Дыспансерызацыя

Дыспансерызацыя

У васьмідзясятыя гады дваццатага сталецця савецкая ўлада надавала вялікую ўвагу дыспансерызацыі насельніцтва. Прычым не ўсяго, а толькі той яго часткі, у якой дактары знаходзілі хранічныя захворванні.

У дыспансерную групу тэрапеўтычнага профіля ўваходзілі хворыя, якія пакутавалі захворваннямі сардэчна-сасудістай, лёгачнай, мочавыводзячай сістэм, а таксама страўнікава-кішэчнага тракта.
 
У мяне назіраўся тлусты чырвонашчокі хворы з дыягназам атрафічны цыроз печані – хранічным захворваннем пячонкі, якое суправаджаецца павелічэннем або памяншэннем яе памераў. Я так і не даведалася прычыну ўстанаўлення такога сур’ёзнага дыягназу, які даў права на прызнанне хворага інвалідам другой групы.

Штогод пацыент праходзіў абследаванне, якое не выяўляла ніякіх адхіленняў у стане здароўя “інваліда”. Адзін толькі сімптом дапушчаў верагоднасць паталогіі – ніжняя мяжа печані размяшчалася на адзін сантыметр вышэй рэбернай дугі.

У эпоху праўлення Генеральнага сакратара ЦК КПСС Леаніда Ільіча Брэжнева стабільна працавалі прамысловыя прадпрыемствы Савецкага Саюза, у тым ліку, і ў горадзе Баранавічы. Па ініцыятыве медыкаў гарадскім выканаўчым  камітэтам было прынята рашэнне аб абавязковым правядзенні за кошт сродкаў прадпрыемства супрацьрэцыдыўнага лячэння (якое прадухіляе абвастрэнне хваробы) кантынгенту дыспансерных хворых. Участковым урачом або ўрачом “вузкай” спецыяльнасці двойчы ў год афармляліся працэдурныя лісты, у якіх рабілася пазнака – “праз здраўпункт прадпрыемства”, гэта значыць, бясплатна для хворага.

Тады я не надавала значэння важнасці гэтага пачынання гарадскіх улад. Нават пры годнай зарплаце сярэднестатыстычны жыхар не адносіў набыццё медыкаментаў да разраду першачарговых пакупак. Атрымаўшы ж з рук загадчыка здраўпункта маляўніча аформленыя ўпакоўкі, як правіла, імпартных лекаў, ніколькі не сумняваўся ў мэтазгоднасці іх прыёму.

Пра ўсё гэта расказаў старэйшы брат майго мужа Аляксей, жыхар даручанага мне тэрапеўтычнага ўчастка. Я выявіла ў яго высокі артэрыяльны ціск, калі Аляксею не было і пяцідзясяці гадоў; артэрыяльная гіпертэнзія працякала ў яго бессімптомна. Растлумачыўшы ўсе магчымыя рызыкі захворвання, узяла сваяка на дыспансэрны ўлік. І далей – па ўстаноўленым алгарытме: агляд, абследаванне, прызначэнне прафілактычнага лячэння “праз здраўпункт будтрэста №25”.

Інфаркт міякарда здарыўся ў Аляксея ва ўзросце ўжо “за семдзясят”. Пасля яго ён дастаткова добра аднавіўся, і кожны раз пры сустрэчах дзякаваў мне за сваечасовае медычнае ўмяшанне ў яго, як апынулася, цалкам кіраваную гіпертэнзію. Пражыў восемдзясят гадоў і сышоў з жыцця па прычыне іншага цяжкага захворвання.
 
Аднак вярнуся да осноўнай тэмы апавядання. Акрамя сыстэматычнага лекавага аздараўлення, дыспансэрныя хворыя яшчэ маглі разлічваць на дыетычнае харчаванне і санаторна-курортнае лячэнне. Да таго ж, прыналежнасць да прывілігірованай касты дыспансэрных хворых усяляк заахвочвалася як медработнікамі, так і адміністрацыяй прадпрыемстваў.

