Марий Эл Радиолан - коло ий

 

Теве ынде коло ий утла марий суртлаште «Марий Эл Радио» йо;га. Кызытше тудо Марий Эл Республик дене гына огеш серлаге, кеч-могай м;ндыр кундемлашкат, Голландий ден Австралийышкат шуэш. Кушко интернет миен шуын, чыла вере, эсогыл Антарктидыштат, «Марий Эл Радиом» колыштын кертыт. Колыштмо веле гала, онлайн-трансляций дене ончашат лиеш.
Йошкар-Олаште у радиом почаш амалжат икмыняре лийын. 2003 - 2004 ийлаште Кугыжаныш теле-радиокомитет (ВГТРК) эфирыш вес йылме дене лекше передаче-влакын акыштым кугемден, тидлан к;ра верлаште тыгай эфирым шагалемденыт. Марий Элыштат тыгак лийын. Кугурак ийготан-влакше шарнат, очыни, лач тиде жапыште марла лекше телепередаче-влак икте почеш весе йомаш т;;альыч, радиоштат марла йо;гышо эфир жап к;чыкеме. Изиш варарак эше радиовоштырымат п;чмашке шуыч, марий радиом проводадыме радиоприёмник гоч FM диапазонышто колышташ темлышт. Тунам марий калык газетлаште, радиошто, телевиденийыште тиде п;с; йодышым ик гана веле огыл н;лталын, вуйшиймаш дене республикысе правительствышкат, Марий Элын президентше декат шуын. Тыгай экшыкым кора;даш лийынак у радиом почаш палемденыт.
Тидын нерген Марий Эл Радиошто икымше кече гычак пашам ыштыше кокла гыч иктыже, увер отделын редакторжо Марина Глушкова тыгерак шарналтыш:
- У марий радио проект 2003 ийыште, Марий кугыжаныш университетын журналистике факультетыштыже кумшо курсышто тунеммем годым, илышыш шы;даралташ т;;алын. Тунам «Пульс Радио» Марий Эл Правительствын грантшым се;ен налын, тыге радион кумшо каналыштыже (рушлаже «Радио 3 канал» маналтын) эфирыштыже арнялан ик шагатым марла передачылан пуэныт. Тиде т;;алтышын кураторжо, Марий Эл Республик Т;выра министерствыште калык-влак кокласе кыл отделым вуйлатыше Эрик Алексеевич Юзыкайн мемнам, воштырдымо у марий радион ончыкылык пашае;ыштым – Марий самырык театр гыч Александр Кожевниковым (вараже  - Мурызо Эчан), мыйым (тунам эше Марина Чемешевам) да Олеся Блиновам шкеж деке ;жыктен ыле. Тыге ме кумытын «У марий радиошто» (т;;алтыш жапыште официально тыге маналтын) в;дышын сомылжым шукташ т;;алынна. Шкеак ик шагаташ передачым ямдыленна: мый уверым погенам, тыгак к;чык мутланымашым чумыренам, Эчан муро саламлымашым да хит-парадым в;ден, Олеся тыгак шке темыже дене изи рубрике-влакым ямдылен. Кажныже 20 минутым айлышаш улына ыле. Тунам арнялан ик гана, в;ргече еда, кастене эфирыш лектынна. Тиде проект идалыкат пеле утларак шуйныш, вараже «Пульс Радиолан» ойырымо грант жап пытен.
2005 ийыште посна да тичмаш «Марий Эл Радио» почылтын. Идалык т;;алтыште Юрий Русанов у радион командыжым чумыраш т;;алын. Тунам тудо шкеже Марий самырык театрыште директорлан ыштен да эше ондакысе радио пашае; семын «Марий Эл Радиом» чумыраш полшен. Кумыньнажым вигак у радиош кусареныт, мемнан деке эше Ирина Якаева ушныш. Кажне у пашае; дене Юрий Русанов мутланымашым эртарен, передачым ямдылаш, интервьюм налаш, микрофон ончылно шкем кузе кучаш монь туныктен. Моло командыжым Наташа Пушкина дене пырля чумыреныт.
