Чонем возаш йодеш. И. Букетовалан -65

    Поэт, туныктышо, мер пашае;, журналист Аркадий Букетов-Сайнын ныл икшывыже кокла гыч иктыже – Ираида Букетова-Алвий, тиде кечылаште 65 ияш пайремжым палемда. Тудын л;мж; «Мор¬ко мланде» газетым лудшо-влаклан шукертсек палыме. Ираида Аркадьевнан кундемнан л;мл; е;же-влак, родо-тукымжо дене палдарыше   статьяже-влакым газетыштына шуко савыктенна. А таче   ме шкеж дене палдарена.
       
                Ира, Ирада, Раида
Ираида л;мым мыланем ачаем пуэн. Грек йылмыште тудо «героиня» манмым ончыкта. Шукынжо мыйым Ира, Ирочка, Ирада, Раида маныт. Йоча пагыт нерген каласаш гын, шкемым кум ияш годсо гыч шарнем. Мый п;рт;нчыл ончылно к;реналге-плюшевый пальтом чиенам, вуйыштем - шокшо шовыч. П;рт;нчыч изи пакча коеш, тушто нарынче пеледышан акаций кушкеш. Вондер коклаште ноготки ден космея пеледалтыныт...
Ачам, Аркадий Букетов, Ше;ше кыдалаш школышто руш да марий йылмым туныктен. Пачерна школ воктенак ыле. Ме т;рышт; иленна, воктенна - Алексеев ден Ирбулатовмыт еш. Изи годым Таня ден Римма Алексеева, Эльза ден Светик Ирбулатова дене келшенна. Телым сарай ;мбак к;зен, лумыш т;рштылынна, изи курык гыч издер дене мунчалтенна. Ке;ежым школла, кевытла, больницыла модмо. Эн чотшо мый ке;ежым й;ратенам. Школ сад воктен туныктышо-влаклан мончам ыштеныт ыле. Йолгорно мучко висвис, о;гырвуй, п;ртньык тамле пушым шареныт. Йырваш м;кш-влак ызгеныт, т;рл; т;сан лыве-шамыч чо;еш¬тылыныт...
                ;мырешлан урок лийын
1967 ийыште икымше классыш Ше;ше кыдалаш шко¬лыш кайышым. Тунам к; дене ыштыме у школ м;нды¬рн; лийын. Шошо-шыжым шагал огыл лавырам н;шты¬лаш логалын. Телымже школ марте кузе йолын миен шумым ом шарне. Икымше туныктышем Софья Александровна Петрова лийын. Шинчымашым пеш сайын пуэн, чыла дечат пе;гыдын йодын. К;лм; годым вурсе¬нат налын. Мый эре тунемашак тыршенам.
Ачам Аркадий Иванович 5-ше классыште ик жап руш йылме дене туныктыш.Тудын деч тунемше-влак пеш л;дыт ыле. Перемен жа¬пыште кажныже м;;гылан пуымо правилым тунемын. Ачам классыш кузе пурен шогалын, туге книгам петырыктен. Вара журналым почын да доска ончык лекташ йодын. Мыйым нигунам ойыркален огыл. Икана Мак¬сим Горькийын «Любите книгу» ужашыжым тунемде миенам.
«Букетова, к доске», - манеш.
Каласкален шым керт да мыланем журналыш кугу «1» шындыш. Вес кечылан изиш тунемаш тыршышым. Ачам мыйым угыч доска ончыко лекташ йодо.
- Тройка. Нужно вырази¬тельнее рассказывать, - мане.
Кумылем пешак волыш гынат, шым шорт. Кастене м;;гышт; ачам тидын шотышто ик мутымат ыш лук.
Вес уроклан чотак тунемым. Кумшо гана каласка¬лымекем, журналышке «5» отметкым шындыш да «За¬служенная пятерка», - пелеш¬тыш.
Мыланем тиде ;мыре¬шлан урок лие. Тачысе кечын кеч-могай пашам ышташ пижам гынат, тудым мучаш марте пытарыде ом чарне. Шочшемат тыгак туныктем.
                Илыш кугорно
1972 ийыште Моркыш илаш куснышна. Ачанам партий райкомыш нальыч. Ше;¬ше гыч ме, йоча-влак, ынена кай ыле. Шочмо верым моткоч й;ратенам, жап лийме семын миен толаш тыршем. Илыме суртна воктене кок куэ шога. Тунамсе пагытым шарналтыме еда шинчав;д лектеш.
Моркышто руш-влак ко¬клаште илыме. Ачамлан ви¬гак кум п;леман пачерым пуэныт. К; п;ртышт; илаш пеш й;с; лийын. Шыжым пырдыж мучко в;д чыпчен, садлан эртак в;дыжг; шоген. Кастене малаш вочмо деч ончыч меж носким, шокшо вургемым чиен, шовычым пидын але калпакым упшалын возына ыле.
Морко кандашияш школышто 6-шо гыч 8-ше класс марте тунемынам. Класс вуйлатышына марий йылме дене туныктышо Елизавета Петровна Семёнова лийын. Тудак мыйым марий йылмылан ш;ма;ден. Урок годым 10 минут жапыште к; изирак почеламутым але ойлымашым возен шуктен гын, журналыш «5» отметкым шынден.
Изи годым телевизор дене балетым ончаш й;ратенам. «Лебединое озером» ончыммо деч вара мыят балерина лиям манын шоненам. А нылымше классыште «К; лийнем?» сочиненийыште врач лияш шонымем нерген возенам.
