Онай ен дене вашлиймаш. И. Букетовалан-65

                «АЧАТ  ГАЯК  ПИСАТЕЛЬ  ЛИЙЫН  КЕРТАТ»
       Серызе Ираида Букетова (Добролюбова)-Алвий усталык пашаже нерген каласкала.
   Ираида Букетова-Алвий – поэт-лирик Аркадий Букетовын ныл ;дырж; кокла гыч эн кугуракше. Профессийже дене возымо паша деч ;рдыжт; лийын гынат, пытартыш жапыште серызе-влак радамыш чолган ушнен. «Марий Эл» газетнан лудшыжо-влакат тудын ойлымашыжым, илыш с;ретшым куанен вучат.
Сылнымут ш;лышан йолташна 30 июньышто 65 ийым тема, л;мгечыже вашеш шкеж дене палдара.
– Мый Морко район Ше;ше селаште шочынам. Ме школ воктенысе ик пачашан пу п;ртышт; иленна. Мемнан дек ачамын йолташыже-влак эре уналыкеш пурат ыле. Шарнем композитор Ион Кузьминым, тудо ачамын почеламутшылан икмыняр мурым возен. Унчышто илыше поэт Еремей Герасимов южгунам пуреден. Пырля п;кеныш шинчын, поче-поче шке почеламутыштым лудыныт, а мый воктенышт колышт шогенам.
Ке;ежым ачай мыйым Йошкар-Олаш пырля налеш ыле. Чыла йолташыже-влак кугун тунемше лийыныт. Икана йылмызе Федор Иванович Гордеев дек пуренна, тунам 4-ше классым пытаренам ыле. Ик п;лемыштыже к;вар гыч пырдыж марте – чыла книга. «Ачат семынак марий йылмым й;ратен тунем» манын, «Марий йылме» книгам кидышкем кучыктен.
Вес поро йолташыже краевед, Марий кугыжаныш университетын преподавательже Михаил Тихонович Сергеев деке ч;чкыдын уналыкеш пурымо. Тудо ешыж дене Чавайн бульварыште, Сергей Чавайнлан памятник шогымо тураштырак, илен. Тымартеат шинча ончылнем – топката капкылан, очким чийыше Михаил Тихонович ден какши капан пелашыже.
 Визымше классым пытарымем деч вара, 1972 ийыште, ачамым Морко райкомыш пашаш нальыч. Ше;ше села гыч райр;дыш илаш куснымо. Тыштат ачамын ятыр йолташыже ыле. Сокыр композитор Михаил Степанович ватыж дене ч;чкыдын пуреденыт. Южгунам Павлик эргыже баяным нумал толеш ыле. К; гына мемнан кум п;леман пачерыштына лийын огыл! Сылнымутчо-влак Мирон Васли, Саша Сычев, Юрий Галютин. Эн шукыжым Шулдыр Васлий толеден. Кажне толшо уна дене эре сылнымут нерген мутланеныт, возымо почеламутыштым лончыленыт.
 Морко кандашияш школыш 6-шо классыш тунемаш тольым. Класс вуйлатышына марий йылмым туныктышо Елизавета Петровна Семенова лие. Кажне урокым пеш о;айын эртарен. Литератур урокышто вич минутлан икмыняр корнан почеламутым але ойлымашым возаш пуэн. Мый кыртмен тыршенам. К; возен шуктен, тудлан журналыш «визытан» отметкым шынден. Вара келшыше почеламут але ойлымаш пырдыжгазетыш пурен.
Изи годсек Сергей Есенинын портретше келшен. Садлан тудын почеламутшым эре лудынам. 7-ше классыш ик рвезе тунемаш тольо. Тудыжо чылт Есенинла койын. Тыгаяк шара шинчан, мотор рвезын л;мжат Сергей лийын, фамилийже веле Захаров. Шуко ий гыч веле тиде рвезе композитор Захаровын шольыжо улмым пален налынам. Сергей нерген дневникыш пеш шуко возенам. Шкеже вожылшо рвезе ыле, й;ратымаш нерген шоненжат кертын огыл.
 Кандашымше класс деч вара мыйым математике классыш нальыч. Тыште руш рвезе-;дыр улыт ыле. Марий йылмым тунемын омыл, руш йылме дене Зоя Павловна Подузова туныктен. Ик подъездыштак иленна. Сочиненийым эре возыкта ыле. Кудывечыште мыйым ужмек, икана тыге манын:
– Ачатым поэт семын палем, тыят, илен-толын, писатель лийын кертат.
Тудын ойлымыжым ушыш пыштенам гынат, изи годсек эре врач лияш шоненам. Руш ;дыр Галя Олюнина йолташем дене пырля врач лияш кыртмен ямдылалтынна. 6 май 1977 ий ыле. Тиде кечын поро кумылан, Ачамланде сарыште лийше, «Контакт» заводышто инженерлан ыштыше Иван Ефимович Булдаков пошкудына кенета колыш. Тудлан 60 ий лийын. Пеш чот ойгыренам. Пытартыш корныш ужатымек, ача-авамлан ойленам:
– Врачлан тунемаш ом кай. Врач чоткыдо чонан лийшаш, а мый колышым ужмек, шортам веле.
МарГУ-ш химиклан тунемаш куштылгын пурышым. Вич ий деч вара дипломым кидыш нальым.
 2006 ийыште ачамын шуко рукописьше тумбычкыште кия ыле. Ик кечын ачамлан йодышым пуышым:
 – Ачай, «Рукописи не горят» калыкмут уло гынат, возымет йомын кертеш. Книгалан ситыше шуко почеламутет-влак аралалтыт. Олаш пуэн колтет мо? Ачам мыйым туран ончале.