Тыге 2005 ий 1 июльышто икымше гана «Марий Эл Радио» л;м дене эфирышке лектыныт.
Тунам у марий радио «Пульс Радио» радиоканал пелен кечеш кум шагатат пеле дене пашам ышташ т;;алын: эрдене, кечывалым да кастене эфирыш лектын. «Марий Эл Радиошто» пашае;же ситышын лийыныт: Марина Чемешева, Александр Кожевников, Олеся Блинова, Ирина Якаева, звукорежиссёр Андрей Чемышев, т;; редактор Наташа Пушкина, Сергей Карпов, тудо жапыштак Эдуард Яковлев, Алевтина Таныгина передачым в;даш коштыныт, изиш варарак Анатолий Андреев, Валерий Очеев ушненыт. Т;;алтыш жапыште «Ростелекомышто», Советский уремыште верланеныт, вара «Пульс Радио» дене пырляк Печать п;ртыш кандашымше пачашыш кусненыт.
2005 ий август мучашыште финно-угровед-влакын конгрессышт Йошкар-Олаште эртаралтын. Толыныт ыле Венгрий, Эстоний, Финляндий гыч уна-влак, эсогыл посол-шамычат. Лач тунам у марий радион презентацийже лийын. Тылеч вара икмыняр кече гыч эфир жапым кандаш шагат марте шуеныт. Умбакыже «Марий Эл Радио» латкок шагат дене йо;ген: эрдене кум шагат, кечывал жапыште кум шагат, а кастене 17 гыч 23 шагат марте марий калыкым куандареныт.
- Мурызо Эчан, мутлан, «Хит-парад» передачым в;ден. Палаш о;ай, а мурыжо-влакым кушеч чумырен? - Марина Витальевна деч рашемдаш лийым.
- Муро-шамычым у марий радиошто звукорежиссёрлан ыштыше Андрей Чемышев поген. Тудын тыршымыжлан к;ра т;;алтыш гычак радион фондыштыжо кокш;д; утла муро лийын. Андрей Валерьевич мурызо-влак дене кутырен келшен да пырля аудиокассете-шамычым лукташ т;;алыныт, артист-влак шкештат дискеш возымо мурыштым кондат ыле. Тыге «Марий Эл Радиошто» Эльвира Токташева, Роза Искакова, Светлана Осипова-Шос (тунам эше Васильева), Влад Николаев, Василий Павлов да молат йо;гаш т;;альыч. Нуно веле огыл, моло икмыняр мурызат вараже шкештак чыла мурыштым конден пуэныт.
Палемдена, т;;алтыш жап гычак, кечеш кум шагат жап дене эфирыш лекме годымат, муро да увер блок дене гына серлаген огытыл, ятыр у дене палдареныт, о;ай е;-влак дене вашмутланымашым эртареныт. Уверже шагат т;;алтыште веле лийын. Муро коклаште, манмыла, муткылдыш шотеш, садак могай-гынат мутланымаш йо;ген. Кандаш шагат кугытан эфирыш куснымеке рубрике-шамычым пурташ т;;алыныт. Тыге «Марий й;ла», «Сем салма», «Ням-ням» (рецепт-шамыч), «Каласынем», «Кузе муро шочеш» (композитор да автор-влак дене вашмутланымаш), «Тукымвож», «Салика темла» да молат шочыныт. Ик могырым ончалаш гын, куштылго радамыш пурышо интервью-шамыч улыт, но калыклан нуно пеш келшеныт, тидын нерген радиом колыштшо-влак вашкылыштат ойленыт. Конешне, эн чотшо   «Мурп;лек» передачым й;ратен колыштыныт.
