Первое столетие газетной печатной продукции

Первое столетие газетной  печатной продукции
Кабардино-Балкарской Республики

7 ноября в Государственном кино-концертном зале города  Нальчик состоялось торжественное собрание работников республиканских газет, а так же общественности республики посвященное вековому юбилею республиканских газет - «Кабардино-Балкарской правды», «Адыгэ псалъэ» и «Заман», выходящих на трех государственных языках: русском, кабардинском и балкарском.
Глава КБР Казбек Коков посетил торжественное мероприятие и выступил с приветственной речью.
За достигнутые успехи, высокие профессиональное мастерство и добросовестный труд, Указом Главы КБР
 Почетными грамотами Кабардино Балкарской Республики были награждены: Нажабат Жангуразова – шеф-редактор редакции газеты «Заман», Элла Каншокова.- ответственный секретарь газеты «Адыгэ псалъэ» и Мая Кожакова – редактор по выпуску газеты «Кабардино-Балкарская правда».
Звания «Заслуженный журналист Кабардино-Балкарской Республики» были удостоены: Расул Гуртуев-шеф редактор газеты «КБП», Замира Нашапигова – редактор газеты «Адыгэ Псалъэ», Зухра Трамова – редактор газеты «Заман». 
Благодарность Главы Кабардино-Балкарской Республики была объявлена Марине Биденко – корреспонденту газеты «КБП», Хыйсе Османову – редактору газеты «Заман» и Изе Шхашамишевой – редактору газеты «Адыгэ Псалъэ».

Газета на родном языке. Публикую ряд материалов посвященных 100 – летию газеты «Заман» на балкарском языке.

Хар жерде жарыкъ тюбегендиле

1961 жылда, 18-чи июльда, мени «Коммунизмге жол» газетни редакциясына чакъыргъанларында, сынагъан къууанчымы бир заманда да унутурукъ тюйюлме. Элбрус районда энчи корреспондент болуп ишлеп башлагъан эдим Кациланы Хабуну таматалыгъында. Бир айны ичинде сынап, юч адамдан мени сайлагъанларын да унутмайма. Кесими жашаууму байрагъына санагъан газетибизни редакциясында ал атламларым ма алай башланнгандыла.
Мен жашаууму асламысын «Коммунизмге жолда», бусагъатда «Заман» газетни редакциясында ашыргъанма.  Эл мюлк, партия-жашау бёлюмледе, литсотрудник болуп да ишлегенме.  Отуз жылны ичинде маданият бёлюмге таматалыкъ этгенме. Жазыучу, журналист къадарымда, не аз да ишими бардырыр онг тапхан эсем, ол бек алгъа миллет газетибизни, анда ишлеген адамланы хайырларындан болгъанды.
Газетибизни кючю бла Къулийланы Къайсын, Отарланы Керим, Гуртуланы Берт, Хабу Кациев, Залийханланы Жанакъайыт, Улбашланы Мутай, Отарланы Омар, Чингиз Айтматов, Зумакъулланы Танзиля, Зульфия, Фазиль Искандер, Расул Гамзатов, Мустай Карим, Михаил Дудин кибик адамла бла бир хант къангагъа олтурургъа, Москваны, Ленинградны, алгъыннгы СССР-ни союз республикаларыны кёп жазыучулары бла танышыргъа, «Правда», «Известия», «Экономическая газета», «Комсомольская правда» газетлени редакцияларында, СССР-ни Журналистлерини союзуну Ара юйюнде бардырылгъан тюрлю-тюрлю семинарлагъа, кенгешлеге къатышыргъа, Дондагъы Ростовда Бийик партия школну айлыкъ курсларында бир ненча кере болургъа, Къыргъыз литератураны классиги Тогъалокъ Молдону 130-жыллыкъ къууанчына (1990 жыл, Фрунзе шахар) барып, бек кёп адам жыйылгъан, Къыргъызстанны оноучуларыны барысы да къатышхан жыйылыуда сёлеширге да онг тапханма.
 Газет мени Къабарты-Малкъарны бек кёп адамы бла шагъырей этгенди. Республиканы мен бармагъан эли не мюлкю жокъду. Хар жерде да ахшы адамла – очерклерими жигитлери – манга жарыкъ тюбегендиле.
Газетибизни культура бёлюмюнде биргеме ишлеген адамлагъа (ала 18 адам боладыла) жюрек ыразылыгъым бек уллуду. Жаникаланы Мажитни, Акъайланы Алимни, Къалабекланы Муратны, Биттирланы Аминатны, Токълуланы Барисбийни, Текуланы Хауаны атларын бюгюн-бюгече да сюйюп айтыучума, газетни юсюнден сёз баргъанда.
Малкъар газетни 100-жыллыгъы халкъ байрамды. Анга къыйын салгъанлагъа саулукъ, узакъ ёмюр, сейир тюбешиуле тежейме. Энтта да кёп жюзжыллыгъын белгилесин газетибиз.

