Бепигчудуьллург

Деца Гульмира мерзачу набарх яьлла маьнги т;ера г;аьттича дуьххьарлера маьлхан з;аьнарш халла пардошна юккъехула чекхъйовлу хан яра, гуттар а санна, тахана хьалххе самаелира иза 1уьйра ламазаш дан. Шен доьналла а гулдина, шкаф улло а яхана, шен доккха  ;аьржа йовлакх схьаийцира Гульмирас. Иза коьрта т;ехула а, белшаш т;ехула а кхоьссина, ламазан куз  тесира цо, Сийлахь-Везачу Элаца з;е латто еза меттиг кечъеш санна. Къор;ан хьалха а диллина, иза схьа а диллина, доккха «ЕСА» деша йолаелира иза. Оцу до;ано, беркат санна, серлонах а, сатийсамах а дуьзира цуьнан са, къаьсттина х;окху дуьненахь. зерех, г;айг;анех дуьзна долу.
  Дукха хан йоццуш шен 84 шо кхачар даздеш йолчу оцу безамечу зудчун, исбаьхьчу ненан а, бабин а дуккха а бахьанаш дара тахана и до1а-ламаз дан. Т;аме кхайкхина шен да Давлат дага веана, иза фронте воьдцуш ша ненан кийрахь хилла хиларх кхийтира иза. Окопашчохь яздинчу  шен кехаташ т;ехь цо шен х;усамнене Малике доьхура, йо1 хилахь цунна Гульмира аьлла ц;е тиллахьара бохуш. Дена хаара шен йо; дуьненчу яьллий, амма, халахеташ делахь а, иза кхуьуш ган кхоллам ца хилла цуьнан. Нанас дийцарехь, Гульмирин исс бутт бен боцуш т;амехь велла иза.
Цу юккъехь жима Гульмира х;инца а ца кхетара, ненан шурица шен синехь, шена цкъа гур воцчу дега Довлате болчу инзаре, боккхачу, лазаме безаман орамаш кхуьуш хиларх. Деца  Гульмирин  дагахь тахана а бу ша йинчу Шатой-Кела юьртара т;аме бахана берриге а къонахий, царех дукхахберш цкъа а т1амера юхабирзина бацахь а.
Гульмиран нана, х1ара ша, кхуьнан  ваша ;елимхан а баккхий хилла, наггахь бен дага ца дог;ура, т;ом болчу хенахь а, цул т;аьхьа а шена а, юьртарчу зударшна а мел инзаре хала хилла. Ц;ахь бепиг а дацара, бедарш а, йовха пеш а муххале а. Уггаре а жимачу Гульмиран иэсехь тахана а дагалецамаш бу, ша а, шен нана а, ваша а, уьш кхоъ а, лаьмнин когашкара бецаш а, орамаш а схьагулдан, лаппаг;аш - хингалш дан йоьдучу шерашкара дагалецамаш. ;аламехь цхьаьна болх бечу юккъехь хилла бен йоцу, амма оццул мехала м;аьргонаш йовхонах а, безамах а юьзна яра, тамашийна делахь а, халонашна дуьхьало ян г;о деш.
Церан нана Малика шен халкъан истори ларъеш хилла. Суьйранна бераш шена гонах гулделча, цо царна туьйранаш дуьйцура борзах а, ;ахарх а, Мовсарх а, Мохьмадах а, акхаройх а лаьцна. И дийцарш хьекъале а, маь;нех а дуьзна хиларна, шуьйра б;аьргаш къарзийна ладоьг;ура цаьрга  бераша. Амма царна къаьсттина хазахетара шайн дай баьхна мохк хийрачу т;елатархойх гуттар а ларбечу шайн ден муьт1ахь доцчу тайпанах, г;аттамхойн доьзалх лаьцна дийцарш. Къаьсттина дог иракарах;оттош бара Дахар хин бердаца хилла т;емаш, бераша ладоьг;ура оцу дийцаршка, баттара са а цадоккхуш ладуг1ура цаьрга.
Ша оцу дахарх кхета йолаеллачу дийнахь дуьйна шен иэсехь латтийра Гульмирас шен нене а, вешега а, шен са цакхоош долчу халкъе а, шен дай баьхначу хьомечу махке болу и башха ховха безам. И безам серло санна бара, цуьнан массо а халонех, зерех чекхбаьлла некъ серлабоккхуш. Дерриге а дахарехь г;иртина нана шен бераш Аллах;ан дезачу ийманан синхаамехь, къоман 1адатан  ламасташца кхио. Цунна лаара бераш шайн халкъан хьакъболу векалш хуьлийла, шайн орамаш даима а дагахь латтош.