Умбакыже «Марий Эл Радион» тачысе т;; редакторжо Владимир Матвеев тыгерак каласкален пуыш:
- Мыйже у радиош 2006 ийыште толынам. 2005 ий июньышто П;тъял школ пелен юнкор слёт эртаралте. Тушто Наташа Пушкина вашке у марий радио почылтшаш манын ойлен ыле. «Утларак чолга лийза, мурен кертшыже мурыдам возыза, вара тендамат эфирыш луктына», - манеш ыле. Тыге мый 1 июль гычак  «Марий Эл Радиом» пеш й;ратен колыштынам. Музыкыльный школышто тунеммем годым интернатыште иленам, школ гыч толмеке, яра жапыште эре радиом ч;ктенам. Наташа Пушкина эфирыш лектеш гын, «Мый вет тудым палем» манын колыштынам. 2005 ий 20 декабрьыште Се;ымашын XXX идалыкше л;меш т;выра полатыште «Марий Эл Радион» презентацийже лие. Тунам 11 классыште тунемынам, мыйым мураш ;жыныт. Вес ийынже Марий кугыжаныш университетын журналистике факультетышкыже тунемаш пуренам. Тудо ийынак декабрьыште радиош икымше практикыш толынам.
Вес ийынже, 2007 ий ке;ежым, адак производственный практикыш тольым, икмыняр интервьюм ямдылышым, передачым в;дышым, «Мурп;лекымат» эртаренам. Чыла передаче-шамыч, манаш лиеш, тунам вияш эфирыште лектыныт. Июльышто практикем пытыш да ялышкем каналташ кайышым. Кокымшо курсышто тунемаш т;;алмеке, сентябрь тылзе кыдалнырак, «Марий Эл Радион» т;; редакторжо Наталья Васильевна Пушкина эфирым в;даш ;ж;. Практикыште улмем годсо гаяк эфирым в;денам, икмыняр передачымат, интервьюмат ыштылынам, паша пеш келшен. Пашадарже нерген шоналтенат омыл. Тыге декабрь кыдал марте шуйнен. Тунам бухгалтер мыйым кычал муынат, кассыш оксалан мияш ;жын. Кум т;жем те;ге утлам нальым вет, студентлан кугу оксала чучын. Тыгеже тудо жаплан, стипендий дене та;астараш гын, пашадарже изижак лийын огыл...
Тыге Владимир Матвеев «Марий Эл Радиошто» латкандаш ий ончыч пашам ышташ т;;алын. Умбакыже ятыр т;рл; рубрике дене передачым эртарен да кызытат ямдылен, в;ден шога. Поэзий дене кылым кучымыжлан, сай почеламутым возымыжлан к;ра, эше т;;алтыш жапыштыракак тудлан поэзий дене кылдалтше «Поэтъял» передачым ;шанен пуэныт. Умбакыже, тылзе чоло але тунарат уке гыч, «Марла гороскоп» рубрикымат, шке манмыжла,  «;мбакыже сакалтеныт», вара йоча передачымат ямдылаш да в;даш ;шанен пуэныт. Наташа Пушкина тыге самырык студентым «куштен» шоген. Пален: т;рл; передачым в;дым; дене йылмыже утларак лывырга.
2011 ийыште, Марий кугыжаныш университетын журфакшым тунем лекше самырык специалист, «;мыргорно» передачылан шкеак к;ын шуын: тудым эфирыш лукташ шкеже темлен, вет кова-шамыч илат эше, ялышке мийымыж годым нуно, эртыше жапым шарналтен, ятыр о;айым каласкалат, сар годсо да туддеч варасе й;с; пагыт нерген кумыл тодылалт уэш да уэш ойлат. Тидын нерген Володя Матвеев директорланат, т;шкан погынымо годым моло радиопашае;-влак ончылнат ойлен да ветеран-влак дене передачым ышташ, у рубрикым почаш темлен. Ынде латвич ий тиде передаче лектеш. Чын, пытартыш жапыштыже шуэнрак веле, молан манаш гын, ветеран-влакшат моткоч шагалын кодыныт да нуныштат индешле ийым эртыше улыт, сандене вашла мутланашыжат нелынрак ойлат. Тений теве, Се;ымашлан кандашле ий темме вашеш улыжат лу чоло передачым гына ямдылыме да эфирыш лукмо. Тыгеже эфирыш лукмо «;мыргорно» радиопередаче ик гана веле огыл Всероссийский конкурслаштат се;ыше радамыш ик гана веле огыл лектын. Конкурсланже аудиозаписьым да рушлаш кусарыме текстым колтедаш логалын.
