Эргыже верч - ачаже

Патырлык
Эрик Петров
Эргыже верч – ачаже
Очерк

2022 ий, август мучаш. «Щука» позывноян Сергей Шучинын л;мын эртаралтше сарзе операций (СВО) каен шогымо кундемыш толмыжлан ынде теве кум тылзат шуэш. Тышкыже тудо тыгаяк позывноян Павел эргыжым кычал толын. Паша дене ынде вич тылзе чоло нимогай кыл уке. 2022 ий мартыште йомын. Тылеч ондакшат чот кычалыныт. Кушко гына кычал возен толашен огытыл – ик вашмут: «Огына пале, увер деч посна йомын». Кузе тыге лийын кертеш? Боевой заданийыш каен да увер деч посна йомын? Кузе?..
Эргыже танкист лийын. Призыв почеш армий радамыш логалмекше учебный подразделенийыште механик-водительлан младший сержант званий дене тунем лектын. Вара ик жап гыч сержантым пуэныт да танк командирланат шогалтеныт, умбакыже контракт почеш служитлаш кодын. Л;мын эртаралтше сарзе операций т;;алме годым танк командир лийын, но пытартыш бойышко взвод командирын танкше дене механик-водитель семын каен. Теве ынде «Щука» пытартыш бой годым вес «Щукан» в;дым; танк воктене шога. Семынже пуйто тудын дене мутланен нале.   
Танк чашкер пелен экипажше семынак эрелан тыпланен, манмыла, тудат вес т;няш каен. Шоналтет гын, к;ртнь; ората веле. Мом тудо каласен кертеш, чондымо к;ртнь;? Уке шол, тыге огыл. Кеч-могай машинанат палыдыме, койдымо, лач озажлан гына шижаш пуалтше чонжо уло. Тидым техникылан ш;ман п;ръе;-шамыч сайын палат. Кызыт п;ръе;-влак гына огыл, автомашинам в;дыш; ;дырамаш-шамычат тидым шижыт, нунат шке машинашт дене мутланат, вашла умылат. Тудын верч эре гаяк азапланат, тышеч-тушеч пушкыдо ластык денат ниялткалат, арушто кучаш тыршат...
Танк. Тудат с;йышт; пудыргенат, эмганенат кертеш. Йол-гусеницыже йымалнак але ;мбакшак к;ртнь; моклака чо;ештен толеш да пудештеш гын, тунамже палынак сусырга, рож йоткеак. Але теве жапыштыже ;йлен шуктыдымылан к;ра ятыр жап изин-кугун чытырнен-м;гырен толашыме дене механизм коклаште кенета ча; й;к шоктымо гай «йы;-йо;-;!» лиеш. Чыла. Ала-можо к;ргыштыж; ыш чыте. Пудыргыш. К;рылт;. Тыгай годым танк катыкын-катыкын ок шалане, тиде БК (боекомплект) детонироватлыме гай огыл, вучыдымын да шып пудырга. Уке, тыгайже тушман дене вашпижмаш годым огеш лий гаяк. Тунамже танкынат, экипажше семынак, нойымашым шижын нюслаш, васартылташ жапше уке. Тыгай годым уло могырет пикш умдо гай чымалтше, манмыла, п;тынек адреналин дене авалтше. Туге чучеш: бой годым чылаштымат ала электро, ала иктаж весе дене зарядитлыме, да чоныштым ик точкыш виктарыме, а шонымашыштым ончыланышт шындалтше пашам, задачым шукташ гына таратыме. Уке, тыгай годым техникынат, айдемынат нойымым шижаш чылтак жапышт уке.
Танкыште иктаж механизм чытыдымын нойымо годым тудо вес семын тыплана. Кредалмаш, тушман могырыш л;йкалымаш пытыш. М;;геш шке шогымо верыш п;ртыльыч, каналташ шогальыч, а умбакыже тарванаш ;нар уке, к;ргышт; ала-мо чытен кертын огыл, чотак эмганен. Шкендым ;кымлен толашет гынат, тарванаш ок лий. Триплексын яра шинчаончалтышыж дене ончыко ончет гынат, нигушкат каен от керт, каток-влакат огыт савырне. К;ргыжак эмганен тыпланыше машина ачален эмлымеш нигуш ок кай.
А теве тиде танкын к;ргыж; веле огыл, п;тынек чотак эмганен, шаланен, эрелан тыпланен.
 
ШУЧИНМЫТ ЕШ
Сергей Шучин к;кш;рак, топката да вияш капкылан, поро кумылан, тыматле койыш-шоктышан, яндар ш;м-чонан п;ръе;. Теве-теве 49 ийым тема гынат, йыргешке чевер чурийвылышыже тынар идалыкым вач;мбакыже пыштымым огешак шижтаре, але самырыкын коеш. Тидыже, очыни, изинекак п;рт;с дене та;лалт кушмыжлан к;ра. Эшеже суртк;рг; чыла пашалан кид-йолжо толеш, тидыжланат п;рт;сак мастарлыкым пуэн шога, векат.
Тудын дене апрель тылзыште отпускыш толмыжо годым палыме лийна. «Защитники Отечества» кугыжаныш фондын республикысе филиалыштыже вашлийна. Тыгеже мый эше изиракем годымак Шучин фамилийым колынам ыле. Мемнан Кужэ;ер район Марий Олма (Кожласола) гыч Кырлан Йыван Валя шкенан районак Кораксолаш марлан лектын. Марийже дене пырля толытат, тудыжым эре «Шучин» да «Шучин» маныт ыле, л;мж; дене лишыл родыжо деч молыжо ойленат огытыл. Тидын нерген шарналтымаш гычак мутланымашна т;;але.
– Тудо Шучинже мыйын двоюродной изам лиеш, л;мж; Валерий, – рашемдыш Сергей.
Сергей шкеже 1975 ий 1 августышто Кужэ;ер район Кораксола ялеш шочын. Ачажат – Петр Алексеевич Шучин – тиде кечынак, Сергей деч коло идалык ожно, 1955 ий 1 августышто шочын. Тудыжо колхозышто тале механизатор лийын, санденак ик жап гыч ача-аваже шкеныштын «Искра» колхозыштын р;д; илемышкыже – Й;лед;р селаш – илаш кусненыт. У палымем шуко шочшан ешеш кушкын, икшыве-влак коклаште кугуракше лийын. Почешыже эше ныл ш;жарже уло: 1976 ий октябрьыште Елена, 1981 ийыште Людмила, вара Галина ден Марина почела 1985 да 1986 ийлаште шочшо улыт. Пытартышлан шочшо Маринаже пеш м;ндырк; шуын: Кипрыш марлан лектын, туштак ешыж дене ила. Ача-аваже да кум ш;жарже кызыт Украиныште илат.
