Куженер кундемын икымше геройжо

Кужэ;ер кундемын икымше Геройжо
Очерк

Россий Федераций Президентын Указше дене 2024 ий 30 майыште икмыняр моло военнослужащий да космонавт-влак дене пырля младший лейтенант Анатолий Георгиевич Ивановлан Россий Федерацийын Геройжо званийым пуымо. Мемнан землякланна, Кужэ;ер районысо Шорсола ялын эргыжлан, геройын удостоверенийжым тудо кечынак Моско Кремльысе Екатерининский залыште Российын Президентше Владимир Владимирович Путин кучыктен да кугу награде дене эн ончыч саламлен. Чыла тидым тудо кечынак Российысе шуко телеканал ончыктен. Мый шкежат тидын нерген икмыняр гана увер передачылам путырак куанен ончышым, вет шочмо кундемем, Кужэ;ер район гыч тудо икымше герой. Тыгеже Шорсолажат шочмо ялем деч м;ндырак огыл, тушто эсогыл родо-тукымемат ила, ожныракше, асфальт корным ыштыме деч ончыч, райцентрышкат тиде ял гоч коштмо. К;кш; да топката капкылан младший лейтенант Анатолий Ивановын о;ышкыжо «Ш;ртнь; Ш;дыр» медальым пижыктымыже годым Российын Президентше Владимир Путин дене ала-мо нерген мутланымыжымат куанен ончышым. (ФОТО из Инета рукопожатие с Путиным)
Тудо кечынак марий геройым Марий Эл Республикын вуйлатышыже Юрий Зайцев, Telеgram-каналже гоч саламлен, тыге палемден: «Поздравляю младшего лейтенанта Министерства обороны Российской Федерации Анатолия Георгиевича с присвоением высокого звания! Республика Марий Эл славится доблестными воинами, которые с честью отстаивают интересы Родины». Умбакыже тудо Telеgram-каналыштак вес дате дене «Мый боец-землякна-влак дене кугешнем да нунылан чылаштлан Се;ымаш дене п;ртылаш тыланем» манын ешарен возымо.

Шочмо кундем – чон шепка
Кажне айдемылан шочмо мландыже, шкенжын шочмо-кушмо вер-ш;рж; эн лишыл, эн й;ратыме. Анатолий Ивановланат Рушплак, Коклаял, Шорсола эн мотор верыште, сылне п;рт;с коклаште верланымыла чучыт, санденат эн лишыл улыт.
Шорсола ял Кужэ;ер посёлко деч асфальт корно дене 18 километр ;рдыжеш верланен. Кужэ;ер – Параньга корно гыч, Ша;гаватнур ял марте пырт миен шуде, куд километрым шола могырышкыла пурыман. Пасу корно дене каяш гын, Шорсола гыч Кужэ;ер мартен лу ме;ге утларак лиеш. Самырык жапыште, Кужэ;ер военкоматыш припискыш шогалаш коштмо годым (1976 ий), ик гана Шорсола гоч шочмо Марий Олма ялышкем Сергей йолташем дене коктын йолынат толынна. Тунам кызытсе гай асфальт корно уке ыле, райр;дыш Шернур гоч кошташ верештын. Кужэ;ер гыч Шорсолаш тунам Басалай гоч огыл, такыртыме пасу корно дене вик коштыныт.
Кужэ;ер районым ыштымешке (ВЦИК-ын 1935 ий 25 январьысе Постановленийже) Шорсола ял Шернур районыш, а Совет власть деч ондак Вятский губерний Уржум уездысе Ермучаш волостьыш пурен. Калыкыште ойлымо гыч пале: Лаж э;ер т;;алтыш пеленысе икмыняр яндар памашан ты мландыш XVIII курым мучаште эн ондак Пигеладин л;ман марий Шернур могыр гыч ешыж дене куснен толын. Тудо жапыштырак воктенысе мландылашкат вес кундемла гыч кусненыт, тыге Рушплак, Коклаял, Р;д; Ш;ргыял да молат негызлалтыныт. Пигеладин илемым умбакыже Пигеладин почи;га манаш т;;алыныт да Й;лед;рыс; Петропавловский черке приход книгаштат тыгак серен шынденыт. 1874 ийлан Пигеладин почи;гаште (прихожан-влакым тынеш пуртымо книгаште Шорсола манынат ончыктымо) 26 сурт шотлалтын да тушто 70 п;ръе; ден 85 ;дырамаш илен. 1932 ийлан Шорсолаште 230 утла е; илен да тудо ийынак «Йорло вий» л;ман колхозым чумыреныт. Кугу Отечественный сар годым ял гыч 54 п;ръе; фронтыш каен, 29 п;ртылын огытыл. 1949 да 1958 ийлаште, тыгыде колхоз-влакым иктеш ушен, Калинин л;меш колхозым чумыреныт. Вараже, 1970 ийыште, тиде колхозым «Маяк» совхозыш савыреныт. Тыштыже пошкудо Лажмучаш марий Трофим Иосифович Гориновын (Марий АССР Министр-влак Совет председатель) надырже кугу. 1972 ийыште Лажмучаш ялсоветым Шорсолаш кусареныт. Тылеч вара ял чот вия;аш т;;алын: вольык ашныме комплекс, КЗС-10 кугу зерносушилке, техобслуживаний пункт (ПТО), асфальт дене леведме идым, тыгак озанлыкыште моло оралте-влакат н;лталтыныт. Шке гычат шарнем: «;жара» райгазетна эре «Маяк» совхозым мокта ыле. Совхозым вия;даш к;шычын окса, технике, ;я;дыш денат чот полшеныт, сандене шурно лектышат кушкын, вольык комплекс ден ферме-влак дечат парыш к;зен. Кодшо курымын шымлымше ийлаже мучаште у кыдалаш школ, йочасад, кум пачашан п;рт-шамыч йомакысе гай чо;алт шинчыныт. 1970 – 1980-ше ийлаште «Маяк» совхоз гыч шым ончыл пашае; орден дене палемдалтыч. 1980-ше ийла мучаште Шорсолаш асфальт корным ыштышт да Кужэ;ер гоч Йошкар-Ола мартен автобус кошташ т;;але.   
Теве тыгай кундемеш Российын ончыкылык Геройжо Анатолий Иванов 1983 ий 1 апрельыште шочын. Пел ий гычак нылйола кудалышташ, умбакыже чапа-чапа кошташат ондакак т;;алын. Ача-аваже манмыла, пеш чулым лийын, шым тылзашак йоча кроваткыште шогаш да кошташ тунемын. Йоча жапше шочмо ялыштыжак эртен. Моло йоча-шамыч дене эре уремыште, п;рт;с коклаште модын куржталын, тыгак Шорсола йочасадышкат коштын. Пырт кугурак лийме жапыштыже пейджерым ужалаш т;;алыныт, тудын дене йолташ-влак вашла СМС-ым колтылыныт. Ешыште кумшо йоча лийын: кугуракше Николай 1980 ийыште шочшо, вара Ольга (1981 ий), да тудо – Анатолий. Изишт годым ялыште нуным Коля, Оля, Толя маныныт. Пытартыш шочшо т;;алтыш школышто тунеммыже годымак юж-десант войскаште служитлаш шонен, тидлан чот ямдылалтын.