10-шо класс деч вара Галя Олюнина дене врачлан тунемаш пураш ямдылалтмына годым поро кумылан пошкудына И.Булдаков колен колтыш. Тудым чаманен, ала-мыняр кече шортын ко¬штым.
- Ачай, врачлан тунемаш ом кай. Е;ым чаманен, мый шортын колем, - маньым.
Тыге Галя педиатр-врач лие, а мый МарГУ-што хи¬миклан тунемын лектым.
Университет деч вара ик ий утла Моркысо асфальт за¬водышто лаборантлан, вара «Контакт» заводын Моркы¬со филиалыштыже инженер-технологлан ыштышым. 1987 ийлаште шуко вере пашае;-влакым иземдаш т;;альыч. Мыят м;ндыр корныш, Грозный олашке, тарванышым. Мыйым тусо ик институтыш инженерлан нальыч. Грозныйышто илаш шучко лийын. Автобусыш шичме годым чечен п;ръе;-влак омса воктек шогалыт да «Сперва мы пройдем, а вы, русские, потом», - маныт ыле.
Апрель мучаште тушечын Моркыш п;ртыльым. Мария кокамын эргыже-влак мыйым пеш ынешт колто ыле. Эсогыл пачерыштымат мыйын ;мбакем возыкташ шоненыт. Но мыйын чонем ала-мо шучко лийшашым шижта¬рен. А ик жап гыч Чечняште сар т;;але. Й;ра эше каен шуктенам.
Моркышто «Контакт» за¬водын филиалже эркын шаланаш т;;але. Паша вер укелан к;ра Йошкар-Олаш кудальым. Мыйым химлаботаторийыш лаборантлан нальыч, пачерымат пуышт. Тыге пенсий марте ик ве¬рыштак ыштышым.
Усталык паша
Ачамын савыкталт шук¬тыдымо пашаже пеш шуко кодын ыле.Тудлан полшаш шонен, чыла возымыжым олашке кондышым. Компьютер дене текстым погаш Наташа ш;жарем полшыш. Тыге мый кум книгам лук¬тым: «От;г;н» (2006 ий), «Пыште мыйым ш;мышкет» (2007 ий), «Лунный вальс» (2006 ий).
Книгам лукмылан ачам пеш куаныш. Комод ;стел гыч лаштык в;дылкам лукто да мыланем кидышкем шуялтыш: «Мемнан родо-тукым¬на нерген схеме. Ираида, ты¬лат веле ;шанем, - мане.
Вот тыге мый родо-тукымнам кычалаш пижым. Ала- можым интернетыште муынам, ала-можым – ялыште. Е;-влак дене кутырен, фо¬то-влакым чумыренам, каласкалымыштым тетрадьыш возгаленам. Архивыштат ятыр шинчаш логалын. Шонен пыштымем ыштен пытарашак шоненам.
Юрий Галютин книгам лукташ кумыла;дыш. «Самырык улат, вий-куатет ситышашлык. Ачат тыланет ;шанен гын, тудым сулыман», - мане.
Тукым изамлан кызытат таум ыштен илем. Книгам лукмем деч ончыч Юрий Иванович ик о;айым каласыш: «Мыйын Ялзак ден Кумылзак шоял;мем уло. Букетова (аршаш) фамилий воктеке Алвий марий л;мым налат гын, куанем ыле».
Тыге мый книга-влакым Ираида Букетова-Алвий л;м дене луктым.
Чынжым каласаш гын, школышто тунемме годымак 90 лаштыкан тетрадеш 7-ше класс гычак возгаленам. 10- шо класс марте яра лаштыкшат ыш код. Ик кечын шоналтышым: «Молан возем? К;лан возем?»
Тетрадем чыла кушкедын пытарышым. Молан тыге ыштымем шкежат ом пале. Тушто изи йомак ден ойлымаш-влак лийыныт.
Анюта ;дырем шочмеке, угыч возаш т;;алым. ;дырем изиж годым чыла палаш тыршыше ыле. Кок ийым эрталтымыж годы¬мак школысо сад-пакчаште пеледыш-влакым шымленна. Мландыште але пеледышыште копша;гым але шукшым ужын, нунын нерген каласкаленам, чылажымат йомакыш савыренам. Тыге 2023 ийыште «Волшебное ожерелье» йомак книга лекте. Тушко шкемын возымо 52 йомак ден Филипп Букетов кочамын рушлаш кусарыме кум йомакшым пуртенам. ;дырем шкежат кум ияшыж годым кок корнан почеламутым шонен каласкален. Икмыняржым кызытат аралем.
2020 ийыште лекше «Помни своих, и не только…» книгашкем 2011-2012 иийлаште возымо «Радуга любви» новеллым да 2018-2019 ийлаште возымо «Опкын Н;лпер Вачий ден Лидуш» ойлымашым пуртышым.
Чонем эреак возаш йодеш. Ик кечын марла серем гын, вес кечын – рушла. «Кидышке ручкам кучаш мо тарата?» манын йодыт гын, тыге вашештем: «Ала п;рт;с ло;гашке лектын коштмем полша ала кугезе кочам возаш тарата».
         * * *
 Ме, «Морко мланде» газетын пашае;же-влак, Ираида Аркадьевнам чапле л;мгечыж дене алал кумылын саламлена. Тукым-вожым шымлыме пашада умбакыжат т;вырг; лектышан лийже. Тидын дене ончыкыжат калыкым палдарен шогыза. Тек кажне е;, тендан семынак, шке вожшым пала.
       Каласкалымым Лариса ПЕТРОВА возен налын.

        «МОРКО МЛАНДЕ», 27.06.2025,С.4