Ик кугу еш дене илат

Ик кугу еш дене илат

Республикыштына инвалид да шкет кодшо шо;гые;-влаклан чылаже коло утла п;рт уло. Нунын кокла гыч кандашыже психоневрологический диспансер да ик шуко профилян стационар отделений. Садышкыже, Марково селаште верланыше Оршанке муниципал районысо калыкым социально обслуживатлыше комплексный р;дер пеленысе граждан-влакым социально обслуживатлыше шуко профилян стационар отделенийышке, «Марий книга издательстве» савыктыш п;рт  директор Эдуард Иманаев да «Ончыко» журналын пашае;же-влак январь мучаште миен коштна да тушто илыше-влак дене вашлиймашым эртарышна.
Тиде п;ртеш, манмыла, ик леведыш йымалан, илыш п;рымаш т;рл; ийготан веле огыл, т;рл; койыш-шоктышан ;дырамаш ден п;ръе;-влакым пырля ушен. Иктышт ;мырышт мучко шочмо кундемыштышт иленыт да туштак пашам ыштеныт гын, весышт ятыр пагыт т;рл; кундемыште илен коштыныт, икмыняр вере пашам ыштен онченыт, моштымышт семын илыш пиалым кычалыныт да шо;гемме велеш гына шочмо верышкышт п;ртылыныт. Кудыжо начар тазалыкшылан да й;ршеш шкет кодмыжлан к;ра тышке толын, весыштым родо-тукымжо, моло лишылже-влак конден коденыт. Коклашт гыч кудыжо тыште куанен ила гын, южыжо алят илышлан ;кына. Чыланат нуно икте-весышт деч ойыртемалтше койышан, п;рымашан улыт гынат, нуным икте ушен шога – казна п;рт. А тыштыже нуно чумыр ик кугу еш дене илат. 
– Мемнан учрежденийна пенсий ийготан але инвалид граждан-влаклан тыште эреак илашлан ышталтын, – рашемдыш Оршанке муниципал районысо калыкым социально обслуживатлыше комплексный р;дер пеленысе граждан-влакым социально обслуживатлыше шуко профилян стационар отделенийын вуйлатышыже Лидия Сергеевна Комиссарова. – Тачысе тиде отделенийна 1991 ийыште почылтын да ондакше район к;кшытан ветеран п;рт лийын. Тунам тышан Оршанке районышто илыше да нелылыкыш логалше сарын да пашан ветеранже-влакым вера;даш т;;алме. Эн ончыч 23 ветераным иквереш чумырымо ыле. Вара, 2021 ийыште, районысо калыкым социально обслуживатлыше комплексный р;дер дене ушеныт. Икмыняр жап гыч граждан-влакым социально обслуживатлыше шуко профилян стационар отделенийыш савыреныт да тышке уло республик кундем гыч шкет илыше шо;гые;-влакым кондаш т;;алыныт.
Тачысе кечылан тиде учрежденийыште (2024 ий 26 январь – авт.) нылле ик айдеме ила, т;; шотышто нуно инвалид але 70 ийым эртыше шо;гые; улыт, эн самырыкше 46 ияш п;ръе;, эн шо;гыжо Мария Яковлевна Кедровалан ;маште (2023 ийын) 91 ий темын. Утларакше тушто ;дырамаш-влак, нунак ийгот шотыштат кугурак ийготан улыт. Эше Марковысо шуко профилян стационар отделенийыште илыше-влак коклаште ныл еш уло, ик ешыже туштак чумырген. Ешан-влак т;; шотышто ик п;леман пачер сынан илыме верлаште илат. Тыгеже тыште чыла илыме вержат пачерак улыт. Нуно кужу коридор кок могыреш верланеныт. Кажне пачерыште ик але кок п;лем, кухньо (туштыжо кочкышым ямдылаш электроплитам вера;дыме), посна ванне, туалет, прихожий улыт. Пачерлаште утларакше коктын але шкетын илат. Телевизор, холодильник, кровать, икмыняр вере диван, кресле, икманаш, канаш да ласкан илаш чыла й;н уло.