– Мемнан Шучин тукымжо чыла Кораксолак улыт, моло вере мыят тыгай фамилийым колын омыл, – ешарыш Сергей. – Авана, Ольга Аркадьевна Шучина (;дыр фамилийже Агычева), 1953 ий 14 декабрьыште Шернур район Ахматэ;ер ялыште шочын. Ачана дене ушнен, Кораксолаштак илаш т;;алыныт. Вара, Лена ш;жарем шочмеке, Й;лед;рыш кусненыт. Мый Й;лед;р кыдалаш школышто кандаш классым пытаренам, а индешымше классым – Украиныште. Тунам лачак латик ий тунеммашке кусненыт.
Петр Алексеевичын акаже Украиныште илен, тудын деке икмыняр гана унала миен коштыныт. Совет Ушем жапыште илыш тушто сай гай чучын, сандене 1989 ийын Шучинмыт тушко илаш кусненыт. Еш вуй ондак шкет каен, ик-кок тылзе гыч пачерым пуэныт, вара ешыжымат кусарен. Украиныште ик кугу ола воктенысе ялыште иленыт, колхозышто пашам ыштеныт.
– Ача-авана Украинышкыже Галина ден Марина ш;жарем-влак шочмо деч ондакак кайынешт улмаш, да кована колтен огыл, – ойла очеркнан геройжо. – «Тораште лийыда гын, мыланемже к; полшаш т;;алеш», манын чарен.
Сергей Украиныште индешымше классым тунем пытарымеке, 1990 ийыште профессиональный училищыш тунемаш пурен, кум ий гыч кыдалаш образований нерген аттестат дене пырля тракторист-машинист специальностьым налын. Училище деч вара изишак колхозышто пашам ыштен шуктен, умбакыже Украинын вооружённый вийже радамыш налыныт. Черниговский областьыш танковый войскаш лагалын. Чынрак ончыкташ гын, Десна посёлко воктенысе учебный подразделенийыште салтак службым т;;алын. «Т-64» танкын механик-водительжылан тунемын. Пел ий гыч учебкым тунем пытарен. Сайын тунеммыжлан к;ра тушанак инструкторлан коденыт. Идалык служитлымеке, прапорщик-влакым ямдылыме школыш тунемаш колташ рапортым возен. Командирже-влак йодмашыжым шуктеныт, да тыге сержант Сергей Шучин прапорщик-влак школын курсантше лиеш. Тунем пытарымекыже прапорщик званийым пуат да распределений почеш Одесский военный округыш логалеш. Тушечын ача-аваштын илыме вер деч тораште огыл верланыше воинский частьыш колтат. Тыге иканаште илыме верым ойырымо шотышто йодышымат петырат. 1997 ий мучаш марте контракт почеш служитла. Икымше контракт пытымеке, умбакыже тудым огеш шуйо да Российыш п;ртылеш.
– Шочмо-кушмо вер моткоч чот шкеж деке шупшын, мурысыла «Отпустить меня не хочет родина моя» маншаш моли, – тунамсым шарналтен ойла Сергей Петрович. – Толынамже авамын ш;жарже деке Шернур районысо Лажъялыш. Украиныш илаш куснымына годым ача-авана Й;лед;рышт; илыме пачернам колхозлан п;ртылтеныт ыле. Лажъялыште илымем годым «Дружба» колхозышто трактористлан пашам ыштенам, икмыняр жап гыч сварщиклан тунемаш каенам, вара уэш колхозыш п;ртылынам. Тиде жапыштак ончыкылык Светлана пелашем дене палыме лийынам да 1998 ийыште ешым чумыренна. Умбакыже Кугу Торешк;варыш пелашемын суртышкыжо илаш кусненам. Оньыкугызам Никандр Васильевич Сандаков дене пеш келшен иленна, тудо колхозышто пожарныйлан пашам ыштен. 1999 ийыште кугурак эргына – Павел – шочын. Кок ий гыч, 2001 ийыште, кокымшо – Илья. Тунам лач колхоз шаланыме пагыт ыле, ик жаплан паша деч посна кодна. Тидлан к;ра 2002 ийыште Украиныш, ача-авамыт деке илаш кайышна. Тушто колхоз-влак ондакысе семынак пашам ыштеныт, пашадарат уда огыл ыле. Гаражыште сварщиклан ыштенам. Ангелина ;дырна 2007 ий мучашыште Украиныште шочын. 2008 ий т;;алтыште м;;геш Марий Элыш п;ртылынна. Ангелинан шочмекыже ава капиталым Российыште налынна. Украиныште мый прапорщик семын военный учётышто шогенам, м;;геш толмо годым мыйын личный делам тушеч п;ртылтен огытыл. Тыге армий радамыште служитлыме жапем йомын, манаш лиеш. Военный билетыште чыла возымо, а угыч служитлаш каяш личный делам уке. Тидыже вара, л;мын эртаралтше сарзе операций т;;алмеке, рашеме.
Украина гыч п;ртылмекышт Сергей Петрович Шернурышто сырзаводыш сварщикланак пашаш пурен. Икмыняр жап гыч, ;дырышт шочмылан ава капиталлым кучылтын, да кредит окса дене Шернурышто п;ртым налыныт.

ПАВЕЛ
Павел эргышт Шернур посёлкысо кокымшо номеран кыдалаш школ деч вара Марий радиомеханический техникумыш «Монтаж и эксплуатация оборудования и систем газоснабжения» специальность дене тунемаш пурен. Сайын тунемын, стипендийымат эре налын. Тунеммыж годым спортивный секцийлаш коштын, туштак тайский бокс секцийыш коштшо ;дыр дене палыме лийын. Вич ий утла келшеныт, ушнымаш нергенат шоненыт. Пашам техникумым пытарымекыже, 2019 ий 1 июльышто армий радамыш налыныт. Дипломымат налын шуктен огыл, экзамен-шамычым кучен, диплом пашам арален да вигак армийыш на;гаеныт. Дипломым налаш ача-аваже миен коштыныт, но нунылан пуэн огытыл. Вара шкеже армий гыч отпускыш толмыжо годым веле налын.