Ача-ава – Георгий Платонович ден Нина Игнатьевна – Шорсола пеленысе Коклаял ден Рушплак ялла гыч улыт. Коктынат «Маяк» совхозышто тыршен пашам ыштеныт, тидлан к;ра дыр йоча-влак шочмеке ик жап гыч Шорсолаште коттедж сынан пачерым пуэныт. Ачашт совхоз шаланымеш 32 ий утла эре трактористлан пашам ыштен, авашт фермыштат тыршен, шала пашашкат коштын. Совхоз пытымеке, Шорсола школысо интернатыште нянечкылан пашам ыштен. Георгий Платоновичлан кодшо августышто 70 ий теме – 1954 ийыште шочын. Нина Игнатьевна пелашыже деч шым идалык наре жаплан самырыкрак – 1961 ий 17 июньышто шочшо.

;мыржым армий дене кылден
Анатолий 1989 ийыште икымше классыш каен да 2000 ийын Шорсола кыдалаш школым сайын гына тунем лектын. Школыш коштмыж годым эре ударник радамыште лийын. Школ деч вара Марий кугыжаныш технический университетыш (1995 – 2012 ийлаште кызытсе Волгатех тыге л;мдалтын – Э. П.) экзаменым кучен, но тунемаш каен огыл. 2001 ийыште шошо призыв дене армий радамыш налыныт. Чечня Республикысе Шали олаште дислоцироватлалтше 42-шо мотострелковый дивизийыш логалын.
– Кок ий срочный службым эртыме жапыште Чечнясе чыла районыштат лияш верештын, – тунамсе жапым шарналтен ойла Анатолий. – Вараже тудо дивизийыштак, эше кок идалык жаплан контракт почеш служитлаш кодынам. Тунам утларакше Нажаюрт посёлко кундемыште, курык коклаште службым эртенам.
Контракт жап эртымеке, 2005 ийыште м;;гыж;, Шорсолаш, п;ртылын. Марий кугыжаныш университетыш тунемаш пурен, вараже заочный отделенийыш куснен. 2007 ийыште угычын Российын Вооружённый Вийже дене контрактым ыштен да Новороссийск кундемыште верланыше 7-ше гвардейский десантно-штурмовой (горный) дивизийын 108-ше десантно-штурмовой полкыштыжо служитлаш т;;алын.
– Кызыт мартеат тудо дивизийыштак, тудо полкыштак службым эртем, – рашемда Российын Геройжо. – Новороссийск олаште пачерна уло, тушто ешем ила. Мый шкеже л;мын эртаралтше сарзе операцийыште (СВО) порысем шуктем. Ондакше Чечняште бандформирований-шамыч ваштареш кредалаш, вара Абхазийыште, умбакыже 2008 ий август тылзыште Южный Осетийыште Грузийын сарзе вийжым тыпландарымаште, 2014 ийыште Крым полуостровын Россий дене ушнымашыже годым Украина армийым лыпландарымаште, 2018 – 2019 ийлаште Сирийыште кучедалынам.
Л;мын эртаралтше сарзе операций т;;алме годым Анатолийын служитлыме полкшо Украина кундемыш кечывалвел могырым Крым гыч пурен да Херсон ола велыш писын каен кертын. Икмыняр жап гыч Херсонымат се;ен налыныт да Николаев ола могырыш бой дене каеныт. Николаев олаш й;двел могырым наступатленыт, но тыгодым м;;геш чакнаш команде толын (тудо жапыште Россий ден Украина Правительстве-влакын ойырымо е;ышт мутланен келшымашыш (переговорыш) йотэл министр-влак к;кшытышт; ушненыт да икмыняр келшымашыш шуыныт – Э. П.). Тыге 2022 ий март гыч ноябрь марте п;тынь шымше гвардейский десантно-штурмовой дивизий Николаев да Херсон областьла коклаште жаплан шоген. Мутат уке, т;; дислокаций верже, дивизийын т;; штабше, Новороссийск олаштак кодын. Анатолий Ивановын служитлыме подразделенийже Херсон областьысе Максимовка ял пелен верланен да тудо кундемлаште аралтыш линийым чо;ен, тыгак пе;гыдемден шоген. Тыгодым кажне кечын гаяк Украина бандеровец-шамычын атакыштымат чактараш верештын.
– Анатолий, сар каен шогымо але сарзе, терроризм ваштареш эртарыме операцийлаште шуко вере лияшда логалын. Ала иктажше нерген посна каласкаледа ыле? Мутлан, срочный службым эртыше самырык салтаклан Чечня мландыште террорист-боевик-шамыч ваштареш кучедалаш неле лийын мо? – йодде шым чыте.
– Кеч-могай сарыште, изи але кугу, тек эсогыл конфликтлан веле шотлалтеш гынат, нигунамат куштылго огыл. 
– Ала иктаж вашпижмаш нерген поснак рашемден шарналтеда ыле? Теве, мутлан, Сирийысе сар мо дене шарналт кодын?
– Сирийыште чыла шотыштат пеш шокшо лийын. Тусо террорист-шамыч дене тыгак кучедалаш логалын. Средиземный те;ыз пеш яндар в;дан. Эн чотшо тиде шарналт кодын ала мо, – воштылеш Российын Геройжо. – Нине вашпижмашыже мондалтыныт ынде. Чыла моло кредалмашым тачысе жаплан СВО шойыштен. Л;мын эртаралтше сарзе операций т;;алме жапыште мый «батальон прорыва» манме подразделенийыште лийынам. Л;мжак ойла: ме бойыш эн ончыч каенна. 
Шкеж нерген Анатолий пеш шагал каласкала гын, тудын тале да л;ддым; сарзе улмыжо нерген наградыже-влак ойлат. Арамлан огыл дыр кандаш медаль да Мужество орден дене наградитлалтын. Таче геройын о;жым «Ш;ртнь; Ш;дыр» деч посна «За боевые заслуги», «За боевые отличия», «За воинскую доблесть» кокымшо степенян, «За отличие в военной службе» кумшо да кокымшо степенян, «Участнику военной операции в Сирии», «За участие в параде в честь 75-летия Победы» медаль-влак да «За службу на Кавказе» шем ырес ден «Участнику морской операции по принуждению Грузии к миру» отличий знак-шамыч с;растарат.
Дивизийын командованийже 108-ше десантно-штурмовой полкын посна батарейысе противотанковый взводын командирже обязанностьым жаплан шуктышо (2022 ий 1 мартыште тушманын артобстрелже годым взвод командир пеш нелын сусырген да тудым госпитальыш ужатеныт) старшина Анатолий Георгиевич Ивановлан Российын Геройжо званийым пуаш кок гана представленийым колтен, но к;шылрак командований вес наградыла дене веле палемден. Икымше гана эше л;мын эртаралтше сарзе операций т;;алтыштак бандеровец-шамычын икмыняр кугу куатан боевой техникыштым пытарымыжлан Российын Геройжылан лукмо улмаш, а суапландареныт Мужество орден дене… СВО т;;алмеке, тыгай орден дене полкышто ик эн ончыч палемдалтын.
