Alan

T;rkiye T;rk;esinde en ;ok kullan;lan fakat hakk;nda en az yaz; yaz;lm;; ve en az izahata giri;ilmi; bir kelime hakk;nda yapm;; oldu;um ara;t;rmay; T;rkolojiye mera;; olanlarla payla;mak istiyorum. Normal ve sorunsuz bir T;rk insan;n;n g;nde en az 20 kere kulland;;; samimiyet ifadesi, ;zellikle kahvede ya da okuldayken bir arkada;;na ‘nasilsin?’, derse garip gelebilir, ama ‘naber lan?’, deyince aran;zdaki samimiyet ve ba;lant; belirtilmi; olur an;nda.
Anadolu`da bahse konumuz olan ‘lan’ kalimesi "ula", ‘ola’, ‘ulan’ gibi farkl; ;ekillerde de kullan;lmaktad;r.
Temelde bir hitap ;ekli olmas;na ra;men, daha ;ok samimi insanlar aras;nda kullan;lmas; evlad;r. Medeni ili;kilerde feci ay;p olarak alg;lan;r. Tek ba;;na incelendi;inde belirgin bir anlam; ve k;keni bulunamamaktad;r.
Baz; ara;t;rmac;lar sadece ses benzerli;inden yola ;;k;lm;; bir iddiada bulunup ‘o;lan’ kelimesinden e;ilip b;k;lerek t;retildi;in ;n koyarken, di;erleri ise kelimenin k;k;n; Arap;a, Frans;zca gibi ba;ka dillerde de aray;p bir neticeye varamam;;lar.
Ne yaz;k ki, bu konuyu ele alan ara;t;rmac;lar T;rk;enin ba;ka leh;elerinde buna benzer ve ayn; anlamda kullan;lan kelimeleri ara;t;rmam;;lar. Halbuki, mesela Kafkasya’da ya;ayan Kara;ay-Balkar ve Azeri T;rkleri T;rkiye T;rk;esinde oldu;u gibi hitap ;ekilinde kullanmaktad;rlarlar. Azeriler ‘ala’ ;eklinde kullan;rken, Kara;aylar ve Balkarlar ‘alan’ olarak kullan;rlar.
;rne;in, iki Bak;’l; Azeri kar;;la;t;klar;nda:
- Ala, salam, netersen? der.
Kara;ayl; biri ise:
- Alan, salam aleykum, ne etese? der.
Tatar ve Ba;kir T;rk;elerinde de ‘ele’ (;ле) kelimesi ayn; yerde ve manada kullan;lmaktad;r.

Azeri T;rk;esinde de T;rkiye T;rk;esinde gibi bu kelimenin ma;anas; pek anla;;lmamas;na ra;men Kara;ay ve Balkar dilinde kelimenin k;k; net bilmektedir. Yani, Kara;aylar ve Balkarlar kendilerini tarihte bilinen eski T;rk boyu, ;skit ve Sakalar;n akrabas; ‘Alanlar;n’ torunlar; olduklar;n; bilmektedirler. Dilleri, k;lt;rleri, k;kleri ayn; olan, fakat iki ayr; Cumuriyette ya;ayan ve iki ayr; isimle adland;r;lan Kara;ay ve Balkarlar kendi dillerinde kendi kendilerine ‘alan’ diye hitap ederler. Daha yuz sene evvel Kara;ay ve Balkar T;rklerine kom;u ya;ayan G;rc;ler ‘alanlar’ olarak biliyorlard;, XIX asr;n baz; Rus ara;t;rmacar; da Kara;aylara ‘alanet’, derlerdi. Bat; Avrupan;n XVI-XIX as;rlar;n b;t;n haritalar;nda ise Kafkasya’da Kara;ay b;lgesine ‘Alaniya’ olarak yaz;l;yor. B;g;nl;kde M;sl;man olana Kara;ay ve Balkar T;rkleri hakk;nda XIII asr;n Arap tarih;isi ve co;rafyac;s; Abul Fida’n;n belirtti;ine g;re ‘Alanlar bir k;sm; Hristiyanl;;; benimsemi; bir T;rk halk;d;r’.
Eski kaynaklara g;re, Alanlar milattan ;nce birinci as;rda Orta Asya’dan Saka-Massagetlerden ayr;l;p Kuzey Kafkasya’ya yerle;mi;ler. Kuzey Kafkasya’da olduk;a g;;l; bir askeri yap;s; olan Alanlar k;sa zamanda b;t;n Kafkasyaya hakimiyetlerini sa;lam;;lar ve Kafkas ge;itlerden ge;erek K;;;k Asya ve ;am gibi memleketlere bir ;ok defa sald;r;p kendi adlar;n; duyurmu;lar, ;ok;a ganimet feth ederek geri Kuzey Kafkasya b;lgelerine d;n;p durmu;lar.
