Тамыр

Тамыр.

Аурухана д;лізінде кезекте отыр;ан Ержан жан-жа;ына к;з тастап, отыр;ан адамдарды шолып шы;ты. ;ркім ;з ойымен ;лек. Бірі телефон;а ;;ілсе, бірі мазасызданып, кезекті; жылжымай т;р;анына наразы. Осы кезде б;рышта отыр;ан бала к;зге т;сті. Телефон;а ш;;шиып, бірде;ені ;ызы;а ойнап отыр. Ержанны; к;зі сол телефон;а ;арап отыр;ан бала;а ;айта-;айта т;сіп кетті. Бала ары;тау келген, беті сопа;ша, ал ;;ла;ы с;л ;ал;ая біткен. ;астары да ;зіне ша;, ма;дайы ке;деу. Ол ойын;а тым беріліп кеткені сонша, кейде тілімен ернін жалап ;ояды, кейде к;зін сы;ырайтып, телефон экранына жа;ындай т;седі. Ержан біраз ;арап отырып, еріксіз жымиып кетті: — ;ап, мені; Бекжан деген ініме т;рі келеді екен, — деп ойлады ішінен. Баланы; отыр;ан т;рысы, ойын;а беріліп, экран;а жа;ындай т;скен кейпі, тіпті кейде тілімен ернін жалап ;оятын ;деті — б;рі Бекжанны; бала к;нін есіне салды. Ол да осылай, ойын;а берілгенде айналасын ;мытып кететін. Ержанны; балалы; ша;ы да есіне т;сіп кетті. Ол кезде б;рі бас;аша еді. ;йді; ;лкендері тірі болатын. ;р демалыста бір ;йде ;она;та жиналып, кейде арнайы ша;ырусыз-а; бір-біріні; ;йіне кіріп, шай ішіп, ;;гіме-д;кен ;;ратын. Тіпті жай к;ндері де бір-бірін к;рмесе ж;ре алмайтындай еді. ;сіресе, ;желері ;рбір немересін іздеп, «Анау ;айда? Ол не істеп ж;р?» деп с;рап, ;р;айсысын есінен шы;армайтын. Бекжан екеуі ол кезде ажырамайтын. Бір-біріні; ;йінде т;неп ;алатын кездері де аз болмайтын. К;ктемде асы; ойнау, жазда к;лге шомылу, к;зде ба;шада;ы алманы теріп жеу – б;рі бірге ;тетін. Тіпті жа;а жылда шыршаны; астына ;ойыл;ан сыйлы;тарын да бірге ашатын. Ол кезде ;лкендер бар, бауырмалды; бар, ешкім ешкімді ;мытпайтын. Біра; сол ;лкендер бірінен со; бірі ;мірден ;ткенде, б;рі ;згерді. К;нделікті тіршілік, ;з ;амы;ды к;йттеу, ж;мыстан шаршап келіп демалыс іздеу... Уа;ыт ;те келе, бауырларды; арасында;ы жылылы; суып, сирек кездесуге айналды. Ержан та;ы да ішінен жымы;дап ;ойды: «Тура Бекжанны; бала кезі ;ой». ;сіресе, мына ;ал;и;ан ;;ла;тары мен ойын;а берілуі айнымай ;ал;ан. Кенет б;лмені; есігі ашылып, іштен бір жас келіншек шы;ты. А;шыл к;ртеше киген, шашы орамалмен ;;ыпты т;йілген. Ол бала;а жа;ындап, ;олынан ;стап: — Ж;р, кеттік, — деді ж;мса; ;нмен. Бала басын изеп, телефонын с;ндіріп, анасыны; со;ынан ерді. Ержан оларды; артынан ;за; ;арап отырды. «Ша;ыр;ан той;а да бар;ан жо;пын, — деп ойлады к;рсініп. — Сол кезде барсам, ;азір келінні; т;рін танитын едім...» Осы ой Ержанны; к;;ілін т;сіргендей болды. ;алтасынан телефонын шы;арып, інісіне хабарласу;а бекінді. Біра; сол с;тте медбикені; дауысы ойын б;зып жіберді: — А;а, кезегі;із келді, кірі;із. Ержан телефонды ;айта ;алтасына салып, ауыр ойды; жетегінде ішке кірді. Со;;ы рет інісін ;ашан к;ргенін есіне т;сіре алмады. Телефонмен анда-санда аманды; с;рас;аны болмаса, біраз уа;ыттан бері кездесіп те ж;рген жо; еді. Бір д;лізде отырып, б;тен баланы; ж;зі ар;ылы бауырын есіне ал;аны о;ан ауыр тиді.