Шауаланы Хасан,
КъМАССР-ни маданиятыны сыйлы къуллукъчусу.



Устазларым бла насыбым тутханды

Белгилисича, иги устаз ол бу жашауда берилген бир уллу саугъачады. Ол жаны бла насыбым тутханладанма дерге боллукъма. Университетде окъугъан жылларымда Толгъурланы Зейтунну, Ахматланы Ибрагимни, Гузеланы Жамалны къолларында билим алгъанма. Ол билим бюгюн да ышаннгылы мурдор болгъанлай барады. Бир ненча жылдан а къадар мени «Заман» газетге келтиргенди. Мында да ол жаны бла насыплы эдим. Нек дегенде, орусча сёз къошуп да айтайым, журналистикада корифейлени жанларында юйренирге, ишлерге тюшгенди.
Онюч жыл мындан алда тюбегенме биринчи кере РФ-ни, КъМР-ни да маданиятларыны сыйлы къуллукъчусу, ол жыллада газетни баш редактору Атталаны Жамалгъа. Ол алгъан эди мени ишге: «Къарамынгда чыгъармачылыкъ отну жилтини эсленеди», - деп. Къайсы бёлюмню сайлайса, деп соргъанында: «Жаланда маданиятда ишлерге сюеме», - дегеними эшитип, ышарып, ыразы болгъанын жашырмагъан эди.
Ол кюнден тебиреп Жамал Жабировични ата къайгъырыулугъун, бийик сый-намысын, дагъыда болмагъанча уллу билимин хар кюнден кёрюп, сезип турдум. Ненча кере кабинетине чакъырып, керек жерде ангылатып, керек жерде къаты болуп, ариу да айтханын бюгюн санап чыгъаргъа къыйынды. Алай аны хар сёзю, хар юйретген акъылы бюгюн да жюрегимдедиле, эсимдедиле.
Аны ышаныулугъуну багъасы уа манга бек уллу, бек сыйлы болгъанды. Кёп кере, кёп кюнледе, ишим аслам болгъанын да биле тургъанлай, тюрлю-тюрлю тюбешиулеге, жыйылыулагъа, командировкалагъа жибергенди ол мени. Жамал Жабирович, ишим бир кёпдю, юйде да сабийле, десем да: «Барыргъа керексе», - деп, артха-алгъа бола турмазлыгъын шарт билдире эди. Бюгюнлюкде ангылайма аны алай нек этгенин – ол мени иш бла чыныкъдырыргъа, иш бла юйретирге излегенди, оруслула айтыучулай: «Тяжело в ученье – легко в бою», - деп. Ыразыма бюгюн да аны ючюн багъалы, сыйлы таматама.
Бир жол бир жыйылыугъа жиберген эди, кеси да анда къонакъ эди. Хар зат бошалып, редакциягъа къайтханда, чакъырып ангылатхан эди редакторум не затны тюз, не затны терс этгеними, сора жыйылыуда берген сорууларымы хар бирин эсинде кёлден тутуп, къайсысы шатык болгъанын, къайсысын а башхаракъ халда сорургъа тийишлисин айтхан эди.
Ол хар ишчисине да ол халда къайгъыргъанды, биз къайда да алчыла, игиле, айырмалыла болсакъ сюйгенди. Керти таматаны ышаныды ол. Бусагъатда да биз редакцияда хапарлашсакъ, аны терк-терк сагъыныучубуз. Жамал Жабировични школасы дегенлик бизде айтыуча, чакъырыуча, алай эшитилинеди. Аны уа школасы керти да тынгылы, уллу, мурдорлу да болгъанды. Аллай деменгили философ, филолог бла ишлеген насып болмай сора неди?!