Полк командир тидын дене нигузе келшен кертын огыл, «Л;ддым; старшинам садак Геройын «Ш;ртнь; Ш;дыр» медальже дене суапландарымешке шуктем» манын строй ончылно ойлен. Вара Николаев олам штурмоватлыме годым адак противотанковый взводын командирже старшина Анатолий Иванов поснак ойыртемалтын. Полкысо ик батальон наступленийыш кайымыже годым вучыдымын укрнацист-влакын засадышкышт логалын. Тыгодым противотанковый батарей командирын бронетранспортержо шаланен да кокымшо взвод командир Иванов батарей дене командоватлымашым шке ;мбакыже налын. Батальон командир батарейым почешыже каяш ;жын. А ончылно тушман танк-шамыч вучен шогеныт. Противотанковый батарей командирын сомылжым жаплан шуктышо танк-шамыч ваштареш каен огыл, нунын вучыдымо могырым, кок взводлан кок велым верланаш к;штен да тулым почаш приказым пуэн. Тыге Анатолий шкежат  икмыняр боевой техникым да засадыште шогышо танкым десантын бронетранспортёржо (утларакше алюминий гыч ыштыме изи БТРД) ;мбалан вера;дыме «Фагот» проивотанковый ракетный комплексше (ПТРК) дене пудештарен. Тидын дене уло батальоным тушманын шолып авыртышышкыже логалме деч арален коден. Тылеч посна тудо кечынак вес бой годым Иванов шкеже тушманын кок танкше дене дуэльыш лектын: к;н кушто улмыжым раш пален, манмыла, шинчаваш ужын вашла л;йылтыныт. Тыште адак се;ышыш лектын: ик танкше ик гана ваштареш л;ен да м;;геш чакнен кудалын, а весыжым взвод командир ПТРК-же гыч пудештарен. Тылеч посна Николаев олам штурмоватлыме годым зенитный комплексым, артиллерий расчётым, тушманын командный пунктшым, икмыняр автомашинам, огневой точко-шамычым пытарен.
Вара, Николаев олам штурмоватлымым чарнаш да ше;геке чакнаш приказ пурымеке, Анатолий Ивановын противотанковый взводшо кок десантно-штурмовой ротым прикрыватлаш кодын. Пытартышлан старшина подчиненийыште улшо салтакше-влакланат чакнаш к;штен да бандеровец-шамычын атакыштым чактараш шкенжын расчётшо, ПТРК-лан ракетым нумалаш полышкалышыже дене гына кодын. Тыге тудо шке салтакше-влакым да эше кок ротым арален коден. Тушманын мотострелокшо-влаклан ончыко каяш да мемнан чакныше вийлан э;гекым ышташ эрыкым пуэн огыл. Тидым ужын, бандеровец-шамычын артилерийже Ивановын ПТРК-же вера;ме могырыш пеш талын л;йкалаш т;;алын. А Анатолий полышкалышыже да расчётшо дене ;рдыжкырак каен шылын. 
– Ротыш илыше да эсогыл сусыргымо деч посна п;ртылмекына чыланат пеш чот ;рыныт, – каласкала Российын Геройжо. – «Кузе тыге кертында?» йодыштыт. Рото командират «Ме вет тендам тылетла огына уж манын шоненна», мане.
Чыла тиде 2022 ий мартыште лийын. Адакат дивизийын командованийже противотанковый взводын л;ддым; да чынже денак геройло командирже старшина Анатолий Ивановлан Российын Геройжо званийым пуаш представленийым возен. Тунам Анатолийым «За боевые заслуги» медаль дене суапландареныт.
– Март мучаш гыч шыже марте Херсон областьысе Максимовка ял воктене шогенна, – умбакыже ойла Анатолий. – Тыгодым вашла л;йкалымаш, Украина Сарзе Вийын атакыжым чактарымаш эре гаяк лийын. Тунамат мыйын противотанковый взводем ончыл линийыште верланен да бандеровец-влакын т;рл; техникыштым, огневой точкыштым, командный пунктыштым пудештарен, окопышкышт л;йылтын. Полк командир мыланем Российын Геройжо званийым пуаш представленийым уэш тарваташ шонымыжо нерген ойлен ыле, но шонышыжо шукталтде кодо. 2022 ий сентябрьыште, тушманын ик наступленийже годым, командир шкежат минеш пудешталт колен. Тыште мый тидым поснак палемден кодынем: шымше гвардейский десантно-штурмовой дивизийысе 108-ше десантно-штурмовой полкын командирже, бурят калыкын тале эргыже, полковник Виталий Владимирович Сукуевлан колымекыже Россий Федерацийын Геройжо званийым пуэныт. Чын командир ыле, тудын нерген ынде лу ий утла, 2014 ий годсек, дивизийыште л;ддым; да чын командир семын легенде коштеш. Чылан тудым чот пагаленыт. Моло командирна-влаклан, коеш, мыйым наградитлыме сомыл чотшак к;лын огыл, представленийым уэш тарватыде кийыктеныт. Кызытше Российын Геройжо званийым мыланем кумшо представлений деч вара пуэныт. Лачшымак могай подвиглан тыгай к;кш; званийым пуэныт – кызытеш секретлан шотлалтеш, сандене каласаш огеш лий, эсогыл Обороно министерствын да Президент Администрацийын сайтыштыштат тидын нерген рашемден каласыме огыл.
Чынак, младший лейтенант Анатолий Ивановын (тиде воинский званийым тудлан 2024 ий февральыште пуэныт) подвигшым Российын Обороно министерствыжат калык деке шуктен огыл. Тыгодым тидымат палемден кодыман: к;шн; ончыктымо подвиг-влак деч посна Анатолий Иванов 2023 ий 5 сентябрьыште «Корнет» противотанковый ракетный комплекс дене Украинын сарзе вийжылан полыш семын колтымо да чот моктымо «Challenger-2» англичан танкым ик эн ончыч пудештарен. Тудын вуйлатыме взводшо да гвардий младший лейтенант шкежат (тиде воинский званийым тудлан 2024 ий февральыште пуэныт) Запорожский областьыште бандеровец-шамычын ;машсе да 2024 ий т;;алтышысе контрнаступленийышт годым, вараже Россий Вооруженный Вийын наступленийже жапыште икмыняр населённый пунктлам се;ен налмаште ойыртемалтын, тушманын салтакше-влакым да боевой ден специальный техникыжым ятыр пытарен. Ивановын пудештарен шалатыме тушман сарзе технике коклаште утларакше Касвел элла гыч колтымо лийыныт. Вараже лач тидлан к;ра Анатолийым Москваште НАТО блокын пудешталт шаланыше сарзе техникыжым ончыктымо выставкыш ;жыныт.
(ФОТО Анатолий ден Николай Ивановмыт)
Георгий Платонович ден Нина Игнатьевнан кок эргыштат тачысе кечылан л;мын эртаралтше сарзе операций каен шогымо кундемыште, Украина мландыште улыт, тушман дене кучедалыт. Анатолийын Николай изажат 7-ше гвардейский десантно-штурмовой (горный) дивизийын 108-ше десантно-штурмовой полкыштыжак служитла. Тудыжо тиде частьыште шольыжо деч ондакрак служитлаш т;;алын. Николай полкын артиллерий батарейыштыже старший техниклан шотлалтеш, воинский званийже дене старший прапорщик. Икте-весе деч м;ндырнак огытыл, жапышт лийме годым вашла ужыт. Капкылышт, чурийвылышышт дене ик сынан улыт, сандене полкышто нуным мыскара семын салтак-влак веле огыл, офицер-шамычат «Двое из ларца одинаковых с лица» манылдат.