– Шо;гылык лишемеш, жапем ыш сите. Полшет гын, ;шанем, – ш;лалтенрак пелештыш.
 Рукопись-шамычым, кок кугу неле сумкаш оптен, олаш кондышым.
Ке;еж мучко кажне лаштыкшым лончылышым. Компьютерым ты жапыште пален омыл, садлан Наташа ш;жарем эркын-эркын кум тылзе утла печатлен, мый чыла йо;ылышым т;рлатенам. Тыге кум книгалан ситыше сборникым погышна.
 – «Ончыко» журналыш миен тол,– ачам темлыш.
 Мийышым, мыйым куанен вашлийыч. «Полшена», – маньыч. Юрий Иванович Галютин кажне сборникым тергыш. Книган л;мжым пырляк шонышна. Книгалан комым ышташ компьютер мастар Володя Изергин полшыш. Тиде жапыштак журналын т;; редакторжо Анатолий Тимиркаев «;т;г;н» эпос поэме ден «Илыш м;р пеледыш огыл» очерк-шарнымашым печатлена», мане.
Тыге Аркадий Букетов-Сайнын кум книгаже 2006 да 2007 ийлаште лектыч.
Ачам ыштыме пашалан пеш куаныш. Вара ик лаштыкым мыланем шуялтыш. Тиде родо-тукым нерген схеме лийын.
 – Рукопись гыч книга-влакым луктын кертынат гын, родо-тукым нергенат возо,– мане.
– Кертам мо? – йодышым пуышым.
– ;шанем тылат веле, ;дырем,– мане.
Мутшым ушышкем пыштышым. Тиде паша чот неле улмаш. Шым чакне. Эркын-эркын материалым погаш пижым. Ялыш мием – эре йодышташ тыршем, тетрадьыш возкалем. Вара Выльып кугезе кочам нерген пален нальым, ачамат изиш каласкалыш. Ик ий чоло кажне кечын архивыш коштым. Пеш шуко материалым муым. Ты жапыштак кажне родо нерген статьям-влак «Морко мланде», «Кугарня», «Марий Эл» газетлаште, «Ончыко» журналыште савыкталтыч.
 Шуко жап Юрий Галютин дене жапым эртаренам. Тудо мыланем кызыт марте палыдыме родо-тукымна нерген каласкален. Интернет гоч родо-шамычым кычалынам. 2018 ийыште «Помни своих» икымше книга лекте. 2012 ийыште «Радуга жизни» новеллым возен пытаренам. Пел ий утла возенам. Рукопись 2018 ий марте кийымек, Юрий Галютинлан лудаш пуышым.
 – Мучашыжым вес семынрак т;рлаташ к;леш, – иктешлыш. Ик арня гыч уэш ончыктышым.
 – Вот молодец, Ираида! Мыланем келша, – каласыш. – Эше книгам луктат гын, шке илышет нерген мом возыметым, ойлымашетым пурто.
 2020 ийын «Помни своих, и не только…» кокымшо книгам ош т;ням ужо. Тышке илыш корнем нерген рушла возымым, родо-тукым нерген печатлалтше статья-влакым, 2012 ийыште рушла возымо «Радуга» новеллым, эше «Опкын» (2018) марла ойлымашым чумырышым. Филипп Букетовын дневникше Юрий Галютинын йодмыж почеш пурен.
Книга лекмеке, авамын родо-тукымжым кычалаш пижым. Авамын ачаже, мылам Илья кочай лиеш, Унчо гыч улмаш. Ачам могырым, тудын аваже мыланем Чачи вавай лиеш, Кораксола тукым гыч. Пеш й;с; ыле кычалаш, шукышт илыш дене чеверласеныт. К; мом шарна, пала, эре тетрадьышкем возышым. Кок ий гыч «Вспомним наши корни» кумшо книга лекте.
 Йомак-влакым Аня ;дырем шочмо деч вара возаш т;;алынам. Изиж годым мландыште але пеледышыште копша;гым, лывым але шукшым ужмек, вигак каласкалаш йодын. Тунамак йомакыш савырен каласка ленам. Тыге эркын-эркын йомак-влак погыненыт. Тыге 2023 ийыште «Волшебное ожерелье» книга лекте.
Таче кечылан й;ратымаш, айдемын койышыж нерген ойлымашым, илыш сюжетым возем. Кок повесть сералтын: иктыже – кугурак ийготан йоча-влаклан, весыже – кугые;лан. Тыгак йоча-влаклан марла возымо йомак ден к;чык ойлымаш-влак улыт.
СЕ;ЫМАШ
«Герои финно-угорских народов в годы Великой Отечественной войны 1941-1945 гг.» конкурсышто 2-шо степенян дипломант (2020), «Марийский мир – Марий сандалык» журналын увертарыме «Тукымвуй» конкурсышто 3-шо степенян се;ыше дипломант (2022), «Марий Эл» газет редакцийын эртарыме «Л;метым моктена, Чавайн» конкурсышто 2-шо степенян дипломант (2023), «Марий Эл писатель ушемлан – 90 ий» конкурсышто 3-шо степенян дипломант (2024).
Тыгак статьям, ойлымаш-влакым рушла возем. 2023 ийыште «Топ 100 писателей и поэтов» коклашке логалынам. «Федор Достоевский 200 лет»(2022), «Сергей Есенин 125 лет»(2022), «75 лет Великой Победы» (2022), «Марина Цветаева 130 лет»(2023), «350 лет Петру I»(2023), «Просветители Кирилл и Мефодий»(2023) медаль-влак дене палемдалтынам.
  Савыкташ   Лидия Семенова ямдылен

   «МАРИЙ ЭЛ»,№25,С.18, 04.07.2025