Аны жыйылыулада сёлеширге керек болгъан заманларын кесим кёзюм бла кёрмесем, ийнанырыкъ да болмаз эдим. Докладын бир ненча кере тюрлендирип, хазырланып, манга да окъутуп, кеси тынгылап, жангыдан жазып… Къагъытсыз чыгъа эди сора тынгылаучуланы алларына уа. Алай ол тынгылы сёлешиуню аллында къаллай уллу хазырланыу бардырылгъанын а жаланда кеси билгенди Жамал Жабирович. Кертиди, не уллу тюбешиуледе да ол ахырысы бла да хазырланмаса да сёлешаллыкъ эди, билими жетерик эди толусунлай, алай аны низамы, адеби къаты болгъандыла.
Газетде иши да тюз алай эди. Хар чыгъарыкъ номерни башдан-аякъ окъумагъанлай, бир ненча кере тюзетмегенлей, бир да къол салмаз эди. Бийик билиминден сора да, бийик адамлыгъы болгъанды бизни редакторну. Ол кесинде ишлегенлени жанларын къыйнамагъанды, ишде низамлылыкъны излегенди, аны кеси да къаты тутханды, алай тышында уа къайда да бизни жанлы болуп, не болумда да сатыугъа бермегенди, кётюре да билгенди.
Дагъыда бир айтырыгъым Атталаны Жамалны юсюнден: къайсы жыйылыуда да, аны кирип келгенин кёрсек, биз барыбыз да ёхтемленнген этгенбиз: «Бизни редактор келеди, тау кибик кеси да, билими да!»- деп, аны таулу болгъаны, арабызда аллай керти интеллигент жашагъаны бизни кёлюбюзню бир да болмагъанча кётюре эди. Аллах ол дуниясын алай жарытсын.
Аллай интеллигентлерибизни араларында дагъыда КъМР-ни сыйлы журналисти Къулбайланы Алийни белгилерик эдим. Редакциягъа келген жылларымда Алий солуугъа чыгъып эди, алай ол бизни терк-терк жокълагъанды. Бир кюн келип, уллу башын гитче этип, танышыргъа, ким болгъанымы билирге излеген эди. Алий, керти да уллу, кенг билимли журналист, кирип келгенинде, кабинетде болум саулай тюрленнгенча кёрюннген эди манга. Нек дегенде аны нюрю, тизгини, сабыр сёлешгени бизни да мычымай ол ызгъа салып къойгъан эди.
Артда жыллада кёп жашау дерслерине тынгылагъанма Алийни, сюйюп келиучю эди манга къонакъгъа, атыма да Надежда деп. Бир жол а аны интервьюгъа чакъырама да, келеди минуту минуту бла, чайчыкъ да уртлай, ушакъ бардырабыз аны бла. Кёп сейир затларын эсгерген эди ол кюн Алий, ол санда кёчгюнчюлюкде Шимал Къазахстанда туз мажаргъан жерледе урунуп тургъанын да, андагъы айтып-айтмазча къыйынлыкъланы да. Болмагъанды Алийни къадары тынчладан, алай ол сынмагъанды, сейири уа – сынмагъандан сора да, аллай билимли болуп, жашаудан да тюнгюлмегени эди.
Ахыр кере жолукъгъаныбызда биз Алий бла, къарыусузуракъ болгъанын эслеген эдим, нек эсе да, жюрегиме биз ахыр кереми тюбеше болурбуз бу жол, деп келген эди, алай ол къужур акъылны бир жанына тюртюп, жарыкъ сёлеше эдим. Ол а: «Надежда, кёп затны айтханма санга, унутма аланы барысын да, орусча да, тюз тауча жазгъан статьяларынгы кёргенме да, ол мени бек къууандыргъанды, нек дегенде ол профессионаллыкъды, жюрегим тынчайыпды, ишлериксе», - деген эди. Аны, ишини устасыны, ол сёзлери манга бюгюн да не уллу махтаудан да уллудула, сыйлыдыла. Алийге ол мени устазым болгъанды дерге эркинлигим болгъаны уллу насыпды.