– Тендан служитлыме полкышто марий салтак, офицер-влак шукын улыт мо? – Анатолий деч умылаш лийым.
– Шукын огытыл. Дивизийна Новороссийскыште верланен гын, Марий Эл гыч призывник-влак тушко логалын огытыл. Мобилизаций годымат мемнан частьым ешартыш вий дене чот пе;гыдемдыме манаш огеш лий. Изамын служитлыме дивизионышто ик батарей командир Волжский район гыч марий рвезе. Вес подразделенийыште эше ик марий лейтенантым палем, тудат Волжский район гыч. Нуно военный учебный заведений деч вара мемнан полкыш логалыныт. Тыгак Параньга район Лажмарий ял гыч ик прапорщик артиллерий дивизионышто служитла. Полкышто эше икмыняр марий улыт дыр, чылаштымак ом пале, очыни. Адакше вет мыйжымат шукынжо рушлан шотлат, – лие вашмут. 
– Телевизор денат ончыктышт, Российын Геройжо званийым пуымо дене саламлымыже годым Владимир Владимирович Путин дене ала-мом вашла ойлыштда. Мо нерген тунам мутланенда?
– Ваштарешыже мийышым, кушеч, к; улмем нерген палдарышым, рушла манмыла, представился. Вара Владимир Владимирович о;ышкем Ш;ртнь; Ш;дыр медальым пижыктымыже годым «Где Вас нашли?» йодо, молан манаш гын дивизийыште, полкышто мыйым кычалыныт улмаш. «На Поклонной горе, выставке трофейной НАТО-вской техники» манын вашештышым. Кузе службо эртыме нерген йодо, «Сайын» маньым. Умбакыже вашла шыргыжална, да шогымо верышкем п;ртыльым.
– Тудо кечын, 30 майыште, мыняр е;ым Российын Геройжо званий дене суапландареныт?
– Лачшымак СВО гыч вич военнослужащийын о;ышкыжо Ш;ртнь; Ш;дырым пижыктеныт, молыжо космонавт-влак да ондакысе сарзе операцийын ик ветеранже лийын. Тыгак мемнан дене пырля икмыняр е;ым т;рл; орден дене палемденыт.
– Анатолий Георгиевич, отпуск жапыште тендам кушко гына огыт ;ж, чыла вере ешда дене пырля миеда. Тыге эре ешда дене лияш тыршеда але тидын дене ешым чот пагалымым ончыктынеда?
– Тидыжат-тудыжат, очыни. Вет Российын Геройжо л;мым сулен налмаштем ешемынат надырже изи огыл, сандене кажне вашлиймашке еш дене коштына. Ше;гелнет ;шанле, пе;гыде да й;ратыше ешет, рушла манмыла, ;шанле тыл улмо годым служитлашат, чыла боевой задачым шукташат куштылгырак. Тидлан мый эре Ирина пелашемлан, Кирилл эргым ден Виктория ;дыремлан тауштем. Нуно мыйын аралтышем улыт.
Эргыже чурийже дене утларакше аваже семын коеш гын, Виктория ;дырж; сын-кунжо дене чылт ачаже гай. Тидым те фотографийыштат ужын кертыда.
(ФОТО Ивановмыт еш: ача-аваже, Оля акаж дене пырля)
Умбакыже адак л;мын эртаралтше сарзе операций нергенак мутнам шуйышна да тыгодым умылаш лийым:
– Шорсола ял гыч СВО-што мынярын улыт?
– Мемнан кок эрге да эше ик рвезым 2022 ий сентябрьыште мобилизаций дене на;гаеныт, – писын гына вашештыш Георгий Платонович. Вара изиш шоналтенрак ешарыш: – Э-э, эше вет Шорсола ве;е-шамыч икмынярын СВО-што улыт.
Ача-аваже, тыгак пелашыже кажне кечын Юмым с;рвалат, ала тидыжат Анатолийым арален шога, ала шкенжын сарзе мастарлыкшат полша, манмыла, Серлагышлан тау, тынар сар каен шогымо шучко верлаште лийын гынат, эмганымаш, сусыргымаш деч утлен кертын.
– Анатолий ден Николай эргынан й;сылыкыш логалмыштым чон дене шижына, южгунам й;дымат помыжалт, Юмо;а ваштареш шогалына, – шинчав;д денак пелештыш Нина Игнатьевна. – Мемнажын коктынак тушто улыт, да эрежак телефон дене йы;гыртенат огыт керт, телевизор дене уверым эре ончаш тыршена: нунын служитлыме кундемым ончыктат ма, ала полкышт нергенат иктаж мом каласат – кажне кечын вучена. Тыгеже кертмышт семын йы;гыртат, мыланнаже вет кажне кечын нунын нерген палыме шуэш.
– Анатолий, ончыл линийыште улмыда годым кочкыш шотышто нелылык огеш лек? Быт условий могайрак? – йодым.
– Кочкаш-й;аш уло, кушан малаш возаш верым муына – салтаклан мо эше к;леш? Чыла сай, – к;чыкын вашештыш Российын Геройжо.
«Э-э, чынакыс, ялеш шочын-кушшо рвезе-влак чылалан тунемше, чылажымат чытен кертше улыт. Илыш й;н, кочкыш шотышто йодмашыштат кугужак огыл. Ме, марийже, ожнысек тыгаяк улына шол», – шоналтышым семынем.
– Бандеровец-шамычын квадрокоптерышт, беспилотникышт чот тургыжландарат мо? Тыгеже тидын шотышто телевизор денат ончыктат: укронацист-влаклан БПЛА-м Касвел элла гыч шуко колтедылыт.
– Тореш нимат каласен ом керт: беспилотникышт нунын чынже денак шуко уло. Мемнанат тидын шотышто ч;дыжак огыл. Сарыште вет чылаланат тунемат, т;;ж; – шинчат ден пылышет гына п;с; лийышт. БТРД дене кызыт огына кудалышт, йолын коштына. Т;;алтыш жапыште ПТУР-ым техникеш вера;денна, а кызыт позицийыш шып гына шуаш тыршена. Отделений дене лектына гын, мутлан, кажныже ик «Труба» (ПТУР) дене налеш да кая. А мый командир семын «Корнет» установкым налам.
– Пеш неле вет, колалтын, ик ПТУР 30 килограмм нелытан. Ямдылыме позицийыш нумалын оптеда мо?
– Уке, шуко нумалын оптымо огеш к;л. Кок-кум гана л;ен шуктет, вара верым кудалтен кодаш логалеш, молан манаш гын тушман л;йылтм; кундемым чот эскераш пижеш. А мый кажне ракетыжым палемдыме цельыш логалташ тыршем. Позицийыш мый денем пырля кок-кум салтак гына кая, нуно ракетым, саде «Трубатым» нумалыт. Адакше тыгай ракетын акшат чот шерге, миллионат пелыш шуэш. Мемнан противотанковый взвод эре позицийыште. Эре алмаштын шогена: икте пура, весе лектеш. Т;;алтыш жапыште да бандеровец-шамычын контрнаступленийышт годымат мый ятыр жап дене тыгыде кушкыл, чодыра полоса але вест;рл; п;рт;с авыртыш кокла гыч лектын омыл. Кочкыш-й;ышым да ракете-шамычым кондеденыт. Шкеже мландыш чот к;нчен пуренна. Кунар чот шылат, тунар шкендым арален кодет. Телым тепловизор дене пален налын кертыт. Ке;ежым лышташ тепловизор деч шылта. Кушто улмо вернам дрон полшымо дене але вес семын пален налыт гын, пеш чот л;йкалат. Кызытат позицийыште тыгак.

