Литературала байрам алк1ахъули Г1. Вях1идов ак1убх
Балбуцлизир даргала интеллигенцияла вакилтани, ДГУ-ла филологияла факультетла бучIантани, илала пагьму дигахъути бучIантани бутIакьяндеш дариб.
Балбуцличиб гъайбулхъули дарган мезла словарьтала автор, Х.Юсуповли, Дагъиста миллатла библиотекала хIянчизар С.ХIяжиевани, назмуртала чумал жузла автор М.ГIябдусаламовани, «Гьалмагъдеш» журналла редактор Кь.ГIялисултIановли ва цархIилтани ГI.ВяхIидов гьаниркахъули ва илала пагьмуличила чула пикруми дуриб.
Балбуцличиб гъайбулхъутани Дагъиста писательтала Союзла даргала секциялис бекIдеш дируси, ДГУ-ла профессор М.Р.БяхIяммадовлис, гьанна нушачил барх агарти даргала лукIанти гьанбиркахъути далдуцуни дурадуркIнилис баркалла багьахъур.
Нушачил левалси виалри, ГI.М.ВяхIидов, ишди бурхIназив 85 дус вирусири, илис сунела гIяхIцад гIяхIти пикрумира детерхахъес имканбикIусири. ГIямрула кьисмат барсбарес чизибалра гьунар агара. Нушани дирулра гIямрула хIякьикьатлизирад гIяхIтигъунти чердикIили гьандиркахъес ва илдачила гъайдикIес.
ГI.М.ВяхIидовла пагьмуличила ну-регIти пикрумира хIушаб гьаладирхьулра.
ГI.М.ВяхIидов 1940-ибил дуслизив акIубсири. Илала дудеш ЧебяхIси ВатIа дергъ бехIбихьибти цаибти бурхIназивадал ила арякьунсири. Уршилис дудешла дяхI сегъунти саррил багьес кьадархIебиуб. Нешли лерилра сунела гIямру уршилис харждариб.
«Сай-алавтани гьариллизи сецад диги кадихьалра, илцадра пагьмучевси вирар адам» - или пикририкIули рирус. Нешли илис дедибти дигили ГI.ВяхIидовра сай левсигъунали ветаахъур ургар или пикририкIулра.
Гьайгьайрагу, лерилра гIямру иличил деркIибси, илала дурхIнала неш, цаибси ручIан, критик, насихIятчи, даргала писатель, журналист дарган мезличил дурабулхъуси «Дагъиста хьунул адам» журналла рахъхIила редактор П.ВяхIидовала уркIила хIяланала пайра ГIябдулла ВяхIидовла пагьмулизи гъудурли саби или наб гьанбиркули саби.
ГI.ВяхIидовли ДейбукIла верхIел дусла школа, Сергокъалала педучилище, ДГУ-ла филологияла факультет, СССР-ла ГIилмуртала Академияла Дагъистайзибси филиалла аспирантура делчIунтири.
Ил филологияла гIилмуртала доктор, профессор, урусла литературализив В.Г.Белинскийван кьабулварибси, лебилра Дагъиста литературалис бархьси кьимат кабатурси критик ветаурсири.
Илини 200-цад гIилмула хIянчи, ва 15 жуз делкIун.
ГIямрула гIеларти дусмазир илини делкIунти произведениеби давлачерти даргала литературала мезличил бучIантачил ихтилатдикIули сари. Илдазиб гIямрула хIякьикьат саби лебсиван сипатбарили саби, чузиб бархьдеш бурули биъниличил гIибратлати сарливан гьандушес вирули сай. ГI.ВяхIидовли сай селичила лукIулил, сунела белкIаначил халкьлизи се бурес дигулрил балули, мурхьси бирхаудиличил лукIули кали сай.
Жузи биалли гьанналис урус мезличи шурдатурли ахIен, бахъал-декIар бучIантала някъбазира дикили ахIен, чус лайикьси кьимат кабатахъес хIерли сари.