– Армийышке эргым Читашке логалын, мыйын семынак танковый частьыш да эшеже учебный центрыш, – умбакыже каласкала Сергей Петрович. – Туштат мыйын семынак механик-водительлан тунемын. Тидын нерген икымше серышыштыже возен. Читаште тудо жапыште тукым изамын эргыже Александр Валерьевич Шучин, 1977 ийыште шочшо, авиационный частьыште вертолётчик-влак дене кугурак офицер лийын служитлен. Паша эргым тушто служитла манын телефон дене увертарышымат, тунамак эргым деке миен коштын, м;;гыжат унала намиен, оламат ончыктен. 
Павел Шучин учебный подразделенийыште пел ий тунемме деч вара младший сержант званийым налын да 2019 ий октябрь гыч Моско областьыште кокымшо Таманский дивизийыште танковый полкышто службым эртен. А тиде чапланыше дивизийыш эн сайын тунемше-влакым веле колтеныт. 2020 ий шошым, салтак службыжо пытышаш лишан сержант званийым пуэныт да умбакыже тудо частьыштак, 15-ше Шаблинский полкышто (Наро-Фоминский районысо Калининец посёлко) контракт почеш служитлаш темленыт. Умбакыже кузе лияш манын Павел ача-аваже деч ка;ашым йодын.
 – Мом темлашат ;рам веле, м;;г; толынжат паша шотышто ала нелылык лектеш. Шкеже кузе шонет, туге ыште, – вашештен Сергей Петрович.
– Мый умбакыжат контракт почеш служитлен ончаш шонем, – вашештен эргышт.
– Тугеже икымше контрактшым возен ончо, умбакыже – кузе лиеш, келша гын вес контрактым подписатлет, уке гын – м;;г; п;ртылат.
Тыге сержант Павел Шучин кум ийлан контрактым подписатлен. Контрактым подписатлыме деч вара танк командир должностьыш шогалтеныт.
– Эргына мом шонен пыштымыжым эре шукташак тыршен да шонышыжат ала-кузе шке семынжак шукталтеш ыле, – мутланымашке аваже Светлана Никандровнат ушныш.
– Паша дене кыл йоммеке эргым кычалын нунын частьышкышт миенам да пырля служитлыше рвезе-влак, командирышт дене кутыренам, чыланат тудым шотан, чот ответственный сержант семын палемден ойленыт, – умбакыже каласкала Сергей Петрович. – Эре танк воктене лийын, чыла тунемын, эскерен, эре яндарлык верч тыршен, иктаж шапаш ужаш к;лм; годым шке оксаже денат наледен. Шкежат арум й;ратыше, пеш чатката лийын, йолчиемжым, вургемжым эре эрыктен. Автоматым шкенжынымат йытыраен, йолташыже-влакынымат эскерен шоген. Контракт почеш служитлыше-влак казармыште огыл, общежитийыште иленыт вет. Кастене йолташыже-влак иктаж вере каяш тарваненыт гын, Паша эн ончычак эрла службыш мом чиен каяш эрыктен, йытыраен ямдылен, вара веле пырля каен. Танк экипажше срочный службым эртыше салтак-влак гыч шоген, сандене нунымат эре туныктен. Шкежат танк нерген инструкцийым шымлен, технике дене кылдалтше моло книгам лудын. Южгунам мом палыдымыжым мый декем йы;гыртенат йодын. Танкышкат ниг;м лавыран йол дене пуртен огыл.
Павел Шучинын служитлыме подразделенийже 2021 ийыште Волгоград кундемыш командировкыш миен коштын. Варарак Брянск областьыш, умбакыже Курск ола кундемышкат колтеныт. Полигонлаште лийыныт. 2022 ий январь-февральыште Украиныш пурышаш нерген ондакше мыскара семын ойлышташ т;;алыныт. Кунам промидолан шприцым аптечкыш ешарен пуэныт, тунам веле сарлыме верыш кайышашыт нерген т;рыс умыленыт. Тунам нуно Курск областьыште 47-ше мотострелковый дивизийыште лийыныт.
– «Тыште ученийыште лийына, вара мемнам шкенан дислоцироватлалтме верышке м;;геш луктыт» манын эргыланна ойленыт, – ешара Светлана Никандровна. – А тиде ученийлаже спецоперацийлан ямдылалтмаш дене кылдалтше лийын. Ватсап, СМС дене кажне кечын гаяк кылым кученна, вара февраль кыдалне ятыр жаплан кыл йомо. Йы;гыртена – автоответчик украин йылме дене кутыра. Ондакше, вигак телефон дене вашештен кертын огыл гын, автоответчик рушла ойлен.
– СВО т;;алме кечынже, 2022 ий 24 февральыште, эрдене телевизорымат ч;ктен огынал ала мо, сарзе операций нерген пашаште веле пален налынам, – мутланымашке ушна Сергей Петрович. – Пырля ыштыше п;ръе;-шамыч «Тыйын Украинатым час почкаш т;;алыт» манын воштыльыч эше. Вара, кечываллан м;;г; толын, телевизорым ч;ктышымат, пеш СВО нерген ойлат. Пашан служитлыме танковый подразделений 24 февральыште Сумской областьыш пурен. Тунам нуно эре ончыко да ончыко каеныт, а тыл обеспечений почешышт шуын огыл, кунамже кочкыш денат нелылык шижалтын, боеприпасат, горючият ситен огыл. Иктаж кум арня гыч, март кыдалнырак, Пашамыт м;;геш Российыш лектыныт. Тунам вара телефон дене йы;гыртыш. Мончаш пурен лекме, йымал вургемым алмаштыме, ;мбал вургемым мушмо нерген каласкалыш. Тушто лиймыже годым командиржын телефонжо дене й;н лийме годым йы;гыртен, шке телефонжо гыч ик гана к;чык СМС-ым возен ыле.
– Командиржын телефон дене йы;гыртымыже годым пеш к;чыкын кутырен, – ешарен манеш Светлана Никандровна. – Т;; шотышто тыгерак веле ойлен: «Авай, чыла сай. Вес гана мутланаш лийже манын, тиде номерыш оксам пыште». Кутыраш эре марла кутырымо, шкежак марла гына мутланаш йодын. 20 мартыште шке телефонжо дене йы;гыртен: «Кызытеш канена, техникым йытыраена, танкыште мом т;рлышаш уло, лачымынак, лийжак манын т;рлена».