Д;рігер ;арауынан кейін Ержан ауруханадан сырт;а шы;ты. Дала;а шы;;ан бетте к;зді; сал;ын лебі бетін ;арып ;тті. Аспан с;р;ылт тартып, ауыр б;лттар бір-біріне жабыса т;неріп т;р. Алыста;ы а;аштарды; жапыра;тары сар;айып, кейбірі ;лде;ашан жерге т;селіп ;ал;ан. Жа;быр жау;ан сия;ты – дым;ыл асфальт к;нні; ;лсіз с;улесін ;лде;айда к;;гірт ша;ылыстырып т;р. ;;старды; дауысы естілмейді. Айнала тым-тырыс. Сирек ;тетін к;ліктерді; дыбысы мен желді; ;лсіз гуілі ;ана ;;ла;;а жетеді. К;зді; ыз;ары бойына ;тіп кеткендей, Ержан жа;асын к;теріп, жылдам басып к;лікке отырды. ;йге жеткенше терезеден сыртты ба;ылап отырды. Жол бойында;ы жапыра;ы сиреген а;аштар, жа;быр шайып кеткен с;р;ылт к;ше, асы;ыс кетіп бара жат;ан адамдар... К;зді; м;;ды келбеті Ержанны; ойымен астасып жатты. ;йіне жетіп, есікті аш;анда жылы ауа ж;зін сипап ;ткендей болды. Киімін шешіп, б;лмесіне ;тті. ;стелге жай;асып, ;алтасынан телефонын шы;арды да, ойланбастан Бекжанны; н;мірін терді... Телефонды ;;ла;ына тос;ан Ержан к;тпеген хабарды естіді: — Абонент байланыс аясынан тыс жерде. Бекжанны; телефоны с;ндірулі екен. Ержан біраз ;нсіз отырды да, тере; демалып, телефонын ;стелге ;ойды. К;зін ж;мып, ой;а шомды. Осы кезде ас ;й жа;тан ыдысты; сыбдыры мен ш;йнекті; ;ыза баста;ан дауысы естілді. Ж;байы шай ;ойып ж;рген еді. — Ержан, ;алай барып келді;? Д;рігер ;арап шы;ты ма? — деген ;йеліні; даусы б;лмені толтырды. — И;, барып келдім, — деді Ержан жай ;ана. — Ж;р, шай ішейік, — деді келіншегі. Ержан ;нсіз орнынан к;терілді. Ас ;йге кіргенде, ;стел ;стінде буы б;р;ырап т;р;ан жа;а демделген шай т;р екен. ;йелі о;ан к;з ;иы;ын тастап: — Б;гін неге к;;ілсізсі;? Д;рігер бірде;е деді ме? — деп с;рады. Ержан басын шай;ап: — Жо;, жай ;ана бір н;рсе есіме т;сіп кетті... Ауруханада бір баланы к;рдім, тура Бекжанны; бала к;ніндегі т;рі, ;ал;и;ан ;;ла;ы, сы;си;ан к;зі... ;арай беріппін, бай;амай. Бір жас келіншек келіп, ;олынан ;стап дала;а алып кетті. Сол кезде барып ойландым, тойына да барма;ан екенміз ;ой. Барсам, ;азір келінні; т;рін таныйтын едім... ;йелі ;нсіз ты;дап отырды. — ;азір хабарластым «Абонент байланыс аясынан тыс жерде» дейді. Біраз болды к;рмегелі. Б;рын к;нде араласатын едік, ;лкендер кеткен со; б;ріміз алыстап кеттік... Балаларымыз да бір-бірін танымай ;сіп келеді... Ержан ауыр к;рсінді. Шайын ;олына алып, терезеге ;арап отырып ;алды. К;зді; с;р;ылт аспаны мен баяу жау;ан жа;быр оны; к;;іл к;йімен ;ндесіп т;р;андай еді. Ержан шайын ;нсіз ішіп отырып, кенет даусы ;ат;ылдау шы;ып кетті: — Тойдан кейін неге ;йге ша;ырмады;? ;й к;рсетіп, есік к;рсетіп дегендей. Бір рет ;она;;а ша;ыру;а да жарамады; па?
;йелі о;ан та;ыр;ай ;арады. Ержанны; даусы ;деттегіден зілдей шы;;анын сезді. Біра; сабырлы ;алпын б;збай, жай ;ана: — Ша;ырды; ;ой бір рет, — деді ж;мса; дауыспен. — Біра; олар бір себептермен келе алмады.
— Сонда ;айта ша;ырса болмады ма?
Келіншегі тере; дем алып: — Сен ;зі; ж;мыстан ;олы; тимейтін еді ;ой. ;немі бір жа;;а асы;ып ж;ресі;. ;ашан ша;ырамыз десем, «кейін, кейін» деп ж;ріп ;алды;, — деп жай ;ана жауап берді. Ержан ;нсіз ;алды. ;йеліні; с;зін жо;;а шы;ара алмайтынын т;сінді. Расында да, ж;мысы к;п болды, уа;ыты жетпеді, ерте;ге ;алдырды... Біра; уа;ыт ешкімді к;тпейді екен. Ол к;зін т;мен салып, шайын ішті. — М;мкін, демалыста ауыл;а барып ;айтармыз? — деді Ержан ойланып. — Біраз болды ;ой ;ара ша;ыра;;а барма;алы. Зират;а барып, ;;ран о;ып ;айтармыз. Ауылда;ы бауырларды да к;рмегелі к;п уа;ыт ;тті.
Келіншегі шай ;;йып жатып басын шай;ады: — Мен бара алмаймын. Демалыста жолдас ;ыздармен бас ;осып жатырмыз. «Армандар картасын» ;;рамыз.
— Армандар картасы? — Ержан к;ліп жіберді.
— И;, ;ркім ;з ма;саттарын ;а;аз;а т;сіріп, жоспарлайды, — деді ;йелі сабырлы ;нмен.
— Жа;сы екен, — деді Ержан иы;ын ;оз;ап. Сосын есіне т;сіп: — Алихан ;айда? Ол барсын.
— Алихан о;уда, емтихандары жа;ындап ;алды — деді келіншегі. — Оны ;айтесі;, ;йде отырып саба;ын о;ысын. Ауыл;а барып не істейді? То;ып...
Ержан ;нсіз ;алды. Бір с;тке балалы; ша;ы есіне т;сті. Сол кезде ауыл;а бару деген мейрам сия;ты еді. ;кесіне еріп мал;а шы;у, бауырлармен асы; ойнау, к;лге бару... Ал ;азір? Балаларды ;йден шы;ару ;иын. — ;ызы;, — деді Ержан ауыр к;рсініп. — Б;рын ауыл;а бару ;уаныш еді... Енді біреу барса, біреу бармаса б;рібір сия;ты.
;йелі Ержан;а ;арап: — Ержан, сен бая;ы ауылды са;ынып отырсы;, — деді к;лімсіреп. — Біра; ол ауыл бая;ыдай емес. Б;рі ;згерген.
— Не ;згеріпті сонша? — деді Ержан та;ыр;ап.
— Б;ріні; ;з шаруасы бар. Ж;мыстары к;п, ;олдары бос емес. Бірі малын ба;ады, бірі егінін к;теді, бірі ж;мыс;а кетеді. Оны; ;стіне біз келсек, олар;а масыл боламыз. Екі к;н жатып аламыз, бізге ет асу керек, к;ту керек...
Ержан ойланып ;алды. Расында, ауыл;а бар;анда ет асылып, ;азан к;теріліп, шай дайын болып т;ратын. Ол соны; б;рін ауылды; ;она;жайлы;ы деп ;абылдайтын.
— ;азір барса;, ауылда ;ымыз бен ;айма;ты да сатып береді ;ой, — деді келіншегі к;ліп. — Б;рын а;ты сату к;н;, ;ят еді. Заман ;згерді.
