Кедейш л к немесе кун кору амалы

КЕДЕЙШІЛІК НЕМЕСЕ КУН КОРУ АМАЛЫ



        «Кедейшілік» деген не деген суракка жауап беретін болсак, ол кун коріп, тіршілік етудін амалы дейміз. Бул адам турмысынын томенгі денгейін корсетеді. Бул жалпы айтканда гана. Ал біздін заманга карасты шын манінде бул баска тусінік. «Кун коріс» деген тусінік социализм тусында жат соз болган, асіресе совет когамынын кен молынан дамыган кезенінде. Бул кезде ар адамнын ал-аукаты когамнын дамуынын жалпы денгейімен алынып, аркім енбегіне каратай омір сурген. Ар адамнын баюы ушін когамнын баюы кажет болып, когамдык олшем бірінші кезекте турган. Бірак бул жерде экономикалык кысымдык болган жок. Тек кана когамнын белгілі бір молшері болып, содан ары ешкім аттап шыга алмаган. Болашактын озі бул тустан адамдар ушін, когамнын кен молынан байуынын негізінде, ар адамнын даулеті осіп емін еркіндікке жетуі. Ал буган когамнын гылыми техникалык дамуы гана жол ашкан. Осы себептен ар адамнын игілігі мен жан жакты дамуы социализм ушін максат болып келген. Букіл адамга деген шектеулердін барі осы шенберден ешкімнін шыкпауы ушін жасалынган. Сол себептен социализм тусында техникалык даму да тежелген, ойткені ол жумыссыздыкты тугызатын куш болып корінген. Аркімді жумыспен камту бул жерде негізгі максат болган. Сондыктан бул шенберден де ешкім шыга алмаган.
Ал капитализм алемінде барі керісінше істелініп, техникалык прогресс баскы максат болып турган. Бул жерде ондірістен ыгыстырылган адамдарга «акша жасау» мумкіншілігі толыгымен ашылган. Ал бул Батыстын ондіріс кушін алга бастырган. Мысалы, ауыл шаруашылыгында батыстын дамыган елдерінде 5-7 пайыз гана адамдар жумыспен камтылган, ал бізде ондай жумысты 50 процентке жуык адам аткарган. Демек елдін кобісі калага кетіп, калалар тез оскен. Техникага негізделген ондіріс кен-молынан дамып, «тутынушылардын» саны осіп, акша жасау аркылы байлыкты болісудін амалы да оскен. Содан оз алдына койылган адамдардын да саны оскен. Казір кейбір дамыган елдерде тутынушылардын саны 70 процентке жетіп, ондірушілердін саны 30 процентке шейін азайган корінеді. Демек батыс жуйесін устап турган акша жасаушылар емес, техникага негізделген ондіріс. Демек бул жерде акша мен ондірістін арасында, ягни адам мен капиталдын арасында кайшылык алі тумаган. Сол себептен акша жасау ондіріске жагдай болып келген.
       Ал біздін ангімелейік деп отырган жердін бір кызыгы мынада. Батыста акша жасауга кен молынан ашылган жол техникалык прогресстін мол оніміне негізделген. Ал бізде социализмнін кулдырауынан техникалык прогресс тежеліп, барі керісінше жасалынган: алдымен акша жасауга кен-молынан жол ашылган. Ал акша жасайтындар тез арада ондірістін тас-талканын шыгарган. Бытыраган адамдар техниканы игере алмайды. Батыста ондіріс иелері тутынушылар гана болмаган, олар экономикалык тулгалар болган, ягни олардын енбегі когамдык енбек болып келген. Батыстагы ондіріс копшіліктін тутынуына жумыс ітеген сон, акша жасайтындар тутынушылар ретінде ондірісті козгайтын куш болып келген. Бул жерде тутынуды токтаусыз жургізу ушін, несие де тур-турімен кен-молынан дамыган. Ал бізде барі керісінше кетіп, кері кеткен дуниені батыска баратын жол деп тусінген. Шындыгында біз алемдік капиталды козгаушы куш болып, жан багып, кун коруге гана мажбур болып калганбыз. Сойтіп біз киялмен гана «капитализмге кайта оралган адамдар» болып, шындыгында алемдік капиталдын негізінде турып, социализмнін бізге осылайша капитализмге жол жапканын укпай калганбыз. Содан барып міне осы уакытка шейін бізін елде адамдар неге батыстагыдай бірікпейді, неге ондіріске мойын бурмайды, неге акшаларын ішіп-жеуге гана пайдаланады жане баска жолдармен біз калайша «батыс боламыз» деген сурактарга алі ешкім жетістіріп жауап берген жок. Кайта, ондай сурактарга тубегейлі жауап іздеудін орнына, мемлекетті сынга алган адетке айналган. Ал мемлекеттін ондірісті уйымдастыратын куштен тыстаганын біз алі мойындагымыз келмейді.