Тыгеже учреждений витле е;ым вера;ден кертеш. Тыште кум социал пашае;, тынарак охранник, техслужащий да моло пашае;-влак улыт. Нуно социально обслуживатлыше шуко профилян стационар отделенийыште илыше-влаклан чыла шотыштат полшен шогат: п;лемыштым эрыктат, сатулан кевытыш миен толыт, кочкыш й;рварым ямдылашат полшат,  эсогыл тушто илыше-влакын праваштым законлын аралыме шотыштат полышым пуат.
– Кочкышым ветеранна-влак т;; шотышто шке семынышт шолтат, – умбакыже каласкала Лидия Сергеевна. – Утларак шо;гылан, черлылан да сайын коштын кертдымылан веле соцпашае;-влак кочкыш й;рварым йодмышт семын ямдылат. Тыште илыше-влакна пенсийым, моло пособийым чыланат шкешт налыт, учрежденийын счётышкыжо пенсийышт огеш пуро. Пурышо оксашт гыч тылзеш ик гана социал полышым пуымылан да тариф почеш квартплатым, коммунал услугым илыме вер кугыт дене, тыгак кучылтмо электричествылан, в;длан счётсчик почеш т;лат. Кодшо пенсийыштым, моло оксаштым шонымышт семын кучылтыт.
– Ялозанлык пашае;-влакын пенсийышт кугу огыл вет, южышт лучко т;жем те;ге нарат огыт нал? Тыге?
– Чаманаш логалеш, тыге шол. Тидлан к;ра изирак пенсийым налшыже-влак п;лемыште коктын илаш тыршат. Квартплатымат пелыгыч шелыт. Телым коммунал услуго кок т;жем те;геш шуэш да эше т;жем те;ге утларак дене социал услугылан кая. Коштын кертдымыже, мутат уке, социал услугылан утларак т;ла. Моло оксаже чыла шканышт кодеш.
– А родо-тукымышт толмо годым нуным тыште илышын пачерышкыже пуртеда мо? Мутлан, кокаже ден тукым шольыжо ятыр жап пырля лийын кертыт? – рашемдаш лийым граждан-влакым социально обслуживатлыше шуко профилян стационар отделенийын вуйлатышыже Лидия Комиссарова деч.
– Пуртена. Кечыгутат пырля лийын кертыт. Адакше родо-тукымышт тыште илыше-влакым шкешт декат унала на;гаен се;ат. Тидлан лачак ончылгоч мутланен келшаш к;леш.
– Лидия Сергеевна, тендан пациентда-влак кокла гыч шукыштын, очыни, икшывышт уке, сандене тышке логалыныт?
– Йочашт уло гынат, пырля илаш й;нышт уке, п;лем але пачер пеш изи, моло т;рл; амаллан к;рат пырля илен огыт керт. Мутлан, шешке але ве;е дене эре гаяк вашла сырен толашат. Шуэн огыл шо;гые; койыш-шоктышыжо дене пеш томам, ниг;ланат келыштарен огеш керт, санденат,тудым ончен, лишылже-влакын шерышт темешат, документым поген, мемнан деке конден кодат. П;ръе; кокла гыч шукышт самырыкышт годым аракам чот й;ын толашеныт, тидлан к;рак ешыштымат йомдареныт. Шо;гемме велеш «кынервуйышт пеш тыштак да…», шиждеак ;мыр эртен каен шол! Тыгаят улыт. Южышт шке икшывыштым тышке конден кодымыштлан проститлен огыт керт да ятыр жап чылалан ;пкелалт коштыт. Вара семынже, мутат уке, чонышт лушкемеш, мемнан соцпашае;на-влак дене эркын-эркын мутланаш т;;алыт…