Геройын ешыже
Еш Новороссийскыште ила. Кирилл кугурак икшывышт латик ияш, визымше классыште тунемаш т;;алын, отличник, отметкыже эре визытан гына улыт. Виктория ;дырышт вич ияш, але йочасадыш коштеш.
– Анатолий дене ме Чечняште контракт почеш служитлымыже годым палыме лийынна, – каласкала Ирина пелашыже. – Мый шкеже Кужэ;ер район Руш Шой села гыч улам. Тунам Анатолий дене пырля мемнан села гыч пошкудо рвезе служитлен. Тудо отпускыш толмыжо годым ик дискотекыште телефонжо деч СИМ-картым Шорсола гыч йолташыжлан кодымыжо нерген ойлыш. Йолташ ;дырем «Айда прикол семын тудлан йы;гыртен ончена» мане. Мый тидлан тореш лийым. Йолташ ;дырем содыки тудлан йышт дозвоным ыштен да йы;гыртымекыже мыйын телефонем пуэн. Вара Анатолий мыланем йы;гыртыш, палыме лийна. Тыге ме телефон дене вашла мутланен кылым кучышна. Ик жап гыч тудо Йошкар-Олаш тольо, тунам мый тушто Т;выра да сымыктыш колледжыште тунемынам. Вашлийна, рвезе мыланем келшыш. Тыге 2005 ийыште та;ым кучаш т;;ална. Вара тудо угыч контракт почеш служитлаш кайыш. Мый Москваште Гнессинмыт л;меш сымыктыш академийыште заочно тунемынам да туштак пашам ыштенам. 2011 ийыште с;анна лийын, да вара Анатолий мыйым служитлыме верышкыже Новороссийск олашке на;гаен.
– Анатолий й;н лийме годым эре йы;гырташ тырша, но южгунам тыгай й;нж; сутка денат огеш лий. Тунамже мом ышташ, куш пурашат от пале, – манеш Ирина. – Кажне кечын пелашем верч Юмым с;рвален илем. Отпускыш толашат й;нж; шагалрак ала мо. Улыжат кумшо гана веле канаш колтеныт. Л;мын эртаралтше сарзе операций т;;алме деч ончыч пытартыш гана 23 февральыште йы;гыртыш да молгунамсе семынак т;рл; нерген  мутланыш, нимо уда лийшаш, сарзе операций т;;алшаш нерген мутшо гыч шижашат ыш лий. А вет тудо эрлашынже Украина мландыш пурышашышт нерген моткоч сайын пален. Новороссийск гыч Крымыш Анатолиймытым эше январьыштак на;гаеныт: черетан ученийыш манын ойлышт. СВО т;;алме нерген колмеке, ме, ик шуко пачашан п;ртыс; служебный пачерлаште илыше контрактник да офицер-влакын пелашышт, пеш кугу туткарыш логална, чыланнат вигак тыгай шок: вет пелашна, паленыт гынат, мыланна ондак нимом шижтарен ойлен огытыл.
Вара икымше апрель марте Анатолий деч нимогай увер лийын огыл. Тунам кузе тидым чытен лектын – Ирина тачат раш каласен ок керт. Военнослужащий пелашын п;рымашыжак тыгай шол!
– Пошкудо вате-шамыч, вашла погынен, тиде-тудо уверым палаш тыршенна, южгунам дивизий але полк штаб гыч изишак мо-гынат шоктен, – умбакыже каласкала Геройын пелашыже. – Тыгайжыланат, «Чыла сай» манме поро шомак лийын гынат, пеш куаненна. Вара офицер-влак кокла гыч икте я весе телефон дене м;;гыж; йы;гыртен кертын: тунам кажныже вашкерак шке пелашна нерген умылкалаш тыршенна. Южгунамже кугурак офицер-влакын пелашышт, лыпландараш манын, л;мынат ойленыт, пуйто марийышт Толикым ужын: таза, сусыргышо монь огыл. А 1 апрельыште ала-кузе дыр ондакак чонем шижын – таче йы;гырта, вет таче тудын шочмо кечыже, йы;гыртыде огешак керт. Кирилл ден Викторият моткоч чот вученыт. Кастене, йочана-влакын м;;гышт; улмышт годым, йы;гыртыш. Шочмо кечыже дене саламлашат монден, вигак умылкалаш пижна: «Кузе тый тушто, таза улат, чыла сай дыр, молан тынар ятыр жап й;кетымат пуэн отыл? Мемнам от й;рате, монденат мо, кузе тылзе утла чытенат?» Йодыш почеш йодыш. Тунам Толиклан мутланашыжат ятыр жапым пуэн огытыл. «Эре передовойышто лийынам» манын умылтарыш. А мый тудлан тынар чот ;пкелалтше лийынам. Варарак, вес гана йы;гыртымыже годым, умылышым: тиде жапыште пелашем чынже денак телефоным кидышкыже налын се;ен огыл, йы;гырта гын, кушто улмыжым тушман рашемден кертын. Эшеже нунын взвод командирышт пеш нелын сусырген да Толикым тудын олмеш шогалтеныт. Т;;алтыш жапыште боеприпасыштат, кочкышыштат ситышын лийын огыл, чара мландыштат кияшышт логалын. Чот неле логалын, укронацист-бандеровец-шамыч пеш талын л;йылтыныт. Но тудо нигунамат вуйым шийын огыл, эре «Мыйын чыла сай» манын. Чот уда гынат, тидын нерген ик ганат ойлен огыл. Вес военнослужащий-влакын ватыштлан каласкалымышт гыч веле сарыште могай нелылык дене т;кнымышт нерген пален налынам. Ме шуэн огыл иканаште кумытынат Толиклан серышым возенна: Кирилл т;;алын, вара мый ешаренам, мучашлан Виктория с;ретлен. Дивизий штабыш на;гаенна, тушеч пелашем деке серыш шуын. Тыгакак бандерольым, посылкым колтеденна. Т;;алтыш жапыште вашталташ йымал вургемыштат лийын огыл, ятыр жап мончашкат пурен огытыл, сандене носки, трусик, моло вургемымат колташ логалын. Кызыт тидын шотышто нунылан куштылгырак: мушкылташат вер уло, мобилизаций деч вара калыкат мо к;лешым поген колташ т;;алын, ончыл линийыште салтак-влакын могай нелылыкыште улмыштым шукын шижын шуктеныт. Марий Эл гычак ик йолташ ;дырем пелашыжым мобилизоватлыме деч вара мыланем йы;гыртен тыгеракат ойлен: «Ирина, кузе тый тынар жап ниг;лан нимом ойлыде чытен иленат? Тушто пелашланна моткоч неле улмашыс…» Тыге мыланем ик тудо гына огыл, моло палымем-влакат ойленыт. Илена, чытена. А мом ышташ? Кажне кечын Юмылан кумалын, черкыш коштын, сортам ч;ктен, пелашым вучыман…

Отпускшат пеш к;чык
СВО т;;алмеке Анатолийым икымше гана 2022 ий декабрьыште 15 кечылан отпускыш колтеныт. Ешлан, утларакше пелашыжлан куанже могай кугу лийын! Вучен шуктен!