Ержан ;йеліне к;з тастады. Оны; с;зінде шынды; бар еді. Б;рын ауыл;а бар;анда, а; жаулы;ты ;желер к;лімдеп ;арсы алып, ;;рт-майды алдына тосатын. Ал ;азір шынымен де б;рі бас;а. ;ркім ;з ;амымен ;лек. — И;... Заман ;згерді... — деді Ержан. — Біз де ;згеріп бара жатырмыз... Бауырымыз алыстап, ту;ан жерді са;ынбайтын болды;... Сонда да мен баруым керек, — деді Ержан ны; дауыспен.
;йелі о;ан бір с;т ;арап т;рды да, кері б;рылды. Ержан да орнынан к;теріліп: — Ауыл;а беретін заттары; болса, дайындап ;ой, — деді де, арты; с;зге бармай, ;з б;лмесіне кетіп ;алды.
;стелде т;р;ан шай да суыды, асханада;ы са;атты; баяу ты;ылы ;ана естіліп т;рды. Бізді; бабаларымыз ;шін «Тамыр» ;;ымы ;асиетті еді. Тамырсыз а;аш ;урайтыны сия;ты, туыссыз адам да жетім. Біра; ;азір б;ріміз алыстап барамыз. Телефон ар;ылы аманды; с;рас;ан;а м;збіз. Кейбір туыстарыммен тек той-ас кезінде ;ана кездесеміз. ;ал;ан уа;ыттарда ;ркім ;з ;амын к;йттеп, ;з ;мірімен ;лек. Бізді; ;анымыз бір емес пе еді? ;айда сол бая;ы мейірім мен жанашырлы;?
***
Демалыс к;ні та;ерте; Ержан жол с;мкесін арт;ы орынды;;а ;ойып, к;лігіне отырды. ;ала ;лі ;й;ыдан толы; оянба;ан. К;шелерде сирек ;тіп жат;ан к;ліктер ;ана к;рінеді. Аспан с;р;ылт тартып, к;зді; сал;ын лебі білінеді. Ол тере; дем алып, ;оз;алт;ышты оталдырды. Радио ;осылып, баяу музыка ойнай бастады. Біра; Ержанны; ойы бас;а жа;та еді. Ол терезеден сырт;а к;з тастады. ;ала ;йлері бірінен со; бірі артта ;алып жатты. ;ара жол бойында сары;а боял;ан а;аштар тербеліп т;р. К;згі дала ;зге бір м;;ды сезім сыйлайды. Ержан трасса;а шы;ып, жылдамды;ты с;л арттырды. Радиода;ы баяу ;уенні; дыбысын азайтып, ой;а шомды. "Бая;ыда ауыл;а барамыз дегенде к;дімгідей ;уанатынбыз..." Ол бала к;нін есіне алды. Жездеміз к;лікті оталдырып жат;анда, апасы жол;а т;ттілер жинап беретін. ;зі мен Бекжан ;уанып, к;лікті; арт;ы орынды;ында секіріп отыратын. ;ала артта ;алып, ке; дала;а шы;;анда, терезеден сырт;а ;арап, ауылды; жа;ында;анын та;атсыздана к;тетін. Ауыл;а кіре бергенде, алыстан ;йді; т;бесін к;ргенні; ;зі бір ;анибет еді. ;жесі есік алдында к;тіп т;ратын. "Ал ;азір... Біз ауыл;а барса; та, б;рын;ыдай ешкім ;уанбайтындай. ;зіміз де бая;ыдай емеспіз. ;уана алмайтын болды;. Са;ыныш бар, біра; б;рын;ыдай сезім жо;." Ол ауыр демалып, ойынан сергіп алу ;шін терезені с;л ашты. К;згі таза ауа ішке лап ;ойды. Жол бойында;ы сары жапыра;ты а;аштар;а бір ;арап ;ойып, ауыл;а ;арай ж;йтки берді.
Ержан к;лігіні; жылдамды;ын баяулатып, ауылды; к;шесіне т;сті. Ауыл к;зді; сал;ынын сезінгендей, тынышты; ;;ша;ына еніпті. Кезінде асыр салып ойна;ан балаларды; дауысы естілмейді. Б;рын;ыдай ;р ауладан самауырынны; т;тіні шы;ып, ;лкендер ;й алдында;ы орынды;та ш;йіркелесіп отыратын ша;тар енді тек естелікке айнал;андай. Ержан к;зімен таныс ;йлерді шолып ;тті. Кейбіреулеріні; ;а;пасы ашы;, ал кейбіріні; есігіне ;;лып салын;ан. Тіпті біраз ;йлер ;ирап, терезелері ;;ірейіп бос ;ал;ан. Б;рын ауылды; ;рбір ;йіні; табалдыры;ын аттап, ;лкендерді; батасын алып, т;рде отырушы еді. ;азір ол ;йлерді; есігіне жете алмайтын сия;ты. Ту;ан-туыстармен арада;ы байланыс ;лсіреп кеткенін Ержан б;рыннан сезетін. Біра; д;л осындай ауыр ойлар б;рын мазалама;ан еді. Балалы; ша;ында б;л ауыл бір отбасыны; ордасы секілді еді. Жиын-той, ;уаныш пен ;ай;ыны; б;рі бірге ;тетін. Бір дастар;ан басында жиналып, бауырларымен ;алжы;дасып, к;ліп-ойнап отырушы еді. Осы ой оны бір с;тке то;татып тастады. Ержан к;лігін ;ара ша;ыра;;а жа;ындатып, тере; дем алды. Туыс;андармен алыстап кеткенін сезінген сайын, ж;регіні; бір т;кпірінде ;лдебір ;кініш бой к;терді. Ол к;лігіні; есігін ашып, дала;а шы;ты. Ауылды; сал;ын ауасы бетіне тиді. Ержан ;ара ша;ыра;;а ;арай баяу ;адам басты. ;йді; с;лбасын к;ргенде, ерекше бір са;ыныш жанын тербеді. Б;л – ;кесі ;з ;олымен сал;ан, ;р кірпішіне, ;р б;рышына е;бегі сі;ген ;ара ша;ыра;. Ержан осы ;йді; ;алай бой к;тергенін еміс-еміс есіне алды. Ол кезде олар бала еді, ;кесі ;абыр;асын к;теріп, шатырын жауып жат;анда, а;асы Сержанмен бірге топыра; араластырып, кірпіш тасып ж;гіретін. Кішкентай ;олдарымен ;кесіне к;мектесеміз деп, ж;мыс;а аралас;ансып ж;ретін кездері…;йді; сыла;ы аздап ескірген, б;рыш-б;рышында уа;ыт із ;алдыр;ан. Біра; ;кесіні; сал;ан мы;ты іргетасы ;йді ;лі ны; ;стап т;р. Т;бесіндегі к;к шатыр к;н астында к;мескі тарт;ан. Кезінде ;кесі б;л ;йді "осы ша;ыра;тан бірде-бір ;л балам б;лініп шы;пайды" деп салып еді. Біра; заман ;згерді, уа;ыт ;з дегенін істеді. ;а;паны; алдында ескі ;айы; ;лі жай;алып т;р. Оны; т;бінде а;асы Сержанмен бірге отырып, ойын ;;рып, кешке дейін асыр сал;ан к;ндері есіне т;сті. ;азір сол ;айы; да е;кейіп, б;та;тары сирегендей. Ержан ;оршау;а ;олын созып, баяу ашты. Табалдыры;тан аттамас б;рын бір с;тке кідіріп, ;йге ;арады. Ержанны; а;асы Сержан ;айт;алы біраз болыпты. ;азір ;ара ша;ыра;ты же;гесі ;лдарымен ;стап отыр. ;ара ша;ыра;ты; алдында бір кішкентай с;би бесік арбада жатыр екен. Ала;аны кішкентай ж;дыры; болып т;йіліп, ж;зі алаулап ;й;ы;а кеткен. ;асында жас келін т;рды. Келін Ержанды к;ріп, аздап тосыр;ап ;ал;андай: — ;айырлы к;н, а;а! — деді с;л к;лімсіреп. — ;айырлы к;н, ;ара;ым… — Ержан баланы к;зімен н;с;ап, — Б;л ;ай баламыз? — деп с;рады. — Б;л Мансур батыр — деді жас келін.