Кхечу берийн санна яцара Гульмиран а, цуьнан вешин ;елимханан а бералла. Мацаллах, шелонах, махкахваккхарх, дахаран зерех дуьзна ирча денош лайна цо а, цуьнан нанас а. Амма уьш кханенах тешаро, шайн дахар дикачу аг;ор хийца лааро церан синошкахь сатийсам кхуллу. Цунна шен бераш шайн халкъан хьокъалла доллу векалш хилла д1ах1уьттийла  лаара,  цкъа шайн орамаш диц ца луш.
Элимхана лоьрийн  училище чекх а яьккхира, г;алахь болх бан а, ваха а т;едиллина цунна. Цуьнан а, х;усамненан Мадинин а диъ бер дара. Ненан меттан а, литературин а хьехархо хилла д;ах;оьттина Гульмира шен берриге а дахаран некъ йинчу юьртахь хьехархочун болх беш къахьоьгуш д1абаьхьира. Цо шен майрачуьнца Абубакарца  пхи бер кхиийра - ши к;ант а, кхо йо; а.
Цкъа, ша д;аялале, Гульмиран нанас элира: "Ас Аллах;ана хастам бо, цо суна шу когаш т1е х1оттош  г;одарна. Сийлахь-Везачунна баркалла боху ас, сайн берийн,  берийн-берийн а ирсе бералла ган аьтто барна, тхайн бераллехь ца хилла". И дешнаш дозаллех, баркаллех дуьзна дара, нана ирсе юйла хаьара Гульмира. шен бераш а, берийн бераш а дуьззина долчу дахарехь лелаш гича.
Гульмира кхин д;а а ламазан куза т;е хиъна ;ара, шен са а, дег; а Къор1ан дешарна д;а а луш. Кхин д;а а «Ясин» сурат доьшуш яра иза, цу минотехь гонаха долу дуьне тийна дара, иза даима долчу бакъдолчуьнца а, до;анашца а ша цхьаъ юьтуш.
Т;емаш хилла ца ;аш, ницкъбаран а, адамашна юкъахь хуьлучу девнийн  жимма а гучудовлар а ца дезаш йолчу оцу уггаре а къинхетамечу зудчун, тамашийначу бабин дуккха а бахьанаш дара тахана -ламаз дан. Дийца йиш йоцу инзаре х;уманаш лан дезаш яра иза, и дерриге а хилира х1ара  г1еметтах1оьттина йолчу  хенахь, кхуьнан са чевнаш хилла, дог эт1аш йолчу хенахь.
Кхолламо къинхетам ца бира Гульмирех: т;амо д;авигира цуьнан воккхаха волу к;ант а, ши беран бер а, цхьа вешин к;ант а. Шена уггаре а хьоме стаг - шен г;ортор а, дог ойъуш а хилла волу ваша Эмильхан д;аваьллера цунна. Эзарнашкахь ;ожаллин теш хиллира Гульмира - цхьана хенахь кхуьнан дахаран дакъа, шаьш динчу мехкан дакъа хилла долу -бераш, зударий, божарий бара уьш. Кхолламаш бохош, дахарш х;аллакдеш, сатийсамаш д;аоьлхуш тергам бира цо.
Х;ора дийнахь шена безачарна а, халкъана а, махкана а хуьлуш долчух ца тешара иза. Цкъа а ца хиллачу кепара дакъазаллаш еара цуьнан коьрта т;е: х1орд хилла 1ена ц;ий, , 1ожалла, х1аллакъхилар, дохийна, кегдина синош. Гульмирин и дукъ лан ницкъ ца кхочура. Хьалха шена хазахетар луш хиллачу массо а х;уманах дог ца леташ, дог доьхна яра иза. Вон г;енаш гора цунна, кхераелла самаяьлла иза, кийрара арадала г;ерташ санна, дог детталуш. Т;е;аткъам кхоссабелира, дерриге а дег;а т;ехь лазаме чевнаш гучуевлира, дег; ша шен синан баланаш гайта г;ерташ санна.  Амма уггаре а боданечу миноташкахь цунна уллохь бара цунна беза нах: майра Абубакар а, жимах волу к;ант Махьмуд а, нус Айбика. Цара цхьана минотана а цхьана ца юьтура иза, уьш цуьнан г1ортор хила а, дог эца а г;ертара. Церан даггара безам а, г;айг;а а Гульмиран синтем хилла д;ах;оьттира ;азапан дог;анан х;орда чохь. Жим-жима, кхаа баттахь, кхетамчу ян йолаелира иза.