– Отпуск жапыштыже нимомат ыштен ышна шукто, лучко сутка моткоч писын эртен кайыш, – каласкала Ирина Сергеевна. – Йоча-влак, тынар ятыр жап ачашт деч посна илымеке, тудын дене эре пырля лияш тунемын шуыч веле, тудлан м;;гешат кайыман. Чеверласаш моткоч неле ыле, но тидын гочат эртышна. Вес ганаже 2023 ийыште 30 ноябрьыште веле тольо. Мобилизоватлалтше-влаклан кажне пел ий гыч отпускым пуышаш улыт, но нуныжымат палемдыме семын кандарен огыт шукто. А Анатолий –штатный военный, сандене нунылан идалыклан ик гана лиеш. Адакше тудо противотанковый взвод командирын обязанностьшым шуктен, тиде сомылым л;дыкш; да неле участкыште шогымышт годым весын ;мбак кусарен кертын огытыл. Вес амалже: взводысо чыла салтакым почела-почела отпускыш колтедылын, пытартышлан гына шкеже канышыш лектын. Тидлан мый тунам чотак ;пкелалтынам ыле: тудын дене пырля служитлыше-влак, эсогыл ешым поген шуктыдымо-шамычат,  Новоросийскыш толын каят, а тудо алят уке. Телефон дене ик гана веле огыл ойленам: «Кузе тыге, молан моло-шамычым колтет, а шкеже толын от керт?..»
СВО-што Анатолий ятыр неле участкыште лийын. Ирина пелашыжлан ик гана веле огыл шижтарен: «Чыла лийын кертеш, тый военнослужащийын ватыже улат, сандене чылалан ямде лий…» Пытартыш жапыште теве Запорожский областьыште, вара Херсон могырышто тале вашт;кнымашке логалын. Ешыжлан телевизорым онченат л;дыкш; лийын. Военный корреспондент-влак Херсон могырым ончыктат гын, «Ынде умбакыже мо лиеш? Кузе тудо тушто? Кунамрак йы;гырта?» нине йодыш-шамыч пелашыжым, ача-аважым, акажым чот тургыжландареныт. А телефоным ондакысе семынак ончыл линийыш от нал – кушто улметым тушман вигак шижын кертеш.
– Мемнан, полк гыч кызыт СВО-што улшо военнослужащий-влакын пелашыштын, телефонышто шкенан чатна уло: к; мом пала – тунамак вашла эре шижтарен шогена. Манмыла, чатыштак илена. Противотанкист-влак нерген ондакысе батарей командир илымыже годым пелашыж гоч мыланна чын уверым пуэн шоген. Чаманаш логалеш, тудынат ;мырж; с;й пасуэш к;рылтын. Сар вет огеш ойыркале: командир улат ма, рядовой салтак – чылалан ик семын вулным кышка. Мутат уке, рядовой салтакшылан, изирак офицер-шамычшылан утларак логалеш. А мыйын пелашем, палем, эре ончыко ш;шкылтеш, «командир улам» манын, салтак-влак ше;гелне огеш шинче. Шкенжын верч тунар огеш азаплане, кунаре мыланем тургыжланаш логалеш.
Анатолий Ивановын служитлыме десантно-штурмовой полкышто ик противотанковый батарей уло, батарейыште – кок взвод. Иктыжым, лачшымак кокымшым, Анатолий вуйлата. Тудо шкеже гына кумло утла тушман техникым «Фагот» да «Корнет» противотанковый ракетный комплексла гыч пудештарен шалатен. Нунын коклаште шым танк, тыгак ятыр БМП, БТР, тыгак НАТО-н моло техникыжымат, шагал огыл бронемашина-влакым пытарен.
– Тидын нерген пелашем шкеже огеш кутыро, моктанымылан шотла ала эре ончыл линийыште улмыжлан мыйым ынеж тургыжландаре, йодыштам да шып веле лиеш, – манеш Ирина Сергеевна. – Ындыже чылажат путырак раш, вет Российын Геройжо л;мым шып шинчымылан огыт пу. Могай подвигым ыштылмыжым, кузе рисковатлымыжым тудын кугурак командирже-влакын ойлымышт гыч пален налынам.
 Пелашемым л;мын эртаралтше сарзе операций гыч Москвашке, Поклонный курыкыш тушманын шалатыме боевой техникыжым ончыкташ да нунын нерген калыклан каласкалаш колтымеке, мый эрге ден ;дырнам писын гына погалтышымат, Новороссийск гыч Москвашке кудална – кунам эше тудым ужына? От пале вет, кунар жаплан командировкыжо. Москваште кок-кум кече але арня лиеш, пиал шыргыжалеш гын, ала шукыракат – ниг; нимом ондак огеш шижтаре, сандене ме кеч туштыжо пеленже лияш тыршенна. Икмыняр жап гыч пелашемлан Поклонный курыкышто эртаралтше НАТО блокыш пурышо эл-шамычын укронацист-влаклан колтымо да СВО-што Россий Вооружённый Вийын шалатыме трофейный техникым ончыктымаш выставке гыч содор гына Кремльыш мияш к;штышт. Меат пеленже кайышна, но мемнам чылт Екатерининский залышкыжак ышт пурто, вучаш кодна. Анатолий Москвашке кажне кечын чиен коштмо, «цифра» манме хлопчато-бумажный формо дене толын. А Кремльыш парадный формо дене мияш к;штеныт, военторгышто монь кычал кошташ жап лийын огыл, сандене кузе лийын, могай формым чиен коштын, тудын денак миен. Миенже-можо, легковой автомашина дене конденыт. Тунам ме Анатолийлан Российын Геройжо званийым пуат манын умыленна, кеч тидын нерген ниг; але шижтарен каласен огыл. Кремльыште тудлан писын гына парадный вургемым муыныт. Тудыжо ик размерлан изирак лийын гынат, й;ра веле манын шоненыт докан. Толят тидын дене келшен да тудо формеш наградыжым пижыктен, торжественный церемонийыш Екатерининский залыш пурен. 
Пелашемлан Российын Геройжо л;мым пуымеке иктаж арня наре жап гыч отпускым пуэныт. Тунам ме полковник Виталий Владимирович Сукуевын Юлия ватыже деке миен толаш кутырен келшышна. Тудо икшывыже-влак дене Новороссийск ола т;рыштырак шкеныштын п;ртыштышт ила. Кугурак шочшышт ;дыр икшыве, шым ийым темен, тений школыш кая. А эргышт але кум идалыкым веле эрталтен, чурий сынже дене чылт ачаже гай коеш. Юлия дене т;рл; нерген мутланен шинчылтна, унала толмыланна пеш тауштен ойлыш. Марийже нерген Улан-Удэште бурят журналеш очеркым савыктынешт да Юлиялан вашмутым пуаш йодыш-влакым колтеныт, сандене «Тудын деке мемнан унала мийымынам ончыкташ лиеш мо?» манын йодо. Ме тидлан тореш ышна лий. Толик пелашыже нерген каласкалыш. Полкын ончычсо командиржым кызытат салтак ден офицер-влак порын гына шарнат: эре чынлык верч шогышо да л;ддым;, тале командир лийын.