Ержан табалдыры;тан аттай бергенде, ;йден таныс иіс а;;ыды. Б;л иіс – бала к;нінен есінде ;ал;ан, анасы мен же;гесі пісірген ысты; нан мен шайды; аралас хош иісі еді. ;й іші ;о;ыр сал;ын, біра; ;зіне т;н жылылы;ы бар. Т;ргі б;лмеде ;абыр;а;а ілінген ;лкен кілем, ортасында ;рнекті дастар;ан жайыл;ан а;аш ;стел т;р. Б;рын б;л дастар;ан басында ;кесі отыратын, Сержан а;асы ;лкендерді; ;;гімесін ты;даушы еді. ;азір т;рдегі орын бос ;ал;ан. Ескі сервант ;лі де орнында. Оны; ;йнек с;релерінде ескі кеселер, мереке сайын ;олданылатын а; ;;ман ;лі са;таулы. Жанында ;абыр;а са;аты. Оны; ты;ылы ;йді; ішіндегі тынышты;ты б;зып т;р;андай. Б;л са;ат к;п н;рсені к;рді – ш;йіркелескен ;лкендерді, к;ліп-ойна;ан балаларды, балалы; ша;ты; т;тті к;ндерін… Б;рышта а;аш бесік т;р. Ержан бір с;тке ;здеріні; бала кезін есіне алды. Кезінде д;л осындай бесікте жат;ан кезі бол;ан шы;ар… Же;гесі т;рге ;арай ;тіп, шай ;ою;а дайындала бастады. Ол да ;згерген, ж;зіне уа;ытты; сал;ан белгісі т;скендей. Біра; ж;зінде ;она;ын жылы ;арсы ал;ан адамны; н;ры бар. — Кел, Ержан, т;рлет! — деді же;гесі. Ержан бір с;тке б;рі бая;ыдай секілді сезініп, т;рге жай;асты. Бая;ыдай ;ою к;ре; шайды; иісі, таба нан мен жа;а піскен бауырса;ты; исі б;лмеге жайылып т;р. Же;гесі шай ;;йып отырып: — Жал;ыз ;зі; келді; бе? Абысыным ;айда? — деп с;рады. Ержан кесесін ;олына алып, бір ;рттады да: — Ж;мыстан ;олы босамады. Бала саба;та, ;р;айсысы ;з тіршілігімен ;уре. Демалыс еді, ауыл;а со;айын дедім. Біраз болды ;ара ша;ыра;;а келмегелі, — деді. Же;гесі басын изеп, шайын а;ырын сораптап отырып: — Д;рыс бол;ан. ;ара ша;ыра;;а келіп, ата-бабаны; ;руа;ына д;;а ба;ышта;ан;а не жетсін. Ержан к;зін дастар;ан ;стінде т;р;ан ;;рт пен ірімшікке т;сіріп: — Жігіттер ;айда? — деп с;рады, а;асыны; ;лдарын есіне алып. — Екеуі орман;а отын;а кеткен. Кешке ;арай келеді, ;азір ауылда ;ыс;а дайынды;, — деді же;гесі. Ержан басын изеді. Бала кезінде а;асы Сержан екеуі де орман;а барып, ;кесіне к;мектесуші еді. ;алы; ;арды омбылап ж;ріп, шана;а ж;к артып, ауыл;а с;йреп ;айтатын. Сол к;ндер к;з алдынан тізбектеліп ;те шы;ты. — Ержан, шайы; суып ;алды, ішіп ал. Са;ан бауырса; пен ;айма; жа;ып берейін, ;алада м;ндай ас жо; ;ой, — деді же;ешесі жылы жымиып. — И;, б;рын;ыдай д;мі ;згеше ;ой. Ержан кесесін орнына ;ойып, ауруханада бол;ан о;и;аны жаймен айтып берді. Баланы к;ргендегі ойы, Бекжан;а ;;сатып ;ал;аны, телефон со;айын дегенде байланыс жо; бол;аны – б;рін б;кпесіз жеткізді. Же;гесі ;нсіз ты;дап отырды да: — И;, Бекжанды со;;ы рет тойында к;рдім… Одaн кейін к;рген жо;пын. Ауыл;а да келмейді, — деді дауысы баяулап. — Б;рын жазда шабынды;;а келетін. ;олы ш;пті; иісіне сі;іп, к;нге к;йген к;йі ж;руші еді. ;йленген со; б;рі ;згерді. ;азір ;алада ;й-жай, ;ызмет, баласы… Уа;ыт жо; дейді. Біра; ауылды са;ынбайды дейсі; бе? — деді же;гесі м;;ды к;збен терезеге ;арап. — Са;ынса келер еді, же;еше, — деді Ержан ойлы дауыспен. Же;гесі басын изеді де, кесені ;айтадан толтырып ;;йды. — Сен іш, Ержан. Шайы; суып ;алмасын. Б;гін келіп д;рыс істеді;. ;ара ша;ыра;;а келіп т;ры;дар. Ержан орнынан к;теріліп, терезеге к;з салды. К;зді; кешкі сал;ыны сезіле баста;ан. К;н к;кжиекке жа;ындап, ауыл ;стіне жылы шапа;ын т;гіп т;р. — Мен ауылды бір аралап шы;айын. К;н батып кетпей т;р;анда, — деді ол, ;стіндегі же;іл к;ртесін т;зей беріп. — Д;рыс болады. Ауылды; ауасын ж;тып, бая;ы к;шелерді бір аралап ;айт. Біра; к;п ;зама, кешкі ас;а ет салып ;ойдым, — деді же;гесі. Ержан басын изеп, сырт;а шы;ты. Ауыл к;шесімен баяу басып келе жатып, Ержан ;р ;йді; алдында кідіріп, таныс бейнелерді іздеді. Б;рын осындай кешкі уа;ытта есік алдында ;лкендер отырып, ;;гіме айтатын. ;азір сол орынды;тар бос ;ал;ан. Б;рын;ыдай емес, к;шелерде таныс ж;здер азайып, ;ара