- Мыланем журналистике паша да тиде «;мыргорно» цикл илышыштемат, творческий пашаштемат ш;калтышым ыштен, - палемда Владимир Владимирович. - Нунын к;шеш икмыняр ойлымашым, тыгак «Марпа» драмымат возенам да Марий самырык театр  сценыш лукмо лукмо марте шуктенам. Кугу Отечественный сар годым фронтышто лийше-влак дене гына огыл, ФЗО-што тунемше, военный завод ден фабрикылаште, колхозышто да моло вереат уло вийым пыштен тыршыше-шамыч дене пеш шуко передачым ыштенам. «Марий Эл Радиош» пашаш толмем годым, 2007 ийыште, тушто куратор семын Эрик Юзыкайн, т;; редакторна Наташа Пушкина, шеф-редактор Валерий Мочаев, Марина Чемешева (кызыт Глушкова), Сергей Карпов, Александр Кожевников, Ирина Якаева, Андрей Чемышев, Альфия Габдулина ден Сания Газизянова (татарла лекше передачым в;деныт), Рауль Гарифулин, Татьяна Жирнова, Анна Левагина ыштат ыле. Мыйым Рауль Гарифулин ден Таня Жирнова пульт дене пашам ышташ туныктеныт. Мый дечем вара Вадим Протасов тольо, тудат журналистике факультетыште тунемын, т;шкагудышто ик п;лемыште иленна. Изиш варарак пеш чатка марий йылман, сылне дикциян Игорь Таныгин коллективышкына ушныш. Самырык ыле, ик жап гыч  паша гычат кайыш.
2012 ийыште Владимир Матвеевым музыкальный редакторлан шогалтеныт, но кок ий чоло ыштымеке, ты паша деч кора;даш йодын. Олмешыже Владимир Аптулаевым шогалтеныт. 
- 2014 ийыште окса ч;дылыклан к;ра «Марий Эл Радиом» петырынештат ыле, - умбакыже каласкала Владимир Матвеев. - К; штатыште шотлалтын огыл, чыланнамат паша гыч кора;дышт. Кодынытшо нылытын гына: Наташа Пушкина, Володя Аптулаев, Марина Глушкова да Ирина Якаева. Тиде жапыште утларакше ондакысе передачылам (записьым) эфирыш луктыныт. Радиошто нылытын гына кодмекышт мом шуктен кертыныт гын, ыштеныт. Мемнажым окса лекмеке вигак пашаш налаш с;рышт. У ийат эртен кайыш, мемнам алят пашаш огыт ;ж, умбакыже кузе лияшат огына пале. Мыйым гын районлашке концерт дене коштмо окса пукшен, молыштат кушто-гынат пашам ыштеныт, я кертмышт, моштымышт семын амалкаленыт. 2015 ий майыште мыйым «Марий Эл Радиош» т;; редакторлан толаш ;жыч. Наташа Пушкина шкежат йы;гыртыш да каласыш: «Мый «Марий т;выра р;дерыш» директорлан куснем, но тыштат тыланет полшаш т;;алам».
«Тыгеже гын келшем», - маньым.
Ик жап гыч Марий Эл Республикын Т;выра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министр Михаил Зиновьевич Васютин мыйым шкеж деке ;жыктыш.
- «Марий Эл Радиолан» т;; редактор к;леш, - манеш. - Радио директор Александр Курмузаковат тыйын кандидатуретым темлен. Шкеже кузе шонет, тидын шотышто мом манат?
- Тыгай пашам ;шанеда гын, мый уло кумылын шукташ пижам, - вашештышым.
Икмыняр жап ала-мом шонкалышыла ;мбакем ончен шинчымеке, йодо:
- Мыняр ияш улат?
- Коло вич ияш улам, - шып гына пелештышым.