Біз жогарыда тарихи даму адамга багытталган жане сонын дамуын гана коздейді дедік. Сонда адамдардын капитализмге кайтып оралмауы ушін социализм олардын жолын калай жапканын біз экономикалык козкарастан алып карадык. Маселен, акшанын капиталга айналмай, коптеп адамдардын колына тусуі, бытыраган адамдардын колдарында тутыну гана кунын курауы. Ал акшага ие болган адамдар болса, олар бурынгы ондіріс иелері сиякты, ондірісті ойламай, кадімгі карапайым адам ретінде бірден акша жасау жолына тусіп, тез арада оздерінін кара басынын баюын гана максат тутып, барлыгын осы тургыдан жасаган. Сойтіп акша когамга кызмет корсетпей, жеке адамдарды гана козгалыска келтіріп, солардын белсенділігі, іс арекеті аркылы когамды іштей ірітіп, бірте бірте ыдыратуы. Казір осы ыдыраудын журіп жаткан кезені.
Колдарына коптеп акша тускен жеке адамдар когамды ойламайды, оз кара бастарынын камымен гана омір суреді. Бул жерде акша жасау тек кана адамдардын «даму амалы» болып кана келеді. Бул тек кана «жан багатын» адамдар емес (адамдарды осы жагынан алып карап біз катты кателесеміз), бул унемі киналып, ой устінде журетін адамдар. Адамдарга карасты акшанын ешкім ойлап таппаган жане ешкім озгерте алмайтын зандылыгы осы. Акша адамдарды бір біріне карсы койып, от басын да ыдыратуга тап кылады. Тарихи дамуда акша жеке адамдардын колында болган жок. Жеке адамдардын колдарындагы акша, кашан болса да – тутыну дуниелері гана емес, бірінші кезекте - ойлану жолы, тіпті кімнін болмасын колына жиналган миллион – ішіп-жеуге арналган, ертенгі куннін камы болып келіп, шын манінде ойланып-толгану амалы болып келеді. Сойтіп акша жасау адамдарды болашакка адамды іштей, жандуниесімен дайындайды.
Бурын акша экономикалык тулгалардын гана колында болган. Бул жерде акша экономикалык занмен жумыс істеп, жеке адамдардын куштарлыгынан тыс болган. Сондыктан ол улкен когамдык куш болган. Ал батыстагы акшанын жумыс істеу тасілі бізді катты шатастырган. Батыстагы акшалар, мысалы тутыну ретінде ондірісті козгап турганда, біздегі акшалар «кун кору» амалы турінде алемдік капиталды козгап, озіміздегі ондірісті «акша жасау» ретінде тежеп, булдірген. Демек алемдік капиталдын бізге катысты манызы оте зор. Сондыктан казіргі жагдайды бізге саналы турде пайдаланганымыз дурыс.
Ал бул ыдыраудын каншама уакытка созылатыны бір Жаратканга гана малім. Бірак онын токтамайтынын, бірте бірте ары карай терендейтінін мен жогарыда айткан кітапта булжытпайтын деректер аркылы далелдедім. Муны біз казіргі кезенде дагдарыс деп тусініп отырмыз жане солай болганнан кейін онымен артурлі жолдармен козсіз куресіп келеміз. Міне ондаган жылдар бойы біз онымен тынымсыз куресіп келеміз. Сондагы ойдын туйіні мынаган келіп шектелген: акша жане акшага ие болган адамдар кобейіп, бірте-бірте дуниені батыс елдерінін денгейіне жеткізеді, сойтіп тубінде ар адам бай болады, аділетті омір калыптасады. Осыган байланысты бізде шетел улгілерінін негізінде калыптаскан идеологиянын озі жеке адамдарды «оз ісіне», касіпкерлікке, жекеленген шаруашылыккты дамытуга багытталган. Ал мунын тупкі манін біз жогарыда кордік. Енді бул жерден когамнын болашакка бет бурып, ар адамды кандай жолдармен дамытатынын кайдан білеміз? Ангіме енді осы жайында болады.
Адамдардын зорлыкпен емес, оз еріктерімен, оз беттерінше бірігіп жаткандары даусыз. Бірак бул азірше жан багып, кун кору ушін гана істелініп жаткан іс-арекет