаш пайрем, тушто ны религий, ны национальность уке. Ме тыште чыланат изак-шоляк улына. Эшеже Сабантуй – тиде спортат, та;асымаш ш;лышат, весела да поро кумыл дене пырля тамле кочкыш-й;ышат… Пайремыш толмыштлан чылаштланат уло кумыл дене тауштена да поро кечым, сай игечым гына тыланена...»
Игече чынже денак пайремым эртарыше-влакын кумылыштым волтен огыл: Сабантуй кечын пеш мотор кечан шокшо кече ыле. Юж температур кечывал лишан кумло утла градус лийын гынат, уремыште, кава помыш йымалне эртаралтше мероприятий-влаклан э;гекым ыштен огыл.
 А мероприятийже-влак могай гына лийын огытыл! Р;д; сценыште 12 гыч 16 шагат марте Марий Эл ден Татарстан республикла гыч эн уста артист-влак сылне концерт программе дене выступатленыт. Вара туштак т;рл; конкурс ден спорт та;асымашлаште се;ыше-влакым чапландареныт. Умбакыже 22 шагат марте «Кичке уен» («Вечерние игры») концерт да модыш программе шуйнен.
Спорт площадкыште корэш кучедалмаш, армреслинг, масс-реслинг, кирам н;лтымаш, силовой экстрим дене та;асеныт.
Татарстан Республик Нижнекамский районын майданыштыже ятыр кундем гыч толшо коллектив-влакын концертышт, татар калык модыш да т;рл; аттракцион (яклака ме;ге вуй гыч призым волтымаш, пырня ;мбалне мешак дене кучедалмаш, совлаш муным пыштен куржталмаш, в;двараш в;дан кок ведрам сакен куржталмаш, шинчам в;дылын кужу вара дене к;рш;кым кырымаш да тулеч молат) лийыныт.
Изи спорт площадкыште конкур дене та;асымаш, имне ;мбалне шинчен «аударыш» кучедалмаш дене та;асеныт.
Йоча сцене-майданыште Марий Эл ден Татарстан республикла гыч йоча коллектив-влакын концерт да модыш программышт 12 гыч 15 шагат марте шуйнен.
«Играй, гармонь!» майданыште Российысе т;рл; регионла гыч гармонист-влак ансамбль ден посна гармонист-шамыч шке мастарлыкыштым ончыктеныт.
Тылеч посна «Тёплая речка» кафе, «Город мастеров», «Национальная кухня», «Сделано в Марий Эл», «Книжная ярмарка», «Сельскохозяйственная техника», «Волшебная кисть» да эше икмыняр моло площадке кечыгут пашам ыштеныт.
Тидымат палемдаш к;леш, Сабантуйлан ямдылалтме годым тыгак эн шуко да эн кугу порций бармакым (татар печеньым) ямдылыме дене кулинар-влак рекорд книгашкат пуреныт.
Авто– да мототранспорт ден ялозанлык технике деч посна пайремыште ретороавтомобиль-шамычымат ончыктеныт. Тынар шуко мероприятий лийын, чылажым палемден шукташат огеш лий.
Кеч-могай пайрем п;лек деч посна пайрем гаят огеш чуч. Сабантуй кугу, чапле п;леклан эре поян лийын. Ты ганат та;асымашлаште вий-куатым, писылыкым, чолгалыкым ончыктышо-влаклан тудым лы;ак кучыктеныт. 
Пайремын ик эн й;ратыме да чапланыше та;асымашыжлан корэш шотлалтеш. Тиде национальный кучедалмаште Параньга районеш шочын-кушшо Муса Галлямов 50-ше секундышто 213 килограмм(!) нелытан оппонентшым “лопаткыш” пыштен да кучедалше-влак коклаште абсолютный се;ышыш лектын. Тыгай се;ымашыжлан тудо Татарстан Республикын Раисше деч «Лада-Гранта» автомобиль суапландаралтын. Тыгак Муса кучедалмаште абсолютный се;ыше семын ш;йышкыж; тагамат пыштен ошкылын.
Имне дене та;асымаште Марий Эл, Татарстан, Башкортостан республикла, Оренбург, Свердловск областьла да Пермский край гыч чылаже 15 команде вийжым терген. Кудалыштмаште 50 имне лийын. Яраимне дене та;асымаште Оза; ола гыч Михаил Костюшин се;ышыш лектын. Тудлан ик миллион те;геаш сертификатым кучыктымо.
Калык й;лам шуктымаш, т;шкан погынен веселитлымаш да т;рл; спорт та;асымаш дене Марий Эл Республикыште элын т;; Сабантуйжым кугу к;кшытышт; эртарен колтымо. Чыла шотыштат шижалтын: Федерал Сабантуйым мемнан Марий мландыште тыге кугун эртараш манын чот ямдылалтме. Кугу пайрем чынжымак кугу к;кшытышт; эртыже манын чылажымат ышташ тыршыме. Тидын нергенак Федерал Сабантуйым почмаш годым республикым вуйлатыше Юрий Зайцеват палемден коден. «Сабантуйлан ямдылалтмаш пел ий утла чарныде каен шоген, сандене Руэм пеленысе ипподромышто эртаралтшашлык пайремын чыла нюансшым шотыш налаш тыршыме», – ушештарен республикым вуйлатыше. 
Вес ийын Федерал к;кшытан Сабантуй Саха (Якутий) Республикыште эрташ т;;алеш. Пайремын куснылшо символжо «Тулпар ат» (той имнян бюст) ты республикын Кугыжаныш Погын председательын алмаштышыже Александр Подголовлан кучыкталтын.