Адак ик жаплан п;лемыште тымык лие. Вара куанлын пелештыш:
- А мо? Пеш сай т;;алтыш. Тыгеже мыят коло куд ияш культур министерствыште отдел вуйлатышылан ышташ т;;алынам ыле…
Тыге Михаил Зиновьевич мыйым у пашаш сугыньлыш. Тидым мый ;мыр мучкылан шарнен кодынам. Мыланем тудо чиновник семынат, айдеме семынат пеш кугу авторитет. Тачысе кече мартеат кушто гына огына вашлий, кеч-могай формальный огыл обстановкыштат эре саламлалтеш, порын пелештен колта. Тыгай дипломат койышыж дене кумыла;ден, виктарен моштышо айдеме.
- «Марий Эл Радио» редакцийыште тачысе кечылан мыняр е; пашам ыштат? - умылаш лийым т;; редактор деч.
- Договор почеш пашам ыштыше-влак (жаплан толын кайышыгеже) латвизытын погынена. Штатыштыже — мый, т;; редактор, увер отдел редактор Марина Глушкова, музыкальный редактор Александр Веткин, корреспондент Жанна Федорова, звукооформитель Рауль Гарифулин улына, тыгак пел ставкыште Кристина Быкова корреспондентлан ышта. Молышт — Ирина Якаева, Сергей Карпов, Александр Кожевников, Марина Почтенева, Виктория Мамаева, Алевтина Бокова, Елена Эшкинина, Сания Газизьянова (Рамай), май гыч Дмитрий Веденькин, Татьяна Соловьева (кызыт декрет отпускышто) — яра жапышт улмо годым толын каят, передачым ямдылат, палемдыме жаплан эфирыш лектыт. Чыланже теве тынарын улына.
Т;рл; рубрикан передаче-влак нерген ойлаш гын, тачысе кечылан «Марий Эл Радиошто» тыгайже ятыр уло. Икымше кече гычак «Увер йогын» кузе каен, тугак эфирыште йо;га. «Мурп;лек», «Марла гороскоп», «Тидым палаш о;ай», «Марий й;ла», «Поро эр, Марий Эл» передачат икымше жап гычак лектыт. Мыскара да сылнымут рубрике-влак, л;мышт коклан вашталт толеш гынат, т;;алтыш гычак эфирыште йо;гат. «;мыргорно» рубрик 2010 ий гычак эфирыш лектеш, «Спортзал» передачым Елена Эшкинина 2018 ий гыч в;да, иктаж лу ий наре «Кеч ;шане, кеч уке» рубрике лектеш. «Историй п;рдемыште», «;дыр чат» ондакше «;дыр сий», ик жап эсогыл «Рывыж коремат» маналтын, пытартыш жапыште Сергей Карпов «Тора марий, лишыл лий!» передачым лукташ т;;алын, шукертсекак «Караоке кас», «Й;д орол», «Марий танцпол», «Илыш дене т;р» йо;гат.  Йоча передачат т;рл; семын маналтын, но утларакше «Онар тукым» л;м дене лектын, кызыт «Ямде лий» газет дене пырля» эфирыш лектеш. «Хит парад» передачымат Мурызо Эчан т;;алтыш гычак в;да. «Студийыште уна» передачат ятыр жап йо;га, кызытше эсогыл «Телеграмм-каналыште («МЭТР» телеканалыште) 16 гыч 17 шагат марте ончашат лиеш. Коло ий жапыште лекше чыла рубрикыжым, передаче л;мжым иканаште шарналтен шукташат огеш лий. Тыгеже, иктешлымыла манаш гын, «Марий Эл Радио» эре уэмын, вашталтын толеш, ч;чкыдынак у в;дыш;, у й;к ешаралтеш. Тидыжат колыштшо-влакын кумылыштым савыра.
Калыкын акше радио пашае;-влаклан эреак эн шерге лийын, тидланак к;ра нуно калык верч тыршат. Тыгеже кажне радиов;дыш; шке сомылжым куанен, уло чонжым пыштен шукта. Нунын кутыралтен колтымышт да ой-ка;ашышт сылне марий муро дене пырля колыштшылан илыш вийым пуа манын пе;гыдемден каласен кертына.