КъМР-ни халкъ поэти Беппайланы Муталип а редакциягъа келген жылларымда баш редакторну орунбасары эди, мен ишлеген бёлюмню уа таматасы. Урунуу жолуму аллында аллай бай ич дуниясы болгъан адамгъа, таматагъа тюбегеним керти насып эди. Жазаргъа, материалны къураргъа, жыйышдырыргъа, суратны анга келишдирирге – битеу да бирге айтханда, харкюнлюк ишге андан юйреннгенме.
Муталипни ич дуниясы ариуча, сёзю да алай ариуду. Ол отпускагъа кетген кюнледе биз, аны бёлюмлери, кесибизге «ёксюзчюкле» деп тургъанбыз ойнап. Муталипни жазгъанларын окъуу болгъанды дагъыда манга харкюнлюк дерс. Хау, иши кёп эди аны, алай газетге материалла берирге да жетише эди. Ол жазгъан затлада хар сёз алай тап эди жеринде, алай ариу эди, сейирге къала эдим. Аны сёзю, исси кюнде тау чучхурну тамычысыча, сериуюн эди, жюрекге балхамча, аны бла бирге уа – терен, магъаналы. 
Редакторну орунбасарыны къуллугъуна келгенимде да, аны юйретген ызы, андан кёрген юлгюм кёп затыма жарагъанды, бюгюн да алайынлай турады. Аны ючюн Муталипге битеу жюрегимден сау бол деп, уллу ыразылыкъ бла айтама.
Сора КъМР-ни сыйлы журналисти Теммоланы Мухадинни да былайда сагъынмай къояргъа эркинлигим жокъу. Мухадин, санга, тамата тенгиме, устазым деялгъаным уллу насыпды манга.  Редакциягъа келген хар жаш журналистге ол жарыкъ тюбегенди, манга да тюз алай. Бек биринчиден, танышханыбызлай, ол бахчасындан жюзюмлени уллу хуржун бла бирин жыйып алып келген эди ол кюнледе. Татлыла, баллыла. Ала татлыча, аланы иесини сёзю да алай татлыды. Бюгюнлюкде ол солуудады, узакъ ёмюрлю болсун, мени журналистча тохташыуумда аны да уллу, магъаналы да юлюшю барды.
Биринчи кюнледен да ол редакцияда болумну, ишни халыны юсюнден тынгылы хапарлагъан эди, сора жазгъанларымы окъуп, алагъа къууаннганын, ёхтемленнгенин букъдурмагъан эди. «Онг къолунг иги ишлерикледенсе», - деп, ышара-ышара кёллендире эди кюн сайын. Сора наныгъы, алмасы, жюзюмю – барыбызны да сыйларгъа сюйгенди ол. Бюгюнлюкде да Теммоланы юйюрлери алайдыла – тузлу-гыржынлы, къонакъбайлы.
Бир жол а ол манга керти да хан саугъа этгенди – ишде кюн сайын изленип тургъан алтмышынчы жыллада чыкъгъан орус-къарачай-малкъар сёзлюкню къолума тутдуруп. Ол къыйматлы китапны кёп излеген эдим, Мухадин аны билгенинде, юйюнден алып келген эди аны: «Мени кёзюмден кёрюрсе муну», - деп. Тутама, хайырланама, ариу кёзден кёрюп, узакъ жыллагъа сакъларгъа да сёз береме.
Ма алай бла редакцияда тюбеген адамларымы юсюнден къысха, бек къысха айтдым. Айтыр иги затларым а бек кёп эдиле аллай усталаны, иш юсюнде устазларымы юсюнден. Жашауумда аллай деменгили адамлагъа тюбегеним, аладан дерс алгъаным, юйреннгеним насыпды манга, «Заман» газетибизни сыйлы редакциясыны битеу къауумуна да.
Жангуразланы Нажабат.