УЭШ ТУЛ КОКЛАШ
Вара 22 мартыште ача-аважмыт телефон дене йы;гыртеныт, но Паша вашештен огыл. Икмыняр жап гыч к;чык СМС-ым колтен: «Кызытеш йы;гыртен ом керт, ме кудалына». Ачаже тыгак СМС дене йодын возен: «Кушто, кушко кудалыда?» Тидлан «Ом пале» манын вашештен. «Адак к;ргыш пуртат мо?» – умылаш тыршеныт ача-аваже. «Вес вере колтат»,– вашештен Паша. 25 март гыч эргышт дене кыл й;ршеш йомын.
Кокымшо гана пурымышт годым полкышт гыч контрактник-влак пелыже наре Украин мландыш каен огытыл. Тыгеат лиеш улмаш. «Щукан» ;– СВО т;;алмеке Павел Шучин тыгай позывной дене коштын – контрактше пытымеш пел ият кодын огыл, сандене тудат кодын кертеш ыле. Но Паша, патриот семын, шке кумылын кокымшо гана сар каен шогымо верыш каяш к;нен. Паша шке танкшым да экипажшым Россий кундемыште коден, самырык взвод командирын (лейтенантын) танкышкыже механик-водительлан шинчын. А тудо танкын мехводшо ты гана каен огыл. Тыге ыштымыже нерген, утыжым ынышт тургыжлане манын, ача-аважланат шижтараш аптыранен. Тидын шотышто ачаже вара гына, эргыжым кычалын полкышко мийымекыже, пырля служитлыше йолташыже да командирже-влак деч пален налын.
Кокымшо ганаже нуно Харьковский областьыш пуреныт. 25 мартыште телефон дене мутланыме годым «Изюм воктеч Харьков могырыш каена» манын ойлен.
– Пашан служитлыме танковый полкышко кычал мийымем годым ойлышт: «2022 ий 25 мартыште эргынан в;дым; танк чара пасушто ВСУ-н кок бронетранспортёржо дене вашлийын да нуным пытарен. Кокымшо БТР гыч украин салтак-влак т;рштен шуктеныт да гранатомёт гыч Пашамытын танкыштым л;йылташ т;;алыныт. Вараже мо лийын – иктат раш каласен кертын огыл. Тыге шонат, пуйто танк командират, механик-водителят сусыргышо але контузитлалтше лийыныт да л;йылтмаш деч шылын ала-кушко кудалыныт. Командный пункт гыч Пашамытын танкшым эскерыше-влак, шикш-пурак пытымеке, танкым торашке ужшо подзорный труба да тепловизор дене ончен, нигуштат кычал муын кертын огытыл. Тыге «Щука» да тудын экипажше ятыр жаплан йомын. Вараже 2022 ий август т;;алтыште веле видеокамеран квадракоптер полшымо дене муыныт. Танкышт й;лыш; да чот шаланыше лийын. Танкист-влак коктын танк воктене мландыште киеныт, иктыже ончыл люк гыч лекташ толашышыжла колен, очыни, лу оражым веле муыныт. Шонат, украин салтак-шамыч танкым ПТУР (противотанковый управляемый ракете) дене пудештареныт але танк кугу куатан противотанковый минеш пудештын. Мый шкежат тудо верыш миен коштынам, ик катокшо лектын вочшо ыле. Тыге шонаш лиеш, командир ден наводчик танк гыч лектын шуктеныт, но тыгодым боекомплект детонироватлалт пудештын, молан манаш гын, башне танк ончылно киен, эсогыл стволжо танк йымаке пурен возын, гусенице-влак коклаште лийын. Умылаш лиеш: танк пеш чот пудештын. Танкист-влак й;леныт. Ик лу ораже пуйто шолтымо, нарынчалге-шунеч т;сан да иквереш чумыргышо, весыжын гын ш;йш; кап шылжат эше лу-шамыч пелен койын. Нуно икте-весышт воктенракак киеныт. Лачак верештмышт годым мый тушто лийын омыл, вара танкыштым ончаш, кушто лиймыштым палашлан, йодмем почеш мыйым намиен коштыктеныт. Пашан лу оражым (верештме лу ораже эргынан лийын) вара Ростов-на-Дону оласе моргышто колоткаш пыштымышт годым ужынам. Вуйго;гыраже, ;лыл о;ылашлужо кодыныт, лужат, эсогыл кид, йол луат чылажак лийын огыл, мом верешт конденыт – тудо веле. Пашам ДНК-ам ыштыме дене гына паленна. Кычалаш т;;алмеке аваже дене коктынат частьышкыже, Луганск ден Донецкышкат миен коштынна ыле, тунамак ДНК-лан образецым коденна – ш;лыкын каласкала Сергей Петрович, кокланже шинчажымат ;штыл колта.
Мо, шке эргычым, шке в;р падырашетын нимо кодде пытымыжым тыге ужмеке, шинчав;д лукде к;н чонжо чыта гын?

КЫЧАЛМЕ КОРНЫШТО
Павел дене кыл йоммеке, ятыр вере, служитлыме воинский частьышкыжат, обороно министерствышкат йы;гыртеныт, серышымат возеныт. Обороно министерствыже гыч «Шке воинский частьыштыжак служитла» манын увертареныт, частьше гыч «В списке пропавших нет» серен колтеныт. Л;мжылан гына вашмутым пуымым ужын, Сергей Петрович июньышто отпускым налешат, эргыжым кычалаш кая. Тунам тудо Шернур посёлкышто «Волгаресурс» заправкыште пашам ыштен. Й;ра кеч туштыжо умыленыт, йодмыжо семын отпускым пуэныт. Россий Федерацийын Вооружённый Вийже дене контрактым подписатлашат шонымашыже лийын, но Шернур военкоматыште нимогай документшымат муын огытыл. Украин армийыште служитлен вет, а тушеч Марий Элыш илаш толмышт годым личный делажым Российыш колтен огытыл.
