Йоратен шке элжын чеверлыкшым

       Сылнымут мастар Юрий Галютинлан  1.05.2025 ийыште   85  ий темеш ыле.   
   Илышыштем   талантан  шуко айдеме дене вашлияш пернен. Школыш коштмем годым Морко пачерышкына ч;чкыдын Юрий Галютин уналыкеш пура ыле. Волгыдо  шыргыжше чурийжым  изинек шарнем. Ачам Аркадий Букетов ойла ыле: «Юрий Иванович Опанас тукым гоч тылат изат лиеш. Пален лий,  Опанас мемнан кугезе кочана, шочшыжо кокла гыч  Марпа ден  Ивук  ака - шольо лийыныт. Юрий изатын вавайже – Марпа, а тыйын кочат – Ивук, мыйын ачаем».
  1977 ий.  Ачам «Марий коммуна» газет редакцийыште  ыштен.  Паша гыч пуымо т;шкагудын ик п;лемыштыже  нылытын иленыт.  М;ндырнак огыл, Пролетарский уремыште Юрий Галютинын  кок п;леман пачерже ыле. Ачам дене  пырля  тушко ч;чкыдын пурен коштмо. Тыге  Юрий Иванович дене  лишкырак палыме лийым.
  2006 ий. Ачам  кенета черланаш т;;але. Юрий Иванович   тазалыкше нерген ч;чкыдын йодыштын. Икана  тудлан ойлем: «Аркадий Букетов пеш черле, рукописьше-влак комодышто  арам кият…» Тудо мылам ойла: «Жапым ит шуйкале, рукопись-влакым арален кодаш к;леш. Вара  книгам лукташ  тыршена». Каныш кечын Моркыш миен тольым. Чыла рукописьшым  кок кугу сумкаш   опташ полшымек, ачам тыге каласыш: «Тыяк веле ;шанем  улат. Юрий изат тылат полша».
  Кум тылзе пеш кугу пашам ыштышым, Наташа ш;жарем   почеламут-влакым компьютер дене погаш полшыш. Тыге кум книгалан чумыргышо   материалым Юрий Ивановичлан  конден пуышым.
– Аркадий Букетовым пеш пагалем, садлан кум   консультант да рецензент лиям, – мане тудо. «Ончыко» журналеш  «;т;г;н» эпослык поэмым  да «Илыш м;р пеледыш огыл» очерк-шарнымашым печатлаш полшыш. Тыге  декабрь мучашлан «;т;г;н»   эпослык поэме  да рушла  «Лунный вальс» книга-влак лектыч. Вес ийлан  ш;мбел Анюк пелашыжлан п;леклыме  «Пыште мыйым ш;мышкет» кумшо книга савыкталте…
   2013 ийыште  кугезе родо-тукымым  шымлаш т;;альым. Кидыштем – ачамын кодымо ;т;г;н тукым   нерген изирак лаштык, «;т;г;н»  поэмыже.
 Юрий Ивановичлан йы;гыртышым. Тудо мыйым унала ;ж;. Пеленем фотоаппарат ден  видеокамерым  нальым. Тиде кечын шке илышыж нерген каласкалыш…
  – 1940 ий 1 майыште Усола ялеш шочынам. С;аным ыштымек, ачамым –  Калян Йываным – вигак салтакыш  на;гаеныт, Польшо границе воктеке логалын. Кугу сар т;;алмек, герман войска-влак Польшым налыныт. Пулеметчик ачам  икымше кечылаштак  йомын. Тудым й;ршын ужын омыл. Ялыште тыгерак ойленыт: «Ачамын фамилийже Ильин лийын. Йоча-шамыч тунемаш коштмо годым тудым Калюн Йывук маныныт. Военкоматыш ш;дыркалыме жапыште ачам  Галютин фамилийым налын. Садланак мыят Галютин лийым. Ачамым шуко  жап кычалынам. Миша эргым веле муын, иза-шольо ш;гарла гыч мландым капсулеш конден, Ольга авамын кийыме верже  пеленак капсулым пыштышна, – шинчав;дшым ;штылалын, умбакыже палемдыш Юрий Иванович. –1941 ий 26 июньышто Белостокышто пленыш логалмек,1942 ий 23 февральыште колен. Авамже  Ольга Сергеевна  школышто туныктышылан пашам ыштен.
– Юрий Иванович, изи годсыда нерген шарналтыза, –  йодым тунам.
–  Марпа вавай дене шуко жапым  Купсолаште эртаренам. Ятыр йомакым,  легенде-влакым каласкален. Пеш изи лийынам, вавайын ойлымыжым возен кодаш к;леш ыле. Шуко шужаш логалын. Вавайлан колхозышто пашадар олмеш сакыр моклакам пуат ыле. Изин-изин мыланем кампетке олмеш  пуэден. Тудо жапыште  капеткыже м;йла чучын. П;ртышт; шуко жапым  шкетак эртаренам. Пырдыжыште обой олмеш газетым пижыктылме ыле. «Марий коммуна» газетыште Миклай Казаковын, Анатолий Бикын, Осмин Йыванын почеламутыштым эркын лудаш тунемынам. Изи йочак  поэзий дене илышем кылдаш  шонкален коштынам.