Дахъал дарес пикридарибти лерли хьалли, акьути бурхIни ГI.ВяхIидовла «Удиикни» бикIуси повестьличил деркIира. Марлира пашманхIериубра. Жузли дила уркIилизиб литературала байрам акIахъуб.
Повестьлизир адамтала гIямрулизир къаршидиркути дахъал масъулти ахъдуцили сари, гьарил балкIси пикрила ва баркьудила ахир сегъуна бирарал гIячихъли чебаахъили саби.
Повестьла игитуназивад ца, совхозла директор Пирим, духуси, вархьси, гIяхIси адам, гIилмуртала кандидат, лебталалра сабси совхозла давлализибад сунес имцIали пай биркахъес, бикибси пайла бутIа райкомлизира бихахъес, цархIилван буралли вилгIяхъес ва рушбат бихахъес райкомла 1-ибил секретарьли гьирвирули сай.
«ХIякьехIе ишичи дукес, адамти кабатес авал ахIи ута агарихIи, деркести-держестас алапала арц харждируйхIи», - викIули сай «ахърила вегI» Халимбек Муслимович, повестьла кIапIила ца бяхIлизив.
Гьанналис бахъал халкьли жаваб баргес хIебиубси суалра ахъбуцили саби повестьлизиб ГIябдуллагь МяхIяммадовичли.
«Сен иш даражаличи детикибтира нуша? Сегъуна сабира нушазиб, коммунистуназиб хIялалдеш, бархьдеш бетихъахъуси шартI?
Алапа хIериэс хIебиалли? Се алапа бируси хIябдарш къуруш?
Се биишира алапа кIинали, хIяйнали имцIабаралри? Вирив рушбатличи бурсивиубси адам ил сахIейсули уэс? Ну виишира?
Шайчибад лябкьуси агарли ну уэс хIейрус.
Рушбатличи бурсихIебиубти чихъали, чум хIянчизар леба?»
ХIера, илдигъунти, гьанналис халкьли жаваб баргес хIебиубти суалти ахъдурцули сай авторли повестьлизир, илавси бекI игит Халимбек Муслимович гъайвикIахъули.
Рушбат агарли бузути хIякимти тIулбачил бейгIесцадра баргес вирули ахIен бекI игитли.
Повестьлизиб чебаахъили саби, хIялалти жагьти гIямруличивад вехIихьили, гьаланачи цаибти дигайлис марли кахIели, гIур дигай агарли, давла багьандан хъайчикайили, гIур давла бучес багьандан рушбатчи, хъулки ветаъни. Рушбатунани ил «ахърила вегI» ветаахъурли сай, сунес дигутани виркьули, хъулкидешличивад хIярамдешличи, хъямхIядешличи, илдачивад жанивардешличи ветаили сай.
ГIяхIси наслулизивадси, хIялалти бегIтала урши, сунела баркьудлумазибад берцуди баргес хIейубли, сунезибад сунени бебкIа барили, итил дунъяличи аркьули сай.
Хьунул адамтала романти или ирути жузи лерти сари. ГIябдуллагь ВяхIидовла повесть мурул адамтази белчIахъес хасбарибси саби или пикрибарира. Илизибти игитунани дирути хIушани мадиридая или, повесть бучIантази гIеббугьули саби.
ГIяхIбизур наб жузлизибси «Кьисасла кьурбан» бикIуси повестьра. Повестьла бекI игит Салават, багьуди агарси, гIядатла букIун урши, (перестройкала) бархибси заманали дунъяла вайтазира гIяхIтазира: дигайла анцIбукьунази, больницабази, туснакъунази, виркахъули сай. Дунъя бузахъесцад чузиб ахъри лебти адамтала юлдашра ветарули сай. КIел хьунул, сунечи ва саби-ургаб гьимхIебукIахъили хIербируси мурулра сай. ГIядатла адамти, белкIла игит таксила шофёр Филлип Захаровичгъунтира, халаси предприятиела директор ГIябдуразакь Мардановичгъунтира илала юлдашуни бетарули саби. Дунъяла мягIни-хIял далнила лишан саби ил, повестьла бекI игит Салаватла. Дунъяла мягIни-хIял далухIели, Салават халаси давлала вегI, хъарахъ бицIибти маза-масла, хIяйвантала хужаим, давлачев ветарули сай.