– Март мучаште омым ужынам, пуйто эргым дене пырля бойышко кайышаш улына, – шарналтен каласкала Сергей Петрович. – Мыйжым армийыш налын огытыл, гражданский улам пуйто. Пырля налаш йодам. Ончем, танкыште, командир олмышто, ала-могай самырык лейтенант шинчылтеш. Паша деч йодам: «Тый вет танк командир улат, молан тыйын олмыш весе шинчын?» «Тыге к;леш», – вашештыш да танк тарваныш. Мыйым ышт нал ала-мо. Ала-к;мыт почеш пеш виян кудалыт. Кас шуэш, пычкемышалташ т;;алын. Мыят ала-кузе танкыште наводчик олмышто лийым. Шогалынна, пуйто, посадке воктене, чара пасу т;реш. Танк командир ала чот сусыргышо, ала контузитлалтше, танк гыч лектын ыш керт. Эргым дене лектыннат, ончем, украинла кутыркален кок ВСУ-шник толыт. Эргымлан ойлем: «Тый тышанак код, мый час нунын дене кутыралтен толам». Мыйже вет украин школыштат тунемынам, нунын коклаште иленам гын, украинлаже сайын мутланен моштем. «Россий танкым шолыштыннат, куш на;гаяш огына пале» манам. Кушто могай частьышт шогат, ойлен пуышт садет-влак. Мемнан танк п;тынек украин войскан шогымо кундемыш логалын. Трук автомат й;к шоктыш, умбаке каяш огеш лий, шонем. Тугеже шкенан-влак деке лекташ толмо кыша денак каяш к;леш. Тыгодым ала-кузе помыжалт кайышым. Помыжалтмеке, эше шонен кийышым: «Тыгай ораде омыжо молан кончен гын?..» Кызыт ынде шонем: «Ала эргына дене чынжымак тыгеак лийын улмаш?» Вара майыште эргына дене пырля служитлыше вес танкистын аваж дене телефон дене мутланышна, да тудо ойла: «Ида ойгыро, корнеш йомыныт, вес верыште улыт дыр. Илышак лийшаш улыт, тидлан ;шанаш к;леш...»
Тиддеч вара вате-марий Шучинмыт эше т;рл; инстанцийыш серышым возкаленыт, шуко вере телефон дене йы;гыртеныт – раш вашмутым иктат пуэн кертын огыл. Сандене Сергей Петрович шке семынже эргыжым кычалаш каен.
– Ондак Ростов-на-Дону ола гыч Луганскыш мийышым. Эргымын служитлыме часть кызыт кушто шогымо нерген умылкалышым, армий штабышкат миен коштым, – шарналта кугурак «Щука». – Йодышем моткоч шуко ыле. Мом лиеш – каласкалышт. Волонтёр-шамыч дене вашлийым, нунышт ойлышт, пуйто Пашам ужыныт. «Ида ойгыро, м;;гыда кайыза, тудо илыше, лишыл жапыште телефон дене йы;гыртышаш», манын ;шандараш пижыч. Кас велеш пытартыш автобус Ростов-на-Дону олаш кая, мыят изиш лыпланышым да м;;геш кудальым. Кок-кум кече эртыш – иктат огеш йы;гырте. Кычалаш т;;алмем годым эше Пашан взвод командирже, саде самырык лейтенантын аважат эргыжым кычалеш ыле, тудын денат мутланенна. Тудат нимом раш огеш пале.
Служитлыме частьыштыже танк номер дене кычалыныт да муын кертын огытыл – й;лыш; машинаште номерым возымо палыжат кодын огыл. Пашамытын танкат ондакше ВСУ шогымо кундемыште лийын, Изюм ола деч м;ндырнак огыл. Сергей Шучинже м;;г; толмекше лейтенантын аваже дене телефон дене ч;чкыдынак мутланен, тудын дечак кызыт нунын воинский частьышт кушто шогымым пален налын. Вара, кок кече эртымеке, волонтёр-шамычын телефон йы;гырлан вашештымым чарнымекышт, адак Ростов-на-Дону олаш кудалын. Армий штабыште эргыжын служитлыме полкын кушто шогымыжым т;рыс рашемденат, Белгородский областьыш, полкын кужу жаплан вера;даралтме кундемыш кушкенже автобус дене, умбакыже такси дене каен. Лач тушечын, ик ял воктене жаплан дислоцироватлалтме пункт гыч (ПВД – пункт временной дислокации), батальон але посна рото семын танкист-влак сарлыме кундемыш каят, тушкак икмыняр жап гыч м;;геш п;ртылыт – штаб, ремтехбазе, склад-влак, монча, жаплан келыштарыме казарме да молат тушто улыт.
– Кокымшо гана Пашам кычалаш кайыме деч ончыч Шернур военкоматыште контрактым подписатлынем ыле. Нунат к;нышт, сандене медкомиссийым эртышым, мо улшо документым погышым, – умбакыже каласкала Сергей Петрович. – Мыйын военный билетемжат – Украинын. Тудын денак шке жапыштыже ала-кузе учётыш шогалтеныт, вараже военный билетым вашталташ к;лм; нерген ниг; ушештарен огыл. Воинский званий дене прапорщик лийынам гынат, Российыште тиде званий дене шотлалтын омыл. Военкоматыште «У военный билетым ыштен, учётыш рядовой семын шогалтен кертына», маньыч. Мый тунам тидланат келшышым: «Тек туге лиеш, контракт почеш СВО-ш гына колтышт». Но ик жап гыч мый денем контрактым подписатлаш тореш лийыч. Адак шке семынак Пашан служитлыме воинский частьыш каяш логале. Тушто полк командирын технический часть шотышто алмаштышыже дене мутланыме годым тудо ойлыш: «Кычалына, но але муын огынал. Шукерте огыл Изюм кундемыште кычалме годым мемнан техникына минеш пудешталтын. Тыгеже нунын танкыштат тудо кундемыштак лийшаш манын шонена». Мыят кычалмашке ушнаш йодым. Шкемын нерген чыла каласкален пуышым. «Тыйжым кузе пырля налын кертына? Тый вет кызыт гражданский улат». Тунамак дивизий командир алмаштышын обязанностьшым шуктышо полковник дене вашлийын мутланышым. Тудат мыйым, гражданский е;ым, кычалмаш годым пырля налын огыт керт манын умылтарыш. «Тушто кушто илаш, мом кочкаш т;;алат? К; тыйым довольствийыш шогалта? М;;гешыже границе гоч кузе лектат?» – йодыш почеш йодыш. «Пырля огыда нал гын, шке семынем тушко йолын каяш логалеш», – манам. А мом ышташ кодеш, вет Шернур военкоматыште контракт почеш служитлаш налын огына керт манын умылтареныт.
– Й;ра, тугеже Валуйки райвоенкоматыш миен-коштын ончо, ала тушто шот лектеш. Тыгеже мыят нунын деке йы;гыртен темлем, – каласыш полковник.