ша;ыра;тарды; есіктері сирек ашылатын болды. Ержан ;за; жылдар бойы ;алада т;рды, ж;мысы, отбасы, к;нделікті к;йбе; тіршілік – б;рі оны ту;ан жерінен алыстатты. Б;гін ол к;п жылдардан кейін ауылына келіп, ту;ан-туыстарын к;ргенде ж;регі бір т;рлі шаншыды. Кезінде а;айын-туыс, к;рші-;ола; аралас-;;ралас еді, ал ;азір оларды; к;бін танымайды. Жастар ;лкендерді танымайды, балалар бірге ойнамайды, б;рі бейтаныс адамдар секілді. Ержан ауыл к;шесімен келе жатып, бір ;йді; алдында отыр;ан ;арияны к;зі шалды. ;олында тая;ы, ;стінде жылы шапан. Ж;зі таныс к;рінді, біра; алыстан аны; ажырата алмады. Бір с;тке Ержанны; ж;регі шымырлап кетті. "М;мкін, танитын кісім шы;ар? Б;рын осында кім т;рушы еді?"— деп ойлады да, ба;ытын сол ;йді; ауласына ;арай б;рды. ;а;падан кіріп, ;ария;а жа;ындай берді. Ол да Ержанды бай;ап, басын к;терді. Тере; ;жім бас;ан ж;зінде та;даныс бар. — Ассалаума;алейкум, ата! — деді Ержан дауыстап. — Уа;алейкумассалам, ;ара;ым, — деді ;ария, дауысы с;л дірілдеп. — Таныс келбетсі;… Кімні; баласы еді;? Ержан жымиып: — Мен Ба;ытжан атаны; немересімін. Ержанмын ;ой, ата! — деді. ;арияны; ж;зіне бірден жылулы; ;йірілді. — Е-е, Ба;ытжанны; Ержаны екенсі; ;ой! Ойпырмай, т;рі; ;згеріп кетіпті. Кішкентай ;ара бала еді;, міне, жігіт болыпсы;. Кел, отыр, ;ара;ым, — деді, ;асында;ы орынды;ты н;с;ап. Ержан жа;ындап, ;арияны; жанына отырды. Бая;ы ауыл ;;гімелері ;айта тірілгендей… С;зден с;з шы;ып, олар ауылды; б;рын;ы тіршілігін, адамдарды; бір-біріне деген ;;рметін, туысты; байланыстарды; беріктігін еске алды. – Біз тамырмыз, балам, – деді ;ария. – А;ашты; тамыры болмаса, ол ;урайды. Ал адамдар да солай. Тегін ;мыт;ан, тамырынан ажыра;ан адам да ;лсірейді. А;айыннан алыста;ан сайын, адам ;з болмысынан алыстайды. Ешкімні; ешкіммен шаруасы жо; ;азір, ;ара;ым… Бая;ыдай емес, б;рі ;згерді. А;айын-туысты тойда не д;;ада ;ана к;ретін болды;. Ал б;рын ше? Бір-бірімізге барып, хал с;расып, дастар;ан басында ;;гіме айтып отыратын едік. ;азір соны; бірі де жо;, — деп м;;ын ша;ты. Ержан басын изеп, ;нсіз ты;дап отыр. ;арияны; с;зіні; жаны бар. Кезінде ауыл;а келгенде, ;р ;йді; есігі ай;ара ашы; т;ратын. Кез келген ;йге емін-еркін кіріп, шайын ішіп, ;;гімесін ты;дайтын. Ал ;азір б;рі к;йбе; тірлікті; со;ында, бірі ;алада, бірі шетелде, бір-бірімен сирек араласатын болды.
— Туыс;анны; ;адірін адам ;артай;анда т;сінеді, ;ара;ым. Кезінде біз де жасты;пен ;й, ж;мыс, бала-ша;а деп ж;рдік. Біра; жылдар ;ткен со;, айнала;а ;араса;, туыстан жа;ын ешкім жо; екенін сезесі;. А;айынны; арасында;ы байланыс ;зілсе, жетім ;ал;анмен бірдей боламыз. Бай;аса;, т;бі алыста;ан б;та; ;урап, сын;ыш келеді. А;аш тамырымен мы;ты дегенді ата-бабамыз бекер айтпа;ан, — деді ;ария, тере; ой;а шомып. Ержан ойланып ;алды. Расында, туысты; ;атынасты; ;адірін к;біне кеш т;сінетін сия;ты. Кезінде ата-анасы ;йреткен: «Туыс – Алланы; берген сыйы. Досты та;дайсы;, ал туысты Жаратушыны; ;зі н;сіп етеді» деген с;здер есіне т;сті. — Д;рыс айтасыз, ата. Біз, жастар, к;п н;рсені кеш т;сінеміз. К;п жа;дайда ж;мысты, бас;а д;ниелерді сылтау етіп, туысты; ;арым-;атынасты ;лсіретіп алды;. Біра; б;л д;рыс емес… Біз ;лкендерден к;ргенімізді істемесек, бізді; балаларымыз тіпті туыстарын танымай кетуі м;мкін, — деді Ержан. ;ария басын изеді. — Солай, ;ара;ым… Уа;ыт ;теді, біз кетеміз, біра; осы бір ;ара ша;ыра;;а келетін, а;айын-туысты жинайтын біреу болуы керек. Сендер ;лі жассы;дар, біра; ерте; б;рі кеш болуы м;мкін. Бала-ша;а; ерте; кімге с;йенеді? ;ай жерге барып, ;зіні; тегін табады? Осыны ;азірден ойлау керек, — деді ол ауыр к;рсініп. Ержан бір с;тке ;нсіз ;алды. ;арияны; с;здері ж;регіне тікелей жеткендей болды. ;анша жылдан бері а;айынмен сирек араласатындарын, ;зіні; де ауыл;а сирек келетінін ойлады.