Жюрегими теренинден ыспас этеме

Мен «Заман» газетде оналты жылгъа жууукъ ишлегенме. Кертиси бла да, эсде къалырча, сейир жылла эдиле ала. Баш редактор, жаннетли болсун, Атталаны Жамал эди. Аны башчылыгъында бек сейир, бек аламат, бек белгили адамла ишлей эдиле. Ол кеси да ишин билген, ишин сюйген, ишине берилген адам эди. Уллу профессионал. Мен а келген заманымда газет ишден хазна зат билмей эдим. Ары дери радиода, телевиденияда, «Минги-Тау», «Нюр» журналлада ишлеген эдим. Газетни иши бла ол мен этген иш чыртданда ушамайдыла бир бирге. Газетде ишлесенг, ишни къыйынлыгъын да, заманынгы да тергемей, ишге берилирге керексе, тамблагъы кюннге статьяла, планнга кёре башха ишле да къураргъа, жазаргъа, ишни эбине тюзелирге. Алайды да, къыйналыргъа да тюшгенди.
Къалай-алай болса да, уллу иш тындыргъандыла мени тёгерегимде таматала – манга болушханла, мени жангы жолгъа салгъанла, газет ишге юйретгенле. Мен алагъа – Атталаны Жамалгъа, Къулбайланы Алийге, Теммоланы Мухадиннге, бютюнда Текуланы Галягъа, башхалагъа да жюрегими теренинден ыспас этерге сюеме. Ишлерин билгенле кёпдюле анда. Газетде анча жыл ишлегеним, «Сабыр тюбю – сары алтын» дегенлей, мени сабырлыкъгъа юйретгенди. Ашыкъмагъанлай ашыгъыргъа да. Газетде чыкъгъан зат олсагъат окъуучугъа жетеди да, ишинге жанынг бла, къанынг бла берилирге керексе.
Мен оюм этгеннге кёре, газетчиле миллет адамладыла, миллетни ишине берилгенле, аны къууандырыргъа, ёхтем этерге излегенле. Сора дагъыда ана тилибизни сюйгенле, аны деберин кётюрюрге кюрешгенле, аны ючюн жанларын берирге хазыр болгъанла. Къыйналасыз сиз, алай къыйыныгъыз бошуна кетмейди, сиз – тилни иги билгенле, башхаланы ана тилибизге юйретесиз, таулу от жагъалагъа жылыу бересиз. Сиз барда, мындан арысында да кёп ёмюрлени тилибиз айныгъанлай барлыгъына, башха тиллени араларында айырма, бийик, тёр жерни аллыгъына да ийнанама.
Алайды да, мен бюгюн «Заман» газетде ишлеген эгечлерими, къарындашларымы газетни 100-жыллыгъы бла жюрегими теренинден алгъышларгъа сюеме. Ол эсде къалырча, аллай шартды. Инш Аллах, мындан арысында да кёп жылланы, кёп ёмюрлени ана тилли, миллет, къырал газетибиз жашагъанлай турсун! Къуруда таулу юйюрлеге къууанч, берекет келтирген иги хапарла берген газет болсун! Алагъа юлгю болуп, башхаладан алда, бийикде барсын. Барыгъызны да къууанч кюнлеригиз кёп болсун!

Газетчилеге
Заманлыса, заманлы,
Болмагъанча илхамлы,
Таулалыса, таулалы,
Хорламлыса, хорламлы,
Игиликле жаудургъан,
Жигитликле болдургъан,
Аманлыкъны къойдургъан,
Шургулукъну жойдургъан.
Заманлыса, заманлы,
Болмагъанча къадамлы.

Беппайланы Муталип,
КъМР-ни халкъ поэти.


Сыйы тау тёппеча бийикди

Таугъа миннген кеси да тауча бийик болады дегенча, алай бийикди миллет газетибизни сыйы бюгюнлюкде. Ол тамблагъы кюнюбюзню ышаныулукъ кючюдю, ауазыды.
Жюз жыл, сау бир ёмюр. Минг жылланы жашагъан нарт халкъыбызны тарыхын бюгюнлюкде битеу дуниягъа белгилерге амал, онг берген шарт – малкъар тилде чыкъгъан «Заман» атлы газетибизди. Миллетни тилини сакъланыуунда, айныуунда да газетни магъанасы уллуду десем, кишиге жангы зат айтырыкъ болмазма.
Шёндюгю болумлада газетге жазылыу, аны тиражын, окъуучуланы санын ёсдюрюу а битеу миллетни борчуду. Иги газет, кёп окъуучу – быладыла ёз тилибизни, маданиятыбызны бир магъаналы кесегин сакълау, айнытыр мадарла да.
«Заман» газетге жюз жыл болады деген сёзле, кертисин айтханда, манга жырча, алгъышча эшитиледиле. Аны бетлеринде окъугъан материалларыбыздан таулуланы юсюнден кёп сейир зат билгенбиз эм билгенлей да турабыз. Ёз газетибизден сора ол жылыулукъну къайсы биринде алай табарыкъбыз да?! Аны ючюн жууукъду ол бизге, аны ючюн сюебиз биз аны энчи да, ол халкъ бла бирге болгъаны, аны къууанчы, жарсыуу бла жашагъаны ючюн.
«Заман» газетни жюзжыллыгъы бла алгъышлай, анда ишлегенлеге, окъуучулагъа да мамырлыкъ, ырахатлыкъ, жашнау тежерге сюеме. Аны бла бирге уа битеу малкъар халкъны алгъышлайма, миллетим деген халкъыны жашауу бла жашайды дегендиле буруннгулула, «Заман» газет да ол ызны тутханлай келеди сау ёмюрню.
Редакцияны алгъыннгы тёлюлерин хурметлей, бюгюннгю ишчилерине чыгъармачылыкъ илхам, къууат тилейме, тамблагъы кюнюбюз барыбызны да ышаныулукъ, игилик бла келсин!
       
Тетууланы Хадис,
 «Къайсыннга жюз атлам» фондну таматасы.