Кайышым Валуйки оласе райвоенкоматыш, кузежым-можым чыла умылтарышым. Военком кум тылзылан контрактым подписатлаш темлыш. Эрлашымжак Белгородыш распределительный пунктыш колтышт. Туштыжо «Мылам 15-ше танковый полкыш логалаш к;леш» манын умылтарышым. Но вигак тушко логалын шым керт, распредпункт гыч Валуйки ола воктенысе учебный центрыш шинчымашым уэмдаш каяш темлышт. Тушто ик жап тунеммеке, адак чыла каласкален, умылтарен пуышым. Распределений почеш Нижегородский областьыште дислоцироватлалтше (сухопутный войскан 47-ше дивизийжын 26-шо мотострелковый полк) воинский частьыш верештым. Тыгеже полкын жаплан вера;далтме пунктшо (ПВД) Белгородский областьыште границе воктене верланен. Тушто батальонын замполитше дене мыланем Изюм кундемыш логалаш к;лм; нерген мутланышым. Умылыш, йодмем шукташ к;ныш. Вара кадр отдел начальник дене адак «тыге-тыге» манын, тидын нергенак кутырышым, прапорщик улмемат, эргым кычалмемат, 15-ше танковый полкыш логалаш к;лмымат умылтарышым. Тудат полшаш с;рыш. Распоряжений толмеш БМП-н механик-водительжылан тунемынам. Кок арня гыч Изюм кундемыш шкенан полкынак ик подразделенийышкыже колтышт. Каменка ял воктене верланенна да украин диверсионный группо деч артиллерист-влакым араленна. Квадракоптерын ыштыме снимкыже почеш Пашан танкше тиде ял деч тораштат огыл, «серый» манме зонышто шоген. Мый моткоч чот тудо верыш миен толнем, но командир-влак шкетемым огыт колто. Адакше тудо верыш каяш нимогай амалжат огеш лек. Вара август т;;алтыште й;н лие: ик БМП-м Изюм кундемыш ачалаш на;гаяш к;леш ыле. Мый на;гаяш к;нышым. Изюм ола воктене заправкыш пурышымат, ончем, воктенак кок танк шога. Нунын деке миен толаш лийым. Офицерлан каласышымат, кайышым. Танкист-влак лачак 15-ше полк гыч улыт ыле. Нунын дене кутыркалыме гыч пален нальым: коклаштышт улшо «Мага» позывноян ик дагестанец «Щукан» (Паша Шучинын) сай йолташыже лийын. «Щукан» ачаже улмемым пален налмекышт, вигак «Пашан танкшым муыныт» манын каласышт. «Мо-кузежым раш огына пале, т;рыс умылаш базышке миен толашда логалеш», - маньыч.
БМП-м ачалаш на;гаен кодымеке, Сергей Шучин подразделенийыш п;ртылын, рото командир да батальон командирын технический часть шотышто алмаштышыже дене мутланен. Нуно эргыжым кычалаш 15-ше полкыш колташ тореш лийын огытыл. Тыге ик офицер дене пырля 15-ше танковый полкын базышкыже кудалытат, тушто палыме офицер-влак дене мутланен. Нунышт Пашан танкшым мумо нерген уверым пе;гыдемденыт да й;н лийме годым кушто танкым мумо верым ончыкташ к;неныт.
Тунамак мумо танкист-влакын лулегыштым, капышт деч мо кодшыжым посна пакетлаш в;дылын, Ростов-на-Дону оласе моргыш колтымо манын увертареныт. Сергей Петрович пелашыже дене ДНК тестлан биоматериалым эше майыштак тусо моргышто коденыт, сандене «Мемнан эргынамак мумо мо?» – йодын.
– Эше раш пале огыл, ДНК тестым ыштымеке веле п;тынек рашемеш, – вашештеныт танк полк командир да тудын технический часть шотышто алмаштышыже, – но танкше нунынак.
– Визымше августышто Украин войскан разведке да диверсант группыжым (ДРГ) засадыште кучаш каяш ямдылалтына пеш, вучыдымын рото командир (иктаж 25–27 ияш самырык офицер) мыйым ;жыктен, «Эргычым муыныт... «Двухсотый», – мане да полк штабыш каяш темлыш, – шарналтен умбакыже ойла Сергей Шучин. – Тушто Ростов-на-Дону олаш каяш боевой распоряженийым возен пуышт. Шкенан полк гыч Россий границе велыш кайышаш укеат, вес подразделений командир дене кутырен келшен, нунын ту могырыш кайыше автомашинашкыже мыйым шынден колтышт. Тыге мый Воронеж гоч поезд дене Ростовыш кайышым. Тушто 6 августышто мыйын ончылнак эргымын лулегыжым колоткаш поген пыштышт. Тунамак вашлийым эргымын цинк колоткажым сопровождатлыше старший прапорщикым да пырля м;;г; марте на;гайышна. Старший прапорщикше эргымын служитлыме ротышто старшина лийын, сандене Пашам пеш сайын пален. Корно мучко ятыр мутланышна. Ростов-на-Дону гыч Ульяновскыш самолёт дене чо;ештенна, пырля эше ик «Груз-200-м» Марий Элыш Оршанке районыш конденна. 7 августышто м;;г; конден шуктенна, эрлашынже, 8 августышто, Торешк;вар ш;гареш тоенна. Чыла воинский почесть дене тойымашымат т;; шотышто тудак военкомат дене пырля организоватленыт, мыланна к;леш лийын кертшашлык чыла документым поген коден. Пеш поро кумылан, чыла пашажым мучаш марте шуктышо старший прапорщик. Эргынан цинк колоткажым м;;г; кондымылан чылан ямде лийыныт. Кунам намиен шуктышашна нерген пелашемлан вигак увертаренам, молат паленыт…
Тидымат палемдыман, очыни. Паша ;дырым налын шуктен огыл, кеч ик мотор ;дыр дене вич ий утла келшеныт. «2022 ийын ке;ежым отпускыш толамат, ;дырым налам» манын ача-аважлан шижтарен улмаш. Келшыме ;дырж; Йошкар-Ола гыч лийын, медицине колледжыште тунемын, коча-коваже Оршанке район гыч улыт.