Ауыл ;ара;;ылы;;а шомды. К;нні; со;;ы шапа;ы к;кжиекте сейіліп, аспанды ;ою ;ара;;ылы; жапты. Ауыл к;шелерінде сирек жан;ан шамдарды; боз;ылт с;улесі ;лсіз жыпылы;тап, айнала;а к;мескі жары; шашып т;р. К;ндіз жайбара;ат жат;ан ;йлерді; кейбірінде ;азір шам жа;ылып, т;тіні т;зу ;ш;ан м;ржалар бай;алады. Біра; к;п ;йді; терезелері тас ;ара;;ы – кейбірінде адам жо;, кейбірінде ерте жатып ;ал;ан. Бая;ы бала к;німдегі жары; ауыл емес, ;азір ;ара;;ы т;нні; тынышты;ын тек анда-санда ;рген иттерді; дауысы ;ана б;зып т;р. К;шеде ж;руді; ;зі ;згеше – б;рын;ыдай ;р ;йден шы;;ан балаларды; к;лкісі естілмейді, к;рші-;ола;ны; кешкі ;;гімесі де сирек. К;шені; ескі шамдары ;лсіз жанып, т;;ірекке с;л жары; т;сіргенімен, ауылды; бір шеті ;ара т;ман;а сі;іп кеткендей к;рінеді. Ержан ;олын ;алтасына салып, баяу ж;ріп келеді. ;ара;;ылы; ;оюлан;ан сайын ауылды; тынышты;ы тере;дей т;седі. Кенет алыстан бір ;йді; есігіні; алды жары; болып, сыртта отыр;ан адамдарды; к;бір-сыбыр ;;гімесі естілді. Б;л к;рініс Ержанны; ж;регіне жылулы; ;ялатты. ;ара;;ы ауыл ;лі де тіршілік жасап жат;андай, бір жерлерде туыс;анды; байланыс ;зілмегендей сезілді. — Ауыл ;лі де ауыл ;ой, — деді Ержан ішінен сыбырлап.
Ержан ;йге кіргенде, же;гесі ас ;й жа;тан кесе-кесе буы б;р;ырап т;р;ан ет ;келіп жатыр екен. Дастар;ан жайылып, ортасына ;лкен таба; ;ойыл;ан. ;й іші жылы, таныс иістерден к;;іл бірден жайлана т;сті. — Е, міне, ;она; та келді, енді кешкі асымыз да д;мді ;теді, — деді же;гесі к;лімсіреп. Бауыржан мен Біржан да ;йге келіп, т;ргі б;лмеде отыр;ан. Олар Ержанды к;ріп, орнынан т;рып амандасты. Екеуі де бойша;, жігіт болып ;алыпты. Ержан оларды; ;ол алысына, т;рлеріне ;арап отырып, ;зіне таныс бір н;рсені сезді — кезінде ;з а;аларына ;;сау;а тырысып, ;лкендерді; ;асында ;зін салма;ты ;стайтын кездері есіне т;сті. — Жігіттер, отыннан келді;дер ме? — деп с;рады Ержан, жай;аса отырып. — И;, орманда отын дайындап ж;рміз, ;ыс жа;ындап ;алды, — деді Біржан. Же;гесі таба;та;ы етті б;ліп, Ержан;а ;арай етті; е; д;мді жерлерін ;сынды. — Же;еше, ;ашан;ы осылай б;рін дайындап, балаларды к;тіп отырасы;? Б;лар ;здері істемей ме енді? — деп ;зілдеді Ержан. — Істейді, істейді, біра; сен келгенде бауырса; пісіріп, ет ас;анны; несі айып? ;ара ша;ыра;;а келді; ;ой. Б;рын;ыдай а;айын-туыс жиналмайтын болса да, келген біреу болса, дастар;ан жайылып т;ру керек, — деді же;гесі байсалды дауыспен. Ержан ;нсіз басын изеді. И;, б;рын ауыл;а келгенде, ;лкендер дастар;ан басында отыр;анда, ;йді; іші шу болып, т;рде аталары мен ;желері ке;ес ;;рып отырушы еді. ;азір ;йде тек же;гесі мен осы екі інісі ;ана ;ал;ан. — ;ара ша;ыра;ты; ;адірін білетіндер азайып барады. Бая;ыда осы ;йге ;аншама адам келетін. Боса;ада ая; киім сыймай жататын. ;азір б;рі ж;мысбасты болып кетті ме, ;лде ауылдан алша;тап кетті ме, білмеймін.
Же;гесі ауыр к;рсінді. — Д;рыс айтасы;, Ержан. Б;рын бізді ауыл;а ;арай тартып т;ратын бір н;рсе бар еді. ;азір адамдарды; ;мірі ;ала;а байланып ;алды. ;ркім ;з тірлігімен ж;р. Біз де ешкімді к;штеп ша;ырмаймыз. Келсе, ;;ша; жая ;арсы аламыз. Біра; келмесе, ша;ырма;аннан емес, уа;ыт таппа;аннан шы;ар, — деді. Бауыржан да с;зге араласты: — А;а, ;алада б;рі бас;а ;ой. Ж;мыс, ;мірді; ;арбаласы, біреумен к;нде хабарласып, ауыл;а келіп-кетуге уа;ыт бола бермейді. Бекжан а;ам да солай ;ой, б;рын жазда келетін еді, ;азір отбасы бар, ж;мысы бар.