Патыр тукымвож
Иринан ача-аваже – Сергей Александрович ден Татьяна Сергеевна Лобастовмыт ятыр жап Руш Шой йочасадыште пашам ыштеныт. Аваже младший воспитатель лийын гын, ачаже завхозлан да конюхлан пашам ыштен. Ирина ешыште кугурак икшыве, эше Александр шольыжо уло. Шольыжо Руш Шойыштак шкаланже посна п;ртым чо;ен шынден, ешым гына але поген шуктен огыл. Вахте й;н дене Моско кундемыш пашаш коштеш.
Анатолийын ачаже Георгий Платонович Иванов 1954 ийыште Кужэ;ер районысо Коклаялеш шочын. 1971 ийыште Йывансола кыдалаш школым тунем лектын да тунамак У Торъял СПТУ-ш тракторист-машинистлан тунемаш каен. 1972 ий шошым Шорсолаш, шукерте огыл гына Калинин л;меш колхоз к;шеш чумырымо «Маяк» совхозыш практикыш толын. Лач тудо жапыште тукым изажлан у «МТЗ-50» тракторым пуэныт улмаш, а тудыжо ятыр жаплан эмлымверыш логалын да сельхозмашинам Георгий шольыжлан ;шанаш йодын. Тыге практикант вигак у тракторыш шинчын да ялозанлык ятыр пашам шуктен, пашадаржат кугурак лийын. Практике деч вара профтехучилищыш п;ртылмекше, кондымо документшым (туштак пашадар нерген ведомостят лийын) ончен, туныктышо-влак ;рыныт: кузе тылзе еда тыгай кугу пашадарым наледен? Моло практикант-шамыч тошто трактор дене ыштеныт але слесарьлан коштыныт, сандене пашадарыштат изи лийын.
– Ке;еж мучаште экзаменым кучышнат, «Тракторист-машинист 3-го класса» правам да ялозанлык машинан слесарьжылан ыштен кертшашлык свидетельствым кучыктышт, – ойла Георгий Платонович.
Училище деч вара Георгий адак м;;гыж; «Маяк» совхозыш п;ртылын да икмыняр жап трактор денак пашам ыштен. Шыжым латкандаш ияш рвезым Совет Армий радамыш налыныт. М;ндыр Эрвелыште Амурский областьысе Белогорск ола воктене Вожаевка станцийыште верланыше 06923 номеран войсковой частьыште службым эртен, икымше классан специалист, «Отличник ВВС», спортсмен-разрядник лийын. Марий АССР гыч тунам тиде авиационный полкышто шагалын огыл лийыныт.
Армий радам гыч п;ртылмекше Георгий Платонович адак трактор руль пеленак шинчын. Ик пел ий гыч те;гечысе салтаклан, тыныс пашаштат ончыл радамыште лияш тыршымыжым ужын, районыш толшо икымше «МТЗ-80» тракторым ;шаненыт. Умбакыже моло трактор денат пашам ыштен, чылаже 32 ий утла, совхоз шаланымеш, механизаторлан тыршен. Умбакыже лу ий чоло Шорсола йочасадыште пашазылан да ороллан шоген. Сайын пашам ыштымыжлан ончыл механизатор шке жапыштыже ВЛКСМ ЦК-н «Молодой гвардеец пятилетки», вич гана т;рл; пятилеткысе «Победитель социалистического соревнования», «Ударник коммунистического труда», «Мастер-умелец» почётан знак-влак дене палемдалтын. Эше шым гана – моло т;рл; награде дене чапландаралтын. Георгий Платоновичын премийже да Почётан грамотыжым шотленат от пытаре – кажне ийын палемденыт. Тракторист-машинист широкого профиля лийын, шошо-шыже тургым жапыште чыла т;рл; ялозанлык агрегат дене пашам ыштен, телымже фермылаште тракторжо дене ятыр сомылым шуктен. Ялысе пашаче калык тунам отпуск нерген шоналтенат огыл – эре т;шка пашаште. Ачажат, Платон Николаевич, кундемыште ик эн тале тракторист лийын. Тудын трактор руль пелен шинчыме  чумыр паша стажше 45 ийымат эрталтен. Мут толмашеш, ачажын Йогор изаже фронтыштат лийын, Кугу Отечественный сар гыч кок орден да икмыняр медаль дене п;ртылын. Адакше Егор Николаевич да тудын Фаина ;дырж; тыршен пашам ыштымыштлан орден денат палемдалтыныт. Теве тыгай 12 суртан Коклаял гыч, калыкыште манмыла, Иванов Миклай кугызан тале да виян тукымжо. 
Пашалан чулым самырык тракторист ;дыр-шамыч шинчашкат пернен. Тудлан утларакше Рушплак гыч десантник да тракторист Йогор Игнатийын Нина ;дырж; келшен шинчын. Ик пагыт келшен коштмеке, кугу с;ан дене 1979 ий июльышто ушненыт да Коклаялыште качымарий суртышто илаш т;;алыныт. Вараже, йочашт шочмеке, совхоз пачерымат ойырен.
Анатолий пытартыш эргыже нерген Георгий Платонович тыгерак палемдыш:
– Йочаже годым пеш чулым лийын, изаже ден акажлан нимо шотыштат вуйым пуэн огыл. Пашам й;ратен, школыштат сайын тунемын, спортлан изиже годсекак пеш ш;ман. Колюш изаже дене коктын кудывечеш турникым ыштеныт, машинавече воктене п;рдалше к;ртньым гантель семын келыштареныт, кажне кечын, кунамже эрденат-кастенат куржталыныт, нелытым н;лтыштыныт. Тыгеже ялысе йочалан утыжым капым туржын толашышаш уке, тугакат телымат-ке;ежымат суртк;рг; сомыл лы;ак логалеш. Туге гынат нуно эше толашеныт, Толиже утларакат, капшым лывыртылын, турникыште мо семын гына огеш толаше ыле. Школыштыжо т;рл; та;асымаште ончыл верыш лектеден, районысо та;асымаштат ше;гелан кодын огыл.
– Анатолий, манмыла, уремыште кушкын, изаже ден акаже эскерен шуктен огытыл гын, лектынат куржын, – ешарыш Нина Игнатьевна. – Кугурак икшывына-влак деч вест;рлырак ыле, пеш чулым, мутымат чылаже годым колыштын огыл, изиже годсекак мом шонен пыштымыжым ышташ тыршен. Тунамак пеш ушан рвезе лийын, тудлан умылтарышаш уке, шкеже мо к;леш тудым ыштен моштен. Колю ден Толий армийыште служитлат гын, кыдалаш Олю ;дырна Руэм посёлкышто ешыж дене ила да туштак пашам ышта.
 Кызытше пытартыш ныл ий жап Анатолий м;;гыштыж; лийын огыл, пытартыш гана 2020 ийыште Шорсолаш толын каен, вараже я м;ндыр йот кундемлаш командировко, я ч;чкыд; учений, полигон. Адакше йочашт-влакат изирак лийыныт, отпускым еш дене пырлят эртараш к;лын, пачерышкат тидым-тудым наледыман, уэмдыман, т;рлен шогыман.