Пазар саман т;;алмеке, мом шылташ, шем риелтор але бандит-шамыч шо;гые;-влакым пачер деч поснат коденыт. Чаманаш верештеш, икшывыдыме, ;мырыштым шкет эртарыше-влакат тиде шуко профилян стационар отделенийыште иктын-коктын веле огытыл. Тыгайже-влак шо;гемме велеш вуй п;рдын шу;галтме, черланен колен колтымо дечат л;дыт. Юмо ынже п;р;, да тыгеак лиеш гын, кунар жап шкет кияшыже логалеш? Арам огыл дыр калыкыште ожнысекак илен-толын ниг;лан стакан в;дым пуашат лийдыме деч шекланен, кугурак-шамычше шкеныштым тыматлын кучаш тыршеныт. Адакше тыште илыше-влак коклаште улыт тугаят, кудышт ;мырыштын ик ужашыжым шуркалыше к;ртньывоштыр коклаште эртареныт. Тыгай-шамычше т;;алтыш жапыште шкеныштым пеш шала кучаш пижыт, манмыла, парням шаралтен (пальцы веером) кошташ тыршат. Тыгайымат тыште вашке тыпландарат, верышкышт шындат. Мутым колыштмым, учреждений распорядкым шуктымым чарнат гын, суд гоч психоневрологический диспансерыш колтат. А тушто к;кш; пече к;ргыш логалыт, нигушкат лектын кошташ огеш лий. Аракам й;аш, шургаш й;ратышым психдиспансерыш ик гана веле огыл колтеныт…   
– Мемнан учрежденийна Йошкар-Оласе, Оршанкысе да верысе волонтёр-влак дене кылым куча, – умбакыже каласкала Лидия Сергеевна. – Нуно мемнан ветеран-влаклан т;рл; мероприятийым эртараш полшат. Тылеч посна районысо да верысе библиотеке, школ дене пе;гыде кылым кучена. Тунемше-влак шуэн огыл концерт дене толын коштыт. Йошкар-Ола гыч «ший волонтёр-влак» шке мероприятийышт дене куандарат. Православный храм денат кылна пеш пе;гыде. Учрежденийыштына тыгак Юмылан кумалме п;лем уло, шуэн огыл Оршанке гыч отец Дмитрий толын коштеш, службым эртара.
Тидымат палемдаш уто огыл, векат: тыште илыше-влак кокла гыч шукынжо пакча-саскамат куштат, кудыжо ик сотко, кудыжо утларак але шагалрак кумдыкан мландым кучат. Мом ыштет, ялысе ;дырамаш але п;ръе; паша деч посна йокроклана шол. П;ръе;ышт, шо;гемыныт гынат, алят кол кучаш ма, чодырашке по;гым, емыжым погаш кошташ пеш й;ратат. Кертмышт семын нунат телылан шапашым ямдылаш тыршат. Кол кучашыже Марково деч ме;гат пеле ;рдыжтырак йоген эртыше Ошла э;ерыш мият. Ийготышт дене самырыкракше да коштын кертшыже, автобусыш шинчын, Йошкар-Олашкат миен толыт, кунамже кечывалым эртаралтше концертлаш, моло мероприятийлаш логалыт. Оршанке посёлкышкыжо ч;чкыдынак коштыт.
Социально обслуживатлыше шуко профилян стационар отделений воктенак частный предприниматель-влакын кок кевытышт уло, тушкыжо чылан гаяк коштын савырнат. Тыште илыше-влак тыгеже шонымышт семын куш шонат, туш лектын кертыт. Тидлан чаракым огыт ыште, лачак ончылгоч администрацийым куш кайышашышт нерген гына увертарышаш улыт. Тылеч посна районысо калыкым социально обслуживатлыше комплексный р;дер иктаж-куш т;шкан каяш автобусым ойыра, тыге спектакльыш, концертыш лектын коштыт.
Тидымат ончыкташ к;леш: учреждений пеленак фельдшерско-акушерский пункт верланен, сандене тыште илыше-влакым верысе фельдшер эреак эскерен шога.
Лудшына-влак кокла гыч ала иктажын йодышыжо лектеш манын, тидымат рашемдаш лийым:
– Марковысо шуко профилян социал учрежденийыш кузе логалаш лиеш?
– Шо;гые; шке илыме верысе медицине але социал учрежденийыш йодмаш дене лекшаш. Тушто могай документым погаш к;лм; нерген раш умылтарат. Тылеч посна л;мын палемдыме медкомиссийым эрташ верештеш, – вашештыш Лидия Комиссарова.
Пытартышлан тидым гына палемден кодынем. Вашлийын мутланымаш гыч икте рашеме: тысе социал учрежденийыште илыше-влаклан чыла шотыштат сай условийым ыштыме. Шукынжо «м;;гышт; улмо семынак чучеш» манын ойлышт.