— Сонда туыстардан ешкім келмей ме? — деді Ержан, же;гесіне ;арады.
Же;гесі басын шай;ап: — Келіп т;рады, біра; ;те сирек. ;ткенде сіздерді де ша;ырды; ;она;;а, біра; абысын телефонмен келе алмайтындары;ды айтты, — деді. Ержан та;ыр;ап: — ;ашан еді ол? Ма;ан еште;е айтпады, — деді, ;асын т;йіп. — Жазда ;ой, шілдеге ;арай. Сол кезде сен ж;мыстан ;олы; тимейді деді абысын. Біз де ;ойды; содан кейін, біреу келемін десе ;арсы алмаймыз ;ой, біра; ша;ыр;ан;а келмесе, ;айта-;айта ;ол;алауды; не ;ажеті бар? — деді же;гесі салма;ты ;нмен. Ержан ойланып ;алды. Расында, со;;ы уа;ытта ауыл;а келмек т;гілі, ;йдегі жа;дайлардан да к;п хабарсыз болып кетіпті. ;йелі о;ан айт;ан да шы;ар, біра; ;ала тіршілігінде ;мытып кеткен болар. Немесе шын м;нінде айтпады ма? Ол да м;мкін. — Д;рыс айтасы;, же;еше, — деді Ержан. — Біз де кін;ліміз. Б;рын;ыдай бір-бірімізге асы;а ;оймаймыз. Той-томала; болмаса, к;рісу жо;. Ал бая;ыда ;р демалыста келетін едік…
Же;гесі ;нсіз бас изеді. — Дегенмен, Ержан, сен келді; ;ой. Б;л да бір жа;сылы;ты; нышаны шы;ар. Б;лкім, а;айын ;айтадан жиі араласып кетер… — деді ;мітпен. — Алла жазса, — деді Ержан шайын ;рттап, сосын Біржан;а жымия ;арады: — Сен ;ашан ;йленесі;? Тойы;ды ;зім к;теріп беремін. Бас ;;да болып барамын! — деді, ;зіл-шыны аралас. Біржан с;л ;ызарып: — Келесі жыл;а жоспарлап отырмыз, а;а, — деді к;мілжіп. — ;те д;рыс! ;ыз бар ма?
— Бар, а;а. ;ткенде ;ызыммен сізге бардым. Ол ;алада о;иды, жазда бітіреді. Содан кейін ;йленеміз деп отырмыз.
Ержан та;;алып: — ;ашан келді;дер? Мен білмеймін ;ой?
Біржан шайын асы;пай ;рттап: — И;, сіз ;йде жо; екенсіз. Же;геміз ;арсы алды. Бір-екі ауыз с;йлестік. Сосын «;зім бір жа;;а бара жатырмын» деді де, есікті жауып алды, — деді с;л ренішті дауыспен. Ержан басын шай;ап: — ;й, мен де бір… ;айда асы;ып ж;рмін осы? Келгендерден де бейхабар боп кетіппін ;ой. Ержан ойланып ;алды. ;аланы; тіршілігі кейде адамдарды суы; ;рі алыстатып жіберетіндей…  — Дегенмен, біз барымызды ба;алауымыз керек. Б;гін осы дастар;ан басында бас ;осты;, ет асылды, ;;гіме айтылды. Осы бір с;тті; ;зі ;лкен н;рсе, — деді Ержан.
Сол т;ні Ержан тере; ой;а батты. К;з алдына балалы; ша;ы, атасыны; мейірімді ж;зі, а;айын-туыстарымен уайымсыз ;ткізген к;ндері оралды. Ол кезде б;рі бас;аша еді. ;ара ша;ыра;та ;рдайым ;она; к;тілетін, ;лкендер жа;ы т;рде отырып ;;гіме айтар еді. А;айын бір-біріне жиі барып, ;уанышта да, ;ай;ыда да бір ;йді; баласындай жиналушы еді. ;азір ;мір ;згерді. А;айын арасында;ы байланыс сиреді. Бір-біріне бару;а уа;ыт жо;, ж;мыстан, к;йбе; тірліктен босай алмайды. Б;рын;ыдай бір дастар;ан басында ш;йіркелесу, балаларыны; бір-бірін танып ;суі ;алып барады. Тіпті кейбір туыстар телефонмен хабарласу;а да ерінеді. Тойда, жаназа мен д;;ада ;ана кездесетін болды. — Неге б;лай? Бізден кейінгі ;рпа; а;айын-туысты; ;адірін білмей кетпей ме? — деп ойлады Ержан. Атасы ;немі айтатын: «А;айын – адамны; айнасы. ;анша жерден бай бол, ;лкен ;ызмет ат;ар, біра; бауыры;ды ;мытса;, сені; байлы;ы; да, ата;ы; да т;кке т;рмайды». Ол кезде б;л с;здерді; м;нін толы; т;сінбейтін. Ал ;азір ;мірді; ;зі ;;тыр;андай.
Та;;ы сал;ын леп Ержанны; бетін ;арып ;тті. Ауыл ;й;ысынан енді оянып келеді. Аспан бозамы; тартып, шы;ыстан алаулап к;н к;теріліп келе жатыр. Жерге т;скен шы; к;н с;улесіне ша;ылысып, інжу-маржандай жар;ырайды. Аула жа;тан сиырды; м;;ірегені, тауы;тарды; ;ыт-;ытта;аны, бір жа;тан ;озы-ла;ты; ма;ыра;аны естіледі. Алыста;ы ;ыр жа;тан желмен бірге жыл;ыны; пыс;ырын;аны жетіп т;р. Бір ;йден далада жа;а т;тан;ан пешті; т;тіні б;рала;дап к;кке к;терілді. К;шені; бас жа;ынан арба сы;ыры естілді. ;олында;ы ;амшысын баяу б;л;а;датып, жас жігіт арбасын жайлап айдап барады. Ержан есік алдында т;рып, ауылды; та;ын ішіне тарта дем алды. «;анша уа;ыт болды осы та;;ы к;ріністі к;рмегелі?» деп ойлады. Бала кезіндегі ауылды; тіршілігі, сол кездегі шуы к;п, тірлігі ;ызу та;дар есіне т;сті. Ал ;азір… барлы;ы бас;аша. Біра; ауылды; та;;ы лебі, даланы; иісі, таби;атты; ;нсіз тылсымы б;рібір ж;регіне ерекше жылу сыйлады. Же;гесі ;орадан сиыр сауып шы;ып келе жатыр екен. ;олында;ы темір шелегі с;тке толып, буы б;р;ырап т;р. Ержан оны алыстан к;ріп, бірден ;асына жа;ындады. — Же;еше, бері;із, к;мектесейін, — деп, с;т толы шелекті ;олына алды. — Ой, Ержан, сен неге ерте т;рды;? Жатып дем алмады; ба? — деп с;рады же;гесі.