«Ну, дубурла шилизив акIубси, неш агарли, цIуръали халаваибси, гIядатла адам чевяхIварес, гапварес адамтани чула гъай, гIякьлу, замана харждирулри. Амма, нуни балули уили ахIенра илди гапли набчибси адамтала гьими кIиркабирахъули, бумдахъули биъниличила», - викIули сай Салават сунела гIямрула хабар бурули.
БалкIли бузуси дунъяличиб берцуди агара, гIяхIсиличилацун пикриикIуси, гIяхIсицун барес дигуси Салаватлисра. Повестьлизибси бегIла гIелабси предложениели, учIан се баралли гIяхIси вара иш дунъяличиб или пикриулхъахъули сай.
«Чумал дусла гIергъи, баягъи кьисас кайсантани илала жан асиб. ГIяжаибси зулмуличил, кахли. Дагъистайзив хIейуб ургар, илцад инжитварили кавшибси адам», - лукIули сай ГI.М.ВяхIидовли.
ДеркIибти дусмани хIериахъес бурсиварибси адамла, гIямруличила хабар саби «Кьисасла кьурбан». Лерилра кадикибти анцIбукьунала бикьрили сайси повестьла бекI игитли, сунела мезличил, гIямруличила хабар бурули сай. Иличибли лерил детаурти гьарли-марти диъниличи учIан вирхарули сай.
Илини делкIунти произведениебазир дахъал суалти лер, жавабти биалли агара. ГIяхIти адамтира, дунъяла анцIбукьунани вайти бетарахъули саби, амма ца гIяхIдешличи хьул кавлули саби, белкIаназиб бекIлил хабарагарси мерличиб гIяхIти адамти дакIубирули саби, илдани багьа агарли, саби гIяхIтицун биъниличибли, гIяхIдешуни дирули сари. Илгъуна сай «Кьисасла кьурбан»-низивадси, вяхъили больницализи кибхIели, Салават араварибси тухтур, кумекличи музабухъунти унруби, дигай детерхахъес кумекбарибси хьунул адам, туснакълизиб къаршибикибти гIяхIти адамти. «Удиикнилизибра» леб бахъал гIяхIти адамти, орг-отделла заведующий Ибрагьим ГIялиевич, бекI игитла рурси Салимат, илала гелешмеш Салман, гIуррара цархIилтира. Илдигъунти игитуни белкIаназиб лебнили, дунъяла челябкьлаличи бирхауди кавлахъули саби.
ГI.ВяхIидовла повестуназирад нушала халкьла гIямру сипатдирути пьесаби детаахъесра вирар, илдала черкад художественный кинофильмаби касесра вирар. Сепайда, ГI.Абу-Бакар нушачивад арякьунхIейчирад Дагъиста ва даргала литературала прозведениебала черкад кинофильмаби кайсули ахIен. Илди лерти диалрикIун, халкьлис чедаэс дигахъи. Халкьла адаблашалси бяркъличи илдани халаси асар баресра дири
Гьаннала гIергъи даршал, яра кIидарш, гIуррара имцIали дусми ардякьунхIелира дарган мезли гъайбикIути, лукIути, бучIути, даргала литература дигахъути адамти кали дигахъира. Илдани ГI.ВяхIидовла ва цархIилтира пагьмучебти даргала писательтала жузи дучIули дигахъира. Илди калахъниличила пикридикIес гIягIнили саби бусягIятла замана лебилра даргантас.
Гьарли-марси литературала мягIна, дахъал дусмазиб халкьли сага-сагали бучIнилизиб, чула уркIилизирти суалтас, литературализир жавабти даргес бирнилизиб саби.
Свидетельство о публикации №225121801007