Эшеже тидымат палемдыман: «Марий Эл Радио» — тиде эфир паша гына огыл, тиде пеш шуко концерт —  «Идалыкысе муро», ке;ежымсе л;мгече концерт, тыгак т;рл; тематике, мыскара сынан концерт-влакат эртаралтыт. Тиде паша Наташа Пушкина годымак т;;алын да кызыт традиций семын шуйна. Пандемийлан к;ра да пытартыш жапыште тиде паша изишак чыгынен. Районлашке шагалрак лектын коштыт шол.
- Чаманаш веле кодеш, «Марий Эл Радион» концертше денат пытартыш жапыште районлашке, марий-влакын т;шкан илыме кундемлашке лектын коштын огынал, - вуйым сакен, шыпрак пелештыш Владимир Владимирович. - Ке;ежымсе концертымат эртараш й;сырак лияш т;;але. Концертлам эртараш шонымаш огеш йом, но радио тидын деч парымыш веле пура, эсогыл «нольыш» лекташат й;с;. Меже вет кугыжаныш учреждений улына, аренде акше-можо шерге, эше 34 процент налогым т;лыман.
- Ончыкылан «Марий Эл Радион» могай шонышыжо уло? - пытартышлан умылаш лийым т;; редактор деч.
- «Марий Эл Радио» илыш дене т;р кая, у технологийлан э;ерта, тудым т;рыс кучылтеш, манаш лиеш. Мыйын радиош пашаш толмо годым онлайн-трансляцийым ышташ шонымаш веле лийын. Чын, ик жып гыч камержым шынден ончымо, но онлайн й;н дене эфирышкыже изиш варарак веле лекме. Кызыт т;нян кажне лукыштыжо «Марий Эл Радиом» колышташ лиеш, лач приложенийжым гына шындыман. Тидлан к;ра ;рдыж кундемлаште, йот эллаште илыше-влак шукын мемнан деке ушнышт. Ялысе вате-влакше пакча сомылым, сурт к;рг; моло пашам ыштымышт годымат радиом колыштыт. Вара тидын нерген мыланна шкештак эфирыш лектын ойлат. Пандемий жап мемнам кугун терген, тунам чот тыршаш логалын. Икымше гана лач тунам «Идалыкысе муро» концертым «Марий Эл Радио» онлайн-трансляцийыште эртарен. Тыгайже Марий Элыште але марте лийын огыл ыле. Марий Эл Республикын Т;выра, печать да калык-влакын пашашт шотышто министр Константин Анатольевич Иванов Эрик Сапаев л;меш театрыште сценым пуыш да «Эртарыза», мане. Яра залыште онлайн-тарнсляций лие. Вараже эше марий кумалтышымат онлайн-трансляцийыштак МЭТР телестудий дене пырля эртарышна. Тыгеже возалтше шуко  передачына интернетыште уло. «ВКонтакте» соцкылыштат шке страницына уло, тушто ятыр о;ай передачым муаш, ончаш лиеш... 
2005 ий 1 июльым марий калыкын историешыже кугу кышам кодышо датылан шотлаш лачеш толеш. Лач тунам марий калыкын ик эн й;ратыме радиожо шочын да марий калыклан пеш кугу йолташ лийын. Тудлан эше т;;алтыштак пеш шуко марий е; куанен. Ынде 20 ий «Марий Эл Радио» шке суапле пашажым шуктен толеш. Манмыла, марий калык тиде радио дене эрдене кынелеш, кечыгут тудым колыштын сомылым шукта, тудын денак малаш возеш. Кызытше ынде икмыняр ий й;ратыме радиона сутка мучкак йо;га.
Калыкын акше радио пашае;-влаклан эн шерге, нуно калык верч тыршат. Кажне в;дыш; шке сомылжым куанен, уло чоным пыштен шукта. Нунын кутыралтен колтымышт да ой-ка;ашышт колыштшылан илыш вийым пуа манын кертына.