— Зират;а барып келейін, ;;ран о;иын деп едім, — деді Ержан байыппен. Же;гесі бір с;т ;нсіз ;алды. К;здері м;;айып кетті. — Жа;сы, олар бізді к;теді ;ой... Ауыл;а келгенде бір со;ып, д;;а ба;ыштап кеткенні; ;зі ;лкен сауап, — деді же;ге. Ержан с;т шелегін ;йге дейін к;теріп апарды да, сырт;а ;айта шы;ты. Ауылды; та;;ы сал;ын ауасы бетін шарпып ;тті. Зират жа;;а ;арай баяу ж;ре берді. Зират біраз ;сіпті. Бейіттер к;бейіп, жа;а ;;лпытастар ;осыл;ан. Ержан біраз ж;ріп, к;зіне таныс есімдерді іздей бастады. Біріні; басында биік ;;лпытас т;р, енді біріні; т;мпешігі ;ана ;ал;ан. Желмен тербелген к;к ш;п пен ;;лпытастар;а жабыс;ан ша; уа;ытты; ;алай зымырап жат;анын а;;арт;андай. «Кезінде осы жерде жерленгендерді; к;бін білетін едім… Олармен бірге к;ліп, с;йлесіп, бір дастар;ан басында отыр;ан кездеріміз бол;ан. Енді олар осында, м;;гілік мекендерінде...» Ол бір-бірлеп таныс есімдерді шолып ;тті. ;кесіні; бейітіне то;тап, ;;лпытасты сипап ;ойды. Жанында Сержан а;асыны; ;абірі. Бір с;тке ж;регі сыздап, тамыры ;зіліп бара жат;андай к;й кешті. ;йткені б;л жерде жат;ан адамдар – оны; ата-бабасы, оларды; тарихы, та;дыры. Біра; олар жайлы естеліктер уа;ыт ;те к;мескі тартып барады. Оларды; жанында та;ы да таныс есімдер… — Уа;ыт... — деді Ержан ішінен. — Кеше ;ана арамызда еді ;ой... ;;ран с;релерін баяу о;ып, д;;а ба;ыштады. Жел баяу со;ып, айналада;ы тынышты;ты б;зып т;р;андай еді. ;;ран о;ып бол;ан со;, Ержан та;ы бір рет ;абірлерге к;з ж;гіртіп, тере; ой;а шомды. Ержан асы;пай шы;ып, ауыл;а ;арай ж;рді. ;йге жа;ындай бергенде, аулада т;р;ан б;тен машинаны к;зі шалды. ;арапайым, к;п ж;рілген к;лік. Ержан с;л кідіріп, к;лікті; н;міріне к;з ж;гіртті, біра; кім келгенін а;;ара алмады. ;ора жа;тан же;гесі шы;ып: — Келді; бе? — деп с;рады. — И;, зират біраз ;згеріпті, бейіттер к;бейген, — деді Ержан.  Же;гесі ;олында;ы шелегін жерге ;ойып: — Бекжан келді, — деді к;тпеген жа;алы;ты айтып. Ержан селт етіп, к;лікке ;айта ;арады. Бекжан! К;птен бері ауыл;а ат ізін салма;ан інісі! Кеше ;ана оны ойлап, іздегенін еске алды. — Ж;р, ;йге кірейік. Мен де болдым, — деді же;гесі ж;мса; ;нмен. Ол Ержанды ;олынан ;стап, ;йге ;арай жетеледі. Есіктен кіре бергенде, кенет бір баламен ;а;ты;ысып ;алды. Бала басын к;теріп, о;ан жалт ;арады. Ержан да т;мен ;арады… Сол с;тте ж;регі бір д;рсілдеп, к;кірегінде бірде;е шым етті. Аурухананы; д;лізінде телефон;а ш;;шиып, ойын ойнап отыр;ан бала! Бала с;л именіп: — Ассалаума;алейкум а;а… — деп ;олын созды. Ержан жауап ;ату;а асы;пады. Ол бір тізерлеп отырып, баланы ;олына к;терді. ;атты ;;ша;тады. — Аты; кім? — деді дауысы дірілдей. — Асылжан, — деп т;тті ;німен жауап берді бала;ай. — Мені танисы; ба? Бала Ержанны; ж;зіне біраз ;арап т;рды да, басын шай;ады. — Жо;… Сол с;тте ол кішкентай ;олдарын босатып, т;мен т;се сала, дала;а ;арай ж;гіріп кетті. — А;а, ассалаума;алейкум! — деді Бекжан дауысы ;уанышты шы;ып. Екеуі бір-біріне ;арап, ;ол алысып, ;;ша;тасты. — Бауырым, к;рмегелі біраз болды ;ой, — деді Ержан, інісіні; иы;ынан ;а;ып. — ;айдан келді;дер ауыл;а? Бекжан ж;байына ;арап, с;л жымиып: — Кеше кешкісін же;геден хабарлама алды;, «ауыл;а келі;дер, ш;;ыл к;рісу керек» деп. Ерте шы;ып келдік, — деді. Екеуі де асханада ж;рген же;гелеріне ;арады. Ол ;нсіз к;лімсіреп, самаурынны; ш;мегінен шай ;;йып жатты. Ержан бір с;тке ойланып ;алды. Же;гесі осыны; б;рін ;дейі істегендей. А;айынды ;айта жа;ындастыру ;шін. ;анша уа;ыт к;ріспей кеткен бауырларды, бір дастар;ан басында ;айта отыр;ызу ;шін. К;;іліне жылулы; ;ялап, ;ндемей ;стелге жай;асты. Б;гінгі шайды; д;мі ерекше болатын болды.



*Художник Саша Неаполитанская