Шен ницкъ гулбина, Гульмира балха яхара, шен х;инцале а пенсе яха хан кхаьчна йоллушшехь. И сацам иза меттах;оттарехь мехала г;улч хилла д;ах;оьттира. Гергарчийн даггара болчу безамо а, ша бечу балхо а г;о дира цунна шена т;ех;иттинчу баланех хьалхаяла. Юха а ша дахаран дакъа хета йолаелира иза, цо доьшучу до1анаша цунна синтем хилла ца ;аш, ницкъ луш а хиллера.
Х;ора дийнахь, Къур1ан дешарна т;е а йоьрзуш, шен са серлонах дуьзна, дог сатийсамах дуьзна хетара Гульмирина. Цунна хаьара,х1уъа зераш хиллехь а, дахар д;адоьдуш дуйла, безамна а, тешарна а, сатийсамна а даима а меттиг хир юйла.
 Гульмира х;инца а «Ясин» сурат доьшуш яра, ша лан езаш хилла халонаш дага а оьхуш. Оцу дийнахь, нийсса ши шо хьалха, къаьстира  иза шен майрачух - шен сатийсаман  стагах а, шен дахаран бакъболчу безамах а, цо цунах цкъа а ч;ог;а ца дийцинера. Цара  цхьаьна яьккхина хан - машарх, бартах, шайн халкъехь болчу боккхачу безаман ламастех юьзна дара.
Абубакаран, юьртарчу школехь математикан хьехархочун болх бина ца ;аш, дашо куьйгаш а дара. Къоман музыкан г;ирсаш барехь цуьнан пох;ма шеко йоцуш дара, цуьнан говзалла к;оштахь къовса йиш йоцуш яра. Цуьнан продукцина заказаш йог;ура к;оштан уггаре а генарчу маь;;ера. Цо кхоьллина лакхара дикалла йолу г;ирсаш, масала, дегичиган пондара а, шинна а аг;ор етта ницкъ болу г;ирсаш - вота, шен дизайнца хазъйина. Цуьнан х;ора кхолларалла беккъа цхьа г;ирс хилла ца ;аш, халкъан искусствон бакъйолу исбаьхьаллин произведени, къоман са, ламасташ а шеца д;акхоьхьуш йолу.
Цкъа, шен дуьненан дахаран чаккхе герга йог;уш хилар хааделла, озехь эсала а, сингаттам а болуш Гульмирехьа вирзира Абубакар.
 «Сан хьоме Гульмирочка, - д;адолийра цо, - кестта 59 шо кхочур ду вайша кху к1айчу дуьненахь дехаш долу. Вайшиннан дахарехь дуккха а х;уманаш хилла, амма вай цу дерригенах  хьакъдолччу кепара чекхдевлла. Ас хастам бо Къинхетаме волчу Аллах;ана, аса хьоьца мел даьккхинчу х1ора денна, цо хьоьца цхьаьнакхета  аьтто барна. Аса хастам бо Везачу Далла  дуьненан ялсамане сайна яларна. Амма кху шерашкахь вай х;инца а кхоччуш чекх ца девлла ерриге а лаьттан г;айг;анех.
Безамах, сингаттамах дуьзна долчу цуьнан б;аьргаш чу а хьаьжна, кхид;а а элира цо:
- Со стигала д;аваханчул т;аьхьа хьо яхь йолуш лелар ю аьлла дош лохьа суна. Дика амал ю хьан – белхамаш безаш яц хьо, амма суна хьо кхин а к;езиг г;айг;ане хуьлийла  лаьа. Хьан берийн бераш довза дезар ду, Элимханна хьакъйолу зуда харжа г;о дан а...
Безамах, г;айг;анех дуьзна и дешнаш, Гульмирийн дагчохь дисира, эсала шабар – шибарш санна. Цунна хаьара, церан безам беккъа цхьа синхаам хилла ца ;аш, шайн берашкахь а, берийн берашкахь а кхид;а а хир долу деза цхьаьнакхетар дуйла.
Х;инца Абубакар д;авахча, Гульмира кхид;а а цуьнан иэсан сийдеш яра, до;анаш а деш, шаьшшима цхьаьна яьккхина х;ора м;аьрго дагалоьцуш. Цунна хаьара, цуьнан са даима а уллехь хир дуйла, халачу хенахь шена г;ортор еш. Ткъа эшаман мерзачу дог-ойлано шен дог хьийзош делахь а, цуьнан хьехарш кхочушдан г;ертара иза, къастаро шен дог 1ийжош делахь а,  шен доьзале болчу безамехь а, кханене болчу сатийсамехь а синтем карош.