Апісаная вышэй працэдура назірання і аздараўлення закранала толькі дыспансэрных хворых прамысловых прадпрыемстваў. Працаўнікі бюджэтнай сферы, устаноў і дробных “кантор” такіх прывілеяў былі пазбаўлены. Тым не менш, асобныя з іх былі гатовыя да праходжання ўсіх даследаванняў, прызначаных лекарам, каб знайсці ў сябе хоць нейкае захворванне.

 Асаблівую павагу ў мяне, пачаткоўца-доктара, выклікалі пацыенты, якія бясстрашна згаджаліся на правядзенне кантраснай рэнгенаскапіі (эндаскапічных метадаў даследавання страўнікава-кішэчнага тракту тады яшчэ не было). Па канчатку працэдуры, заходзячы ў кабінет участковага ўрача і выціраючы з вуснаў рэшткі сернакіслай солі барыю, пацыент радасна  заяўляў:

– А ў мяне выявілі хранічны гастрыт! Я ж казаў!

Далей вынікала працэдура ўзяцця хворага на дыспансерный ўлік, вызначэнне кратнасці назірання, афармленне мноства медыцынскіх дакументаў і гэтак далей. І ў канчатковым выніку – прызначэнне курсавога супрацьрэцыдыўнага лячэння.

Вось менавіта гэтых вынікаў імкнулася дасягнуць пэўная частка насельніцтва. Як жа, пры пэўных абставінах можна было сказаць суразмоўцу: “Я знаходжуся на дыспансерным уліку ў тэрапеўта Іванова (неўролага Пятрова, акуліста Сідарава)”. Вельмі рэдка прыналежнасцю да элітнай катэгорыі “уліковых” выхваляліся пацыенты супрацьсухотнага, скурна-венералагічнага і псіханеўралагічнага дыспансэраў.

 Вызначаная частка дыспансерных хворых тэрапеўтычнага профіля з’яўлялася на прыём па першым жа запрашэнні лекара або медыцынскай сястры. Праходзілі абследаванне без усялякіх адгаворак: “А можа не трэба, можа, у наступным годзе?”. Беспярэчна выконвалі ўсе прызначэнні, прымудраліся “здабыць” дэфіцытныя лячебныя сродкі, рэкамендаваныя ўрачом. І безумоўна давяралі доктару!

 Такіх дысцыплінаваных хворых было мала. “Нарматыў” жа колькасці дыспансерных хворых на тэрапеўтычны ўчастак або лекара “вузкай” спецыяльнасці зацвярджаўся загадам галоўнага ўрача і належаў безумоўнаму выкананню.

Вось і мая папярэдніца, як я меркую, для павелічэння колькасці дыспансерных хворых узяла на ўлік, па трапным выразе Жана Батыста Паклена (тэатральны псеўданім – Мальер), “уяўнага хворага”.
 
Прозвішча “хворага” было практычна ідэнтычным прозвішчу другараднага персанажа, пралетара таварыша Швондэра з аповесці М.Булгакава “Сабачае сэрца”.
 
Добраўпарадкаваная хата Ш-ра, у якой я пабывала адзін раз на выкліку, размяшчаўся ў зручным для транспартных зносін месцы. Побыт трымаўся на худзенькай нешматслоўнай жонцы, якая не смела пярэчыць мужу. Дзяцей у сям’і не было; усе клопаты таварыша Ш-ра зводзіліся да кіраўніцтва нешматлікімі падначаленымі і ўмацаванню свайго каштоўнага здароўя.

 Вядома, што дасведчаныя лекары па адным толькі вонкавым выглядзе вызначаюць, у якой менавіта сістэме жыццезабеспячэння або органе іх падапечнага адбыўся збой. Я ставілася да катэгорыі маладых спецыялістаў і, як ні ўглядалася, не знаходзіла ніякіх адхіленняў у знешнасці Ш-ра. Мужчына пяцідзясяці гадоў з далікатным румянцам меў выдатныя гемадынамічныя паказчыкі і невялікую залішнюю вагу. Што, уласна, і заведзена мець начальніку.