Анатолийын аваже могырым кугезе кочаже – Егор Кондратьевич Кондратьев Икымше т;нямбал да Граждан сары-влакын участникышт, Георгиевский кум ырес, икмыняр медаль да Йошкар Знамя орден дене палемдалтын.
– Егор Кондратьевичше мыйын кочам лийын, – рашемда Нина Игнатьевна. – Совет власть жапыште Георгиевский ырес-шамычшым эре шылтен кийыктен. Уке лиймекыже ачана нуным муын луктын ыле, ныл ыресат лийын манын ойлыштыч, но нылымше ыресшым пе;гыдемдыше документым Колю ден Толий эргына архивыштат верештын огытыл. Эше нунын шочмышт деч ончычак улшо кум Георгиевский ыресшат ала-кушко йомын пытеныт: тунам нуно шергаканлан шотлалтын огытыл. Тыгеже кочам Керенскийын медальже денат палемдалтын улмаш, тудыжым да «За храбрость» медальжым музей фондыш налме нерген документ уло. Молан да эше мо дене наградитлалтын – шкеже каласкаленат огыл ала мо, ала мыйже ом шарне, лачак Крым верч талын кредалмыже нерген ойлымыжо ушеш возын. 
Анатолийын ачаже могырым кугезе Миклай кочажат, Николай Иванович Иванов (1891 ийыште шочшо) кум сарыште лийын: Икымше т;нямбал, Граждан да Кугу Отечественный сарлаште. 1972 ийыште илыш дене чеверласен. Шкеже веле огыл, тудын Егор эргыжат Кугу Отечественный сарыште талын кредалын, кок орден да индеш медаль дене палемдалтын. Миклай кугызан (Николай Ивановичын) ныл эргыже гыч кумытшо – Егор, Платон, Максим – ;мырышт мучко Калинин л;меш колхозышто, вараже «Маяк» совхозышто мландым курал-;деныт, чапле пашаштлан медаль денат палемдалтыныт. Нунын шочшыштат тиде сомылымак шуктеныт.    
Родо-тукымыштышт шуко десантник лийын – Иван Игнатьевич Яметов (Нинан кугурак изаже) да Олёш эргыже (Алексей Иванович Яметов) Морко посёлкышто илат. Тыгак Нинан ачажат, Игнатий Егорович Кондратьев, Кугу Отечественный сар деч вара юж-десант войскаште служитлен, акажын эргыже Анатолий Викторович Ямбаршеват десантник, кызыт Руэм посёлкышто ила, шочынжо Рушплак гычак. Нинан вес изаже Олег Игнатьевич Кондратьевше армийыште десант войскаште службым эртымыже деч вара Рушплакыштак илен, совхозышто пашам ыштен. Кызытше теве Георгий Платонович ден Нина Игнатьевнан кок эргыштат юж-десант войскаште службым эртат.

Кумшо гана студент
Анатолийын отпускшо июнь т;;алтыш гыч июль кыдал лишкен шуйнен. Тиде жапыште республикысе ятыр газет ден журналын, телевидений ден радион корреспондентышт дене вашлийын мутланен, нунын т;рл; йодышыштлан кертме семын тичмаш вашмутым пуэден. Тыгак шочмо Шорсола да пелашыжын Руш Шой кундемласе калык дене вашлийын. Туныктышыжо-влак Шорсола т;; общеобразовательный школышкат унала ;жыныт. Кужэ;ер район администраций вуйлатыше Сергей Михееват Геройым ешыже дене пырля шкеж деке вашлиймашке ;жын. Тунам Анатолий Георгиевич администраций пашае;-влаклан л;мын эртаралтше сарзе операцийыште тудын служитлыме полкын кузе кучедалмыже нерген каласкален. Тыгак Шорсола кундемыште сай корно укемат район вуйлатышылан эше ик гана шижтарен. Тидыжым тудо шкежат пеш шинча гынат, к; пала, ала Геройын шомакше пылышыжлан утларак солнен? Вашешыже район вуйлатыше да администраций пашае;-влак районын илышыже нерген каласкаленыт, СВО-ш гуманитарный полышым колтен шогымышт дене палдареныт, уна-влаклан п;лекым кучыктеныт. Мут толмашеш, Кужэ;ер район администраций вуйлатыше Сергей Михеевын эргыжат л;мын эртаралтше сарзе операций каен шогымо кундемыште шке порысшым шукта.
(ФОТО РМЭ Глава Зайцев дене — Д, Речкин 06.09.24 колтышаш ыле)
Тыгак Марий Эл Республикын главаже Юрий Зайцеват Геройым ешыже дене пырля унала ;жын. Анатолий Георгиевич ден Ирина Сергевналан ятыр поро мутым ойлен да вашкерак се;ымаш дене п;ртылаш тыланен.
Отпуск жапыште Анатолий Иванов кокымшо гана Марий кугыжаныш университетын студентше радамыш ушнен. Тудо ынде психолого-педагогический отделенийыште шинчымашым шуараш т;;алеш.
– Ончыкыжым тыгай шинчымаш службыштат, еш илышыштат к;лешан лийын кертеш, – манеш ынде кумшо гана студент радамыш ушнышо офицер.
Университетыште Российын Геройжым да тудын пелашыжым пеш порын вашлийыныт. Нунылан МарГУ-со «Воскресение» поисковый отрядын тоштерыштыже экскурсийым эртареныт, Кугу Отечественный сар годым Украин нацист-шамычын преступленийышт дене палдарыше стендым, тыгак отрядын боецше-влакын раскопко годым верештме ятыр экспонатыштым ончыктеныт. Марий кугыжаныш университетын ректоржо Михаил Швецов Геройым студент радамыш ушнымыжо дене саламлен да ончыкыжым сайын тунемаш, еш пиалым, тазалыкым, шочмо кундемыш се;ымаш дене п;ртылаш тыланен. 
Тылеч посна школышто пырля тунемше, эсогыл ик парт коклаште шинчыше йолташыже, кызыт МЧС-ын Марий Эл Республикысе Т;; управленийыштыже пожарым й;рыктымаш службысо дежурный смене начальникын полышкалышыжлан служитлыше внутренний службын капитанже Михаил Иванов, Анатолийым Йошкар-Оласе ик пожарно-спасательный частьыш унала ;жын. Тушко Герой ешыже дене пырля миен да пожарный-спасатель-влаклан л;мын эртаралтше сарзе операцийыште тудын служитлыме частьшын тушман ваштареш кузе кучедалмыже нерген каласкален. Умбакыже уна-влаклан пожарный депошто экскурсийым эртареныт, тыгодым т;рл; пожарный техникым ончыктеныт, эсогыл Кирилл эргыже пожарный-спасательын боевой вургемжымат чиен ончен, СИЗОД дене палыме лийын.
Анатолий отпускшын пытартыш кечылажым ешыж дене пырля шке илыме верыштышт, Новороссийск олаште эртарен. Тушеч Российын Геройжо младший лейтенант Анатолий Иванов служитлыме частьышкыже п;ртылын.   
Пытартышлан тачысе кечын СВО-што кучедалше-влаклан тыге гына тыланен каласыме шуэш: «Шкендам аралыза, вашкерак се;ымаш дене п;ртылза! Чыла шотыштат тыланда Юмо полшыжо!»