A;;rl;kl; olarak Kuzey Kafkasya’da yerle;en Alanlar, Kafkasya’n;n g;ney b;lgelerine, K;r;m yar;m adas;na, Don nehri gibi yerlere de yerle;mi;ler.
IV as;rda Hun devleti ve VI as;rda G;kt;rk devleti i;inde yer alan Alanlar, VII as;rda ise Hazar T;rkleri ile Hazariya ;mparatorlu;unu kurmu;lar. Hazariyada b;y;k etkileri olan Alanlar, kom;u halklar aras;nda ‘alanhazar’ ismin ortaya ;;kmas;na sebeb olmu;lar. Hazariya devletinin X as;rda y;k;lmas;yla ortaya ;;kan Alaniya devletinin etkisi Kafkas s;ra da;lar;n g;ney ve kuzey kesimlerinde b;y;k etkisi olmu;tur. XI as;rda Hristiyan dinini benimseyen Alan T;rkleri G;rc;lerle ve Bizanslarla s;k; ili;kilerde bulunmu; ve say;lan devletleri d;;manlar;ndan korumak i;in Erzurum, Tiflis, Ah;ska yerlerde kaleler kurmu; ve oralara Alan askeri hornizonlar; kurmu;lard;r ve b;ylece Kafkasyan;n g;neyinde yo;un bir Alan n;f;s; ortaya ;;km;;t;r. ;;te bu d;nemlerden itibaren do;u Anadolu’da me;hur ‘alan’ hitab; ortaya ;;kmaya ba;lam;;t;. Pasinler-Ah;aska gibi alanla;n yo;un ya;ad;;; yerlere k;sa zamanda Kuzey Kafkasyadan Hazar ;mparatoru suba;;s; Tukak o;lu Sel;uk Beyin o;ullar; ve torunlar; yak;nlar;na yerle;mi;ler. Daha sonra XIII as;rda Cengiz Han;n, XV as;rda Timurlenkin ordular;na yenilen Alanlar Kuzey Kafkasya’dan say;lan b;lgelere g;; etmi;ler. B;ylece Alan ad; Anadolu’daki T;rklerin aras;nda ;ok;a an;lmaya ba;lam;;t;r. Kara;ayl; tarih;i ve dilbilimci Soslanbek Bay;orov’a g;re Alan eski T;rk;ede insan demektir. Hatta Bay;orov’a g;re eski S;merlerde insana ‘lu’ veya ‘alan’ deniliyormu;. T;rk;elerde k;k; ayn; olan el-il, il;e, lan, ala, ola, o;ul, ul, ulu, al, al;n gibi kelimeler insan, o;ul, cemaat, halk manalar;n; vermektedirler. Kazak T;rk;esinde ‘alaman’ kelimesi halk, cemaat, asker cemaat; maanalar;n; verir. Altay T;rklerin dilinde ‘alan;;k’ yuvarlak ke;e ;ad;ra denir.
‘Alan-kova’ - T;rk/Mo;ol mitolojisinde ;zellikle Mo;ollar;n soyundan geldiklerine inand;klar; ana. Ziya G;kalp, T;rk T;resi adl; eserinde ;ecere-i T;rkiyye'ye dayanarak "Alangova" menk;besi hakk;nda ;u bilgiyi verir: “Alangova adl; bir melikenin ;ad;r;na, g;kten ye;il g;zl; bir il;h iner. Alangova bundan gebe kal;r. Kay; s;l;lesi bunun iki o;lundan ;rer.” Ziya G;kalp';n bu manzumeyi yazarken ";ecere-i Terakime" den de yararland;;; g;r;lmektedir . Me;hur ;ecere-i T;rk eserinin yazar; Ebu'l Gazi Bahad;r Han ve Akbarname eserin yazar; Ebu’l Fazl’;n kitaplar;na Yafet;n o;lu ve T;rklerin atas;n;n ad; da Alanca Hand;r. ;ecere-i Terakime (T;rklerin So K;t;;;) kitab;nda ‘Dip Bakuy Han';n b;y;k beyleri Yaz;r ilinden (halk;ndan) Alan ve Arlan’ isimleri ge;iyorlar .
Baz; T;rkologlar da Alan s;zc;;; ;;;k, nur manalar;n; verdi;ini de s;ylerler.
Tam maanas; zamanla unutulan, ama g;n;m;zde bile ;ok s;k kullan;lan bu kelimemizi art;k T;rk;e s;zl;klerine ve tarihine ger;ek maanas;yla yaz;lma zaman; ;oktan gelmi;tir. Umar;z bu teklifimizi de;erli ve sayg;n T;rkologlar;m;z a;;klamas;n; tam yap;p yerine getirecekler.