АЧА АРМИЙЫШТЕ КОДЕШ
Сергей Петровичын кум тылзылан возымо контрактше 2022 ий 6 октябрьыште пытышаш улмаш. Эргыжым мумекше тудым тугакшат часть гыч запасыш уволитлаш ямде лийыныт, тидын нерген ондакак кутырен келшыме, но дезертир семын документым налде каяш огыл манын, Шучин угыч частьыш миен толаш лийын. А тушто «запасыш колтымо сомыл тылзе утлат шуйнен кертеш» манын каласеныт. Умбакыже служитлаш верештын. Управлений ротышто БТР дене механик-водительлан коштын. ВСУ ч;чкыдын нунын штабыштым пушко гыч гына огыл, реактивный оружий денат л;йкален. У вере куснат веле, кум-ныл кече гыч адак штабым пудештарат. Тыге иктаж ныл гана куснен коштыныт. Вараже Россий армийлан Изюм олам кодаш логалын. Умбакыже ола воктене кожлаште кок арня утларак шогеныт. Тыгодым Сергей Шучинлан олмыктышаш БТР-ым Луганск могырыш на;гаяш к;штеныт. Тудын дене пырля эше кок контрактник каен, нунынат контрактышт пытен. Корнышто нуным чот л;йылтыныт: ондак ик могырышто ик орава уке лийын, вара кок ончыл орава деч посна кодыныт, л;;галтын-л;;галтын кудалыныт гынат, содыки Россий границе марте миен шуыныт. Умбакыже ремонтный базыш РЭМ-КЛ эвакуационный машина на;гаен, уке гын олмыкташ на;гайыме БТР чыла шаланен пыта ыле, очыни.
– 2022 ий 21 сентябрьыште Россий Президент частичный мобилизаций нерген 647 номеран Указым подписатлен, – каласкала Сергей Шучин. – Тудын дене келшышын, контракт почеш службым эртыше-влакым армий радам гыч увольнятлымым чарненыт. Тыге мыят, эргым муашлан гына контрактым возышетат, нунын радамыш логалынам. Полк штабыш веле огыл, дивизий штабышкат коштым, военный юрист денат лийым, «Указым шуктышаш улына, нимат ыштен огына керт», маныт. Вара мыйым 47-ше мотострелковый дивизийыш пурышо 26-шо полкын т;; дислокаций пунктышкыжо – Нижегородский областьысе Мулино посёлкыш – ВВК-м эрташ колтышт. Туштыжо тиде жаплан госпитальыш пыштышт. ВВК-м эртымеке, полк штабыште мылам характеристикым возаш т;;альыч, а мый т;шка спискыште гына шотлалтам, но штатыште нигуштат, нимогай подразделенийыштат уке улам. Икмыняр жап гыч рашеме: 2022 ий 16 июльыштак мыйым эргымын служитлыме 15-ше танковый полкыш кусареныт да документым т;; дислокаций верыш – Моско областьысе Наро-Фоминский район Калининец посёлкыш – колтеныт. Тушто штаб веле кодын, подразделений-влак Луганский областьыште улыт. А мый вет июльыштат, августыштат шкенан 26-шо полкыштат, мемнан деч м;ндырн; огыл верланыше 15-ше полкыштат мыйым кусарыме нерген рашемдаш йодынам. Тунам мыланем раш вашмутым пуэн огытыл. Тыге мый Нижегородский область гыч Моско областьыш, 15-ше полкын т;; штабше шогымо верыш каенам. Тушто мыйым ондакше мотострелковый полкыш колташ палемденыт улмаш, но мый эргымын служитлыме 15-ше танковый полкыш колташ йодынам. Икмыняр жап гыч йодмем шуктеныт. Танк полкысо ик подразделенийыш механик-водительлан приказ почеш палемдалтынам да «Щука» позывноян эргым тыгаяк позывной дене тудо ротыштак алмаштенам. Тиде 2023 ий мартыште лийын. Тушкен мыйым Моско областьыште эше ик гана танкын механик-водительжылан туныктеныт. Тыге лектын, мый кум гана тиде специальностьлан тунемынам. Ондак тунемме нерген пе;гыдемдыше нимогай документемат лийын огыл, а мутлан нигуштат огыт ;шане, «Документ к;леш», маныт.
Тений апрельыште Сергей Петрович кокымшо гана отпускыш толын ыле. Кок арнялан колтеныт.
– Марий-влакат мемнан 15-ше танк полкысо батальонышто кумытын-нылытынже улыт да пешыже марла огыт мутлане, – ойла Сергей Шучин. – Самырык-шамыч марлаже ала огыт мошто, ала кутыраш вожылыт. Танк рото командирна Пошкырт кундем гыч марий рвезе, иктаж 27–28 ияшрак, марла пелештет гын, пеш ойла. Ондак служитлыме 26-шо полкышто Советский район гыч рото старшина прапорщик ыле, вес прапорщик Марий Турек район гыч, адак Параньга да Морко район гыч марий рвезе-влак улыт ыле... 
– Изирак Илья эргынам тазалыклан к;ра (операцийым ыштыме) армийыш налын огытыл, военный билетым кидышкыже пуэныт, – утланымашке Светлана Никандровна ушна. – Адакше вет изажат СВО-што вуйжым пыштен, ачажат кызыт тушто, военкоматыште тидыжымат шотыш налыныт дыр. Тудо Семёновко селаште  олимпийский резерв училищым физкультурым туныктышо специальность дене тунем лектын. Кызыт компьютер дене дистанционно манме й;н дене пашам ышта, Йошкар-Олаште ила. Ангелина ;дырна 10 классым тунем лектын, тудыжо кеч але эре пеленемак, кугу полышкалышем. Вет шке сурт-печым кучет гын, пашажат ятырак лектын шога.
Светлана Никандровна (;дыр фамилийже Сандакова) Шернур район Кугу Торешк;вар ялеш 1977 ийыште шочын. Ача-аваже Никандр Васильевич ден Нина Михайловна ялыште илат. Ешыште кугурак икшыве, почешыже эше кок ш;жарже улыт. Почешыже шочшо ш;жарже Кугэ;ерыш марлан лектын, ешыже дене Шернурыштак ила да «Татнефть» автозаправкыште операторлан пашам ышта. Кок эргым ончен куштеныт. Вес ш;жаржат Кугэ;ерыш марлан лектын, тудыжо Шернур сырзаводышто пашам ышта, кок ;дырым куштат.
Светлана Никандровна Лажъял кыдалаш школышто 1993 ийыште 9 классым пытарен да тунамак Ежовысо совхоз-техникумыш зоотехниклан тунемаш пурен. 1996 ий гыч «Дружба» колхозышто зоотехник-осеменаторлан пашам ыштен. Кумшо йоча шочмо деч вара Шернурыш илаш кусненыт да райпо кевытыште продавецлан пашам ышташ т;;алын, кызытат тиде сомылымак шуктен толеш. Украиныште Российын гражданинже улмылан к;ра пашаш налын огытыл, кажне кум тылзе гыч «Вид на жительство» документым шуйдарен илен, тыгодым сурт к;рг;сомылым шуктен, вольыкым шагал огыл кученыт. Марийже тунам сварщиклан ыштен.