У мяне не было ніякіх падстаў сумнявацца ў прафесіяналізме маёй папярэдніцы, якая ўзяла Ш-ра на дыспансерны ўлік з нагоды ішэмічнай хваробы сэрца. Аглядзеўшы і прызначыўшы абследаванне ў межах магчымасцяў васьмідзясятых гадоў, запрасіла пацыента на паўторны прыём.

Ен прыйшоў ў прызначаны дзень і час. Я парадавалася: бываюць жа такія дысцыплінаваныя пацыенты! Радасць мая, нажаль, доўжылася нядоўга.

За кароткі час працы ўчастковым урачом у мяне склаўся алгарытм азнаямлення наведвальнікаў паліклінікі з вынікамі абследавання. Прыкладна такі:

 – У агульных аналізах крыві і мачы ў Вас паталагічных змяненняў не выяўлена. А вось у біяхімічным аналізе некалькі падвышаны ўзровень халестэрыну.

Заўважыўшы засмучэнне на твары візаві, жартаўліва дадавала:

– Не трэба ўсё сала і самаробныя каўбасы есці ў адзіночку, лепш падзяліцца са сваімі блізкімі. Няхай і ім крыху халестэрыну дастанецца!

 Далей, даўшы рэкамендацыі па рэжыме харчавання, працы і адпачынку, лічыла сваю місію выкананай.
 
У выпадку з “ішэмічным” хворым мая методыка, якая раней бездакорна дзейнічала, дала збой. Выслухаўшы мяне, Ш-р сказаў:

– Не, доктар, мне трэба ведаць усё! Так, раскажыце падрабязна, які ў мяне аналіз мачы?

Брыдкім манатонным голасам я пачала:

– Колер саламяна-жоўты, удзельная вага – 1025…

– Пачакайце, пачакайце, доктар, а які павінен быць?

– Такі і павінен быць!

– Цукру,  бялка не выяўлена.

– А што, павінен быць цукар?

– Не, у Вас жа няма цукровага дыябету!

– А бялок?

– Так і ныркі ў Вас здаровыя!

– Плоскі эпітэлій – нуль-адзін у поле зроку, лейкацыты – адзін-два ў полі зроку – значна паскорыла я гутаркавы тэмп, не даючы магчымасці “уціснуцца” чарговаму пытанню пацыента.

– На кардыяграме – рытм сінусавый. Частата сардэчных скарачэнняў шэсцьдзясят у адну хвіліну. Гарызантальнае становішча электрычнай восі сэрца.

– А чаму гарызантальнае? Яно, што, ляжыць?

– Не, не ляжыць, у мяне такая ж кардыяграма. Да таго ж, яшчэ і левы страўнічак майго сэрца павялічаны.

У вачах майго суразмоўцы і “вучня лекара” – радасць, якая дрэнна хаваецца:

– Трэба ж, удвая маладзейшая за мяне, а кардыяграма горш!

Натхнённы першай “перамогай” паказчыкаў свайго здароўя над паказчыкамі здароўя “гэтых разумных”, “сардэчнік” даў мне магчымасць па звычайнай методыцы азнаёміць з вынікамі іншых здадзеных ім аналізаў. І выдаліўся з кабінета, не задаючы дадатковых пытанняў.

Па маладосці і наіўнасці я аднесла да свайго дару пераканання амаль ангельскі сыход “вучня”, стаміўшага мяне. Стажыраваная медсястра Вольга Марсікава, якая назірала за дыялогам урач-хворы, сказала:

– Не расслабляйцеся, Нэля Гаўрылаўна, гэта толькі пачатак. Ён будзе Вашым пастаянным і адданным пацыентам!

 Чаму пастаянным, я ўжо зразумела. А чаму адданным, растлумачыла мая памагатая:

– Бо раней ніхто і ніколі  не казаў Ш-ру, што яго кардыяграма лепш, чым у доктара, які лечыць! І потым, ён жа яшчэ не даведаўся пра вынікі біяхімічных даследаванняў, іх нарматывы і метады барацьбы з неадэкватнымі адхіленнямі!
 