– Вараже кушто тунемын улыда? – умылаш тыршенам.
– Купсола шымияш школ деч  вара Арыныш тунемаш кайышым. Тушто литкружокым Сергей Эчан в;ден. Пырдыжгазетым, кидвозыш журнал-влакым  лукташ полшенам. Вараже Крупская  л;меш  пединститутыш пурышым. Горький  оласе МВД школышто тунеммек, уголовный  розыскыштат пашам  ыштенам. Тиде жапыште почеламут-влакым рушла возем ыле. Аркадий Букетов дене эреак серыш-влакым возкаленна. Мый тудлан рушла почеламутым ончалашыже колтышым. А тудо почкалтыш дене кырыме серышым возен колтыш: «Руш лийынат мо? Тыйын кугезе кочает  марий тукым гыч. Вожылдымо, марла йылмым монденат мо?..» Серышым налмек, Марпа ваваемын сугыньжым шарналтышым.Тылеч вара марий йылме дене возаш т;;альым.
– Умбакыже илыш-корныда кушко намиен?
– Марий печать дене кылдалтын. Марий Турекысе «Знамя», республикысе «Марий коммуна» газет редакцийлаште корреспондент  лийынам, Марий книга савыктыште    тыглай редактор гыч т;; редактор марте кушкынам. «Пачемыш» журнал, «Марий  Эл» газет, «Ончыко» журнал  редакцийлаштат  ыштенам. Икымше книгам – «Ит ;пкеле» – 1969 ийыште лекте. «Й;ратем» почеламутем тымартеат шарнем:
    Мый тиде мутыш пыштем уло ш;м-кылым,
    Эн шерге аклан т;няште шотлен.
    Илышын корныж дек ончыко ошкылмым
    Тиде мут дене эн ончыч кылдем.
 Юрий Галютинын 1973 ийыште «;мыр пасушто»,1979 ийыште «Порсын солык» сборникше-влак лектыт. «Авамланде» романже 1981-1983 ийлаште, 2019 ийыште  «Авамланде -Мландава» роман-дилогийже  савыкталтыныт. Книган авторжо  шке кидше  дене  «Тукымна нерген возышо Ираида Букетовалан Юрий Галютин деч, 16 июль 2019 ий» возыш  да кидышкем кучыктыш.
  Чынжымак, 2013 ий  гыч т;;алын тиде кече  марте вашлиймашна арам ыш лий.
  2018 ийыште  «Помни своих» книгам лекте. Тудым кидышкыже кучымек, Юрий Иванович пелештыш: «Калыклан ончыкташ  кугу пашам ыштенат, сылнымут деч ;рдыжк; торлен отыл, тиде  куандара…»
  2020 ийыште  «Помни своих, и не только…»  кокымшо  книгам лекмек, тудлан  п;леклыме годым   сералтышым: «Пагален, кугу изамлан, калык писатель Ю.И.Галютинлан автор деч. 4.08.2020».
  Тудо книган комжым кужу жап ончыш да мане: «Книгалан келшыше  моткоч мотор дизайн…Морко кундем, Э;ер;мбал ялын уремже да тумо лышташ-влак… мемнан кугезе родо-тукымна…» Тиде кечынак шарналташ  тыланымашым возаш йодым.   
 «Шарнымаш  кодшаш. Кажне айдемын – шке п;рамашыже. Кумшо книгатым вучем», – пелештымек, ручкам налын, сылнын возен шындыш:«Букет тукым, шкенан Кушак тукым, Галютин тукым дене пырля кодшо курымышто Шочмо элым й;ратыше, чапландарымаште мондалтдыме, нигунам лывыжгыдыме с;рале деч с;рале пеледыш аршашым Марий Эллан да шочмо калыклан п;леклен да кызытат, уна, шкенан Ираида кок книгам чонешыже шолтен лукто. Куанен саламлем мый тыйым, Ираида! Ончыкшым вучен кодам пероэт йымач рушла-марла «С;ремото» шарнымаш романым. Юрий Галютин,15.10.2020»…
  Юрий Иванович  кумшо книгам вучен ыш шукто. 2021 ий 6 сентябрьыште  вучыдымын илыш дене чеверласыш… Ик арня ончычак к;герчен мылам  пуйто ала-мом палдарыш:  окна ончык толын шинче да чо;ештен кайыш… Семынем  шоналтышым: «Мом ойлынет, мом шижтарынет?..»
  Юрий Галютин  мылам ныл книгажым п;леклен. Тиде – «Мариэст», «Какшан вальс», «Авамланде – Мландава», а 2020 ий 10 июньышто «Ош баян»  книгаштыже тыге возыш: «И.А.Букетова ш;жаремлан, поэт Аркадий Букетовым пагален шарныме л;меш. Мыят тудын тунемшыже улам. Юрий Галютин».
   Россий писатель  да журналист  ушем-влакын  членже,  Марий Эл Республикын калык писательже, М.А. Кастрен  Ушем  премийын лауреатше Юрий  Иванович Галютин-Ялзак( кокымшо КУмылзак л;мжат уло)   мемнан ш;мыштына эрелан  кодын.

   «МАРИЙ ЭЛ»,№17,С.22,6.05.25