Ламаз чекхдолуш дара. Гульмирина  ша т1ек1елдиллина ши куьг юьхь т;е хьаькхча, шен са шордели, дег; парг;атдели, корта серлабели аьлла хетаделира. Амма ц;еххьана шен кераяккъаш  т1едайолуш  санна хетаделира цунна.
Инзарьяьлла,  доккхачу ;аьржачу йовлакхан йист хьаькхира цо юьт1е, куьйгех.  Куз д;ахьарчийна, шен майрачо цкъа хьалха шен куьйга йинчу хазчу г1утакхчу Къоран а диллина, буьйсанан стоьлан лакхарчу яьшки чу охьайдиллира  цо. Т1аккха бай ког боккхуш яхана шен маьнги т1е охьахиира, амма иза ца кхетара шена х1ун хилла. . Б Иза боккъалла йоьлхуш яцахь а, б;аьрхиш  охьаоьхура. Цуьнан дахарехь дуьххьара дара иза. Х1ара х1ун ду? Дахаран новкъахь шена т;ех;иттинчу бохамашна жоп луш гучуйолу адаман ледаралла?
Амма цуьнга ца хьоьжуш, оцу йоккхачу, тамехь  зудчун синехь сингаттаме г1айг1анаш яцара. Ехха ;ийра иза, б;аьрхиш севцира. Х;унда хилла х1ара тайпа х1ума  х;окху дийнахь, ерриг а пачхьалкхехь доккха дезде даздеш йолчу хенахь? Цунах Гульмира бен ца кхетара,, амма оцу курачу ламанан зудчо цкъа а,  цхьангге а дуьйцур дац шен сингаттаман бахьана. Мелхо а, шен са парг1атдаьлла, шен дерриге а дег;е ницкъ хьаьдча санна хетара цунна.
 Дукха хан ялале маьнги т;ера хьала а г;аьттина, парг;ат  шен чура араволучу аг;ор д;аяхара Гульмира. Не;арш схьа а йиллина, шен инзаре доккхачу ц;ийнан йоккхачу зала чу  яьлла аьтту аг;ор д;аяхара иза. Йоккха не; схьа а йиллича, йоккхаерца гира цунна, кху дезчу дийнахь шен дай баьхна мохк муха самаболуш бу. Геннара гуш яра цуьнан хьомечу г;алин лекха г;ишлош. Май беттан к;едачу, хаза хьожа йог;учу х;авао керт юьзна, ;уьйранна ц;еначу х;аваэхь самукъадолуш, шена т;ехьа не;арш д;а а къевлина, кухни йолчу ц;ийнан вукху йисте яхара деца Гульмира.
Залан юккъехула йоьдуш, ц;еххьана аьрру аг1ор долчу ц1аьлган генарчу ц1ачура к;еда-мерза беран мохь хезира цунна. Цо сихха къастийра:
- Х;ара Абубакар ву, сан дог, хетарехь, меца ду. Х;инцца мамас шура лур ю хьуна. Кхин а ши бутт баьлча хьан цхьа шо кхочур ду, вайшиннан къамел д;адолалур ду. Т;аккха ас дуккха а самукъане х;уманаш дуьйцур ду воккхахволчу дедех лаьцна, кхин а дуккха а х;уманаш дуьйцур ду, - элира цо, кухни йолчу аг;ор д;а а йоьдуш.
Кухни чохь уггар доккха кор схьадиллира Гульмирас. Церан ц;ийнан дехьа аг;ора гуш дара инзаре Хазаг;ан лаьмнин тог;и. Геннахь тайп-тайпанчу локхалла йолчу Келойдаган т;улгийн ло диллинчу лакхенаш мара къуйлура, чаккхе йоцу ц;ена сийна ;уьйранна стигал.
Кухнин йоккхачу стоьла т;ехь лаьттачу бепигчудуьллурга  т;ехь сецира  деца Гульмирин б;аьргаш. Цунна т;е а яхана, иза схьайиллира цо. Цхьа дакъа схьа а эцна, кхузза шен хьаж т;е а диллина, тийначу озаца бепигчудуьллурге  йист а хуьлуш, тийначу озаца элира Гульмирас.
- Хьо цкъа а яьсса ца хилийтархьама.
Сийлахь – Боккхачу Толаман дийнахь деца  Гульмирин дагахь  хиллачу  дуккха а лаамех дара дешнаш.
 
Гарри Мюррей
ОАЭ, Дубай 2025-чу шеран 9 май.