Як у ваду глядзела Вольга Цітаўна Марсікава! Праз нейкі час, праглядаючы амбулаторныя карты запісаных на прыём пацыентаў, выявіла аб'ёмную карту Ш-ра. Адразу прадставіўшы маючы адбыцца мне іспыт, засумавала. І не дарма: цяпер Івана Пятровіча цікавілі вынікі біяхімічных даследаванняў.

 Па біяхімічных даследаваннях я так-сяк “адбілася”, а вось азнаямленне з вынікамі агульнага аналізу крыві далося нялёгка; мне прыйшлося каментаваць кожную названую лічбу. Не даючы магчымасці скончыць пачатую мною фразу, пацыент удакладняў:

– Колькі ў мяне і колькі ў норме?

– А якая ў мяне РСЭ (у сучаснай трактоўцы – ХСЭ, хуткасць ссядання эрытрацытаў)?

– А чаму ў мяне лейкацытаў толькі чатыры тысячы?

Неяк, прайшоўшы чарговае выпрабаванне на псіхалагічную ўстойлівасць, у сэрцах выказала прэтэнзію сваёй папярэдніцы:

– І трэба было Вам узяць Ш-ра на дыспансерны ўлік!

Не задумваючыся, калега адказала:

– А Вы паспрабуйце зняць яго!

Зняла. Толькі не я, а брыгада хуткай медыцынскай дапамогі. І не з уліку, а з пятлі, у якую практычна здаровы пацыент Ш-р залез ад абрыдлага яму жыцця.

Гэтую сумную вестку мне прынесла ўчастковая медсястра. Ледзь прывітаўшыся, без усякай прэамбулы, заявіла:

– Нэля Гаўрылаўна, Ш-р павесіўся!

– Як, чаму?

– У хляве. А чаму, мы наўрад ці ўжо даведаемся!

Доўга мне не давала спакою думка: а ці трэба было так падрабязна ведаць стан свайго здароўя, каб такім чынам сысці з жыцця?

Адказа не было, і з часам гэты трагічны эпізод сцерся з маёй памяці.

***

Праз трыццаць гадоў, чытаючы апавяданне нашай сучасніцы Дыны Рубінай “У Расіі трэба жыць доўга”, я сёе-тое для сябе ўразумела.

 “…Прыехаў у Маскву Губерман, тут і Міхаіл Вайскопф апынуўся. Мы сабраліся ў нас. Ігар прыйшоў з Лідзіяй Барысоўнай, пазней забёг Віктар Шендэровіч з Мілай… І атрымаўся цудоўны лёгкі вечар. Шмат рагаталі – за сталом-то ўсе сядзелі першакласныя апавядальнікі.

Немагчыма ўспомніць усё, пра што казалі. Але вось – аб дыктатарах, у прыватнасці, аб Чаушэску. Пры якіх абставінах яго расстралялі.
Лідзія Барысоўна, абурана:

– Самае жудаснае тое, што ім з жонкай перад смерцю мералі ціск. Нейкі сюррэалізм! Ну, навошта, навошта ім ціск мералі?!

Вайскопф заўважыў:

– Правяралі – ці вытрымаюць расстрэл.

Усе зарагаталі, а Шендэровіч наогул смяяўся, як вар’ят, і заявіў, што заўтра едзе ў Цвер выступаць і на выступленні абавязкова выпрабуе гэты жарт”.

Такое падрабязнае апісанне гутаркі прысутных на “цудоўным лёгкім вечары” – свайго роду абарона “гонару мундзіра”; не толькі медыкам уласціва пачуццё “чорнага” гумару.
 
Пасля прачытання аповеду Дыны Рубінай я прыйшла да нечаканай высновы.

Хай прабачыць мяне чытач за прафесійны цынізм: на суд Усявышняга трэба з’яўляцца ў добрай фізічнай форме…