– Шуэн вашлиялтше да о;айын шоктышо Шучин фамилийже кушеч лектын? – Сергей Петрович деч йодде шым чыте.
– Ондакше мемнан тукымвож Исаев фамилий дене коштын. Кочамыт ныл изак-шоляк лийыныт, нунын ачаштлан, мыскараче айдеме улмыжлан, очыни, Й;лед;р черкыште Савелий л;мым да Шучин фамилийым тушкалтен пуэныт манын кугурак-влакын каласкалымыштым колынам. Савелийын ныл йочаже лийын – Йогор, Элексе, молыштын л;мыштым ом пале. Нуно нылытынат Кугу Отечественный сарыште лийыныт. Йогор ден Элексеже ялышкак п;ртылыныт. Йогоржын изирак Валерий эргыже Марий Олма гыч Кырлан Йыван Валям марлан налын, Й;лед;рышт; илат. Эргышт, ша;ге маньым вет, Читаште лётчиклан служитлен, тушанак илаш кодын. Ачам Элексен эргыже – Пётр Алексеевич Шучин. Элексе кочамже сар жапыште чот сусыргымыжлан к;ра ик жаплан эмлалт шуктымешке ялыш п;ртылын, колхозышто кертмыже семын пашам ыштен, вара угыч сарыш каен. Умбакыже  ончыл линийыште чылт окопыштыжак лийын огыл, поварлан шогалтеныт. Кочамын кугурак изаже сар деч вара Сибирьыш, Красноярский крайыш, илаш куснен. Тудын Вячеслав ден Илья эргыже улыт, нуныжо Кораксолашке толын коштыныт, ме тунам Й;лед;рышт; иленна, мемнан декат пуреныт. Нунын дене кызытат кылым кучена. Элексе кочан шольыжо сар деч вара Казахстаныш каен, кызыт тушто тудын тукымжо илат, – умылтарен пуыш Сергей Шучин.
Тачысе кечылан рядовой Шучин 15-ше танк полкышто обеспечений ротышто механик-водитель должностьышто шога, но утларакше ремонтный базыште танк-шамычым олмыктымаште пашам ышта. Молан манаш гын, техникым т;рлен моштышыжо самырык-влак коклаште уке манаш лиеш, а Сергей Петрович эше вет кугу опытан сварщик. Кызытше танкым ачалыме деч поснат сварщиклан паша ятырак лектеш. Мутлан, теве танк ;мбаке навесым варитлаш, броням пе;гыдемдаш к;леш да молат. Моло т;рл; сомылат эре лектынак шога. Дрон ваштареш аралтышым уло полклан чыла тудо ыштылеш.
– Танк экипаж аралалт кодеш гын, шке паша лектышемат шижам, – манеш Сергей Шучин. – Т;;алтыш жапыште танк-шамыч ;мбачышт нимогай аралтышдыме лийыныт, чара пасушкат лектыныт. Кызыт тыге огыл, разведчик-наблюдатель дрон полшымо дене ончен цельым палемден пуа, вара гына закрытый позиций гыч тулым почыт. Пытартыш жапыште танк пелен эше ик салтак к;шн; чо;ештылше дроным эскерашлан л;мын шинчеш. Й;ра, изирак дрон гын, тудым эше л;ен с;мырен шуаш лиеш, а иктаж ныл метран але кугуракат дрон-камикадзем трукышто нимо дене от чактаре.
– Противодронный электрон пушко уло вет. Тудат полшен ок се;е мо? – умылаш лийым.
– Изирак дрон ваштареш нуно чот полшат, а кугу дроным электрон пушкат чактарен огеш се;е.
– Колында, очыни, Россий кундемышкат Урал йотке дрон-шамыч чо;ештыл толыт, т;рл; объектлам пудештарылыт. Тачысе сарыште лийше семын, кузе шонеда, Украина кундем гыч, мутлан, Татарстанысе Алабуго ола марте пилотдымо чо;ештылше аппарат толын се;а мо?
– Нимат вигак раш каласен ом керт. Мый вет ом пале, могай БПЛА чо;ештен толын. Тыгеже т;жем утла километрым чо;ештен эртышыжла ПВО-н ик радиолокационный станцийжат ужын шуктен огыл мо? Л;мын эртаралтше сарзе операций т;;алме годым, 2022 ийыште, украин армийыштат дрон шагалрак лийын, видеонаблюденийлан веле утларакше кучылтыныт. Вараже, шкеат шарнена, гранатым, миным пижыктылаш т;;альыч. Мемнан-влакат нунын деч ынешт код. Кызытше эре пылышым шогалтен «гыж-ж-ж!» шоктымым да м;ндырчын изи кайык гай койшо дроным гына эскерен шукто, уке гын ала-могай омсашкат, окнашкат чо;ештен пурен пудештарат. ВСУ-шник-шамыч л;йылташат касвел гыч колтымо т;рл; калибран пушко, моло реактивный орудий дене чот л;йылтыт.
Л;мын эртаралтше сарзе операций каен шогымо кундемыш эргыжым кычал муаш гына кайыше Сергей Петровичат ынде кок идалык сарзе сомылым шукта. Тиде жапыште кок гана отпускыш толын каен. М;;гыштыж; тудым пелашыже, Илья эргыже да Ангелина ;дыржо вучат, тудын верч тургыжланат. «Щука» позывноян Шучин нунын деке йы;гырташ да «Ида ойгыро, мый денем чыла сай» манын каласен лыпландараш эреак тырша. Лачак чылаже годым гына тидым ышташ й;нж; уке. Вет сар тудо – сарак. Механик-водитель Шучинланат шуэн огыл танк рычаг пелен шинчашыже верештеш. А м;;гышт; лишыл да й;ратыме е;-влак тыйым чот вучат манын шонымо эрласе поро кечылан ;шаным шочыкта, тушман ваштареш эшеат талын кучедалаш тарата.

ПОЧЕШМУТ ОЛМЕШ
Сергей Петровичлан да л;мын эртаралтше сарзе операцийыште кучедалше чыла воин-влаклан тазалыкым, а нунын родо-тукымыштлан чытышым тыланен кодына. Поро Кугу Юмо чылаштымат арален шогыжо да вашкерак тиде к;лдым; сар пытыжак ыле...