Исмаил Семенов. Балала

СЕМЕН УЛУ ИСМАИЛ
(ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛ)
   1877-1981

 БАЛАЛА
("Ахыр Айтыула" деген китабындан)


Ата деген, алам чакъны тахсасы,
Ана деген, джашил чакъгъан бачхасы,
Бала деген, кёзден тамгъан джаш кибик,
Туудукъ деген туугъанынгдан баш кибик.

Он балагъа он джарсыу бла, къарадым,
Тауну тюзню ала ючюн тарадым,
Къолдан келген дыккы болуб, уялдым,
Кереклерин табалмайын къыйналдым.

Аягъым - ат, къолум - къамчи, кюрешдим,
Табханымы барына тенг юлешдим,
Джюрек бла барысына илешдим,
Ала ючюн хар къыйын бла бетлешдим.

Бала деген, бал ёзеклей, кёл джазар,
Камсыклыгъы, хатасы бла гюр чачар,
Ана, ата джюрегинде джер ачар,
Аласызда джашауунгдан нюр къачар.

Хар баланы башха - башха оюму,
Эсден чыкъмай, ёсюм, кийим, тоюму,
Гитчеликде гитче хурмет дегенлей,
Уллу болса, уллу насыб келгенлей.

Эй, балада иги, аман болмайды,
Хар бирини джери башха, толмайды,
Ашхы бала - кёлге джууаш тийиучю,
Къылыкъсызынг - сагъышынгы бёлюучю.

Ашхы бала, кёзге кирмей, тынч турур,
Камсыгынг а хар кюнюнге хынч урур,
Эй, камсыкны, ашхыны да сюесе,
Кёл джылыуну тенг юлешиб бересе.

"Сезиу - кёлден, бала - белден"- джанынгды,
Къууандырса, ачытса да - къанынгды,
Манга, Аллах, он насыбны бергенди,
Он бала да къанатларын кергенди.

Хар сабийде бирер тюрлю керамат,
Хар бири да бирер тюрлю аламат,
Бала деген джандан тамгъан тамчыды,
Аны джыкъгъан - сени джыкъгъан ачыды.

Камсыгынга "тынч бол"- дей да, уруша,
Ашхынг бла, сюйюм тутуб, туруша,
Джылауугъунг назик тиер кёлюнге,
Къылыкъсызынг байау этер элинге.

Эй, баланы джангылычы бизденди,
Акъыл бюгюу - къагъанакъдан, ёзденди,
Баладагъы къыяу - сени къыяуунг,
Баладагъы асыу - сени махдауунг.

Сабий ангы кёрген затын сингдирир,
Алай бла юйню тинин билдирир,
Ата, ана юлгю болмай болмайды,
Аман кёрген, аман этмей къалмайды.

Сыйлы борчду, ой, баланы ёсдюрюу:
Акъылына - сингдиририн сингдириу,
Сезиуюне - сезиу сынау, эслетиу,
Тёнгегин да - чыныгъыу бла ийлетиу.

Джангыз къарын тоюуу бла болмайды,
Бермегенинг кёрюнмейин къалмайды,
Эй, тин тартхан, халкъда орун алыучу,
Хар ишинде, айтылырлай болуучу.

Балалагъа кёб джаны бла къарарса,
Хар халине башха бир джол табарса,
Ол джыласа, кёл табдырыр болурса,
Ол къууанса, къуанч эте турурса.

Ёмюр деген, бизден кете - алагъа,
Эски чакъдан джангы заман - тамада,
Ата, ана - муну эсде тутарыкъ,
Джангы чакъгъа джангы хал бла къарарыкъ.

Ол заманда, бала юйюн юйсюнюр,
Юйдегисин башхаладан кюйсюнюр,
Шохча болур анга ата, анасы,
Алай бла да болмаз джашау хатасы.

Он баланы алай бла ёсдюрдюм,
Барлыгъымы, джокълугъуму кёргюзтдюм,
Хар бири бла джандан - джаннга сёлешдим,
Ушагъына, тенглик этиб, тенглешдим.

Шукур этер бирер адам болдула,
Окъудула, юйюр - арбаз къурдула,
Аман джолгъа бириси да кетмеди,
Бет къызартыб, мени арсар этмеди.

Он бармагъым - он балам дей тура эм,
Акъылымда келирлерин къура эм,
Барысы да бичгенимча джолланды,
Чарпымайын джашаууна атланды.

Эй, уланны онглусуду кёл керген,
Къыз сабийни насыбыды онг берген,
Джюрегинги ойнатхан а - туудукъду,
Кёлню тёрю - ол туруучу турукъду.

Ата болгъан - алам чакъгъа джанашыр,
Ана болгъан джер джюзюне джарашыр,
Балам - деген, бёгек болур, бюгюлмей,
Къарт кюнюнде, джакъсыз болуб тюртюлмей.

Ата деген - кёкге къанат ачханлай,
Ана деген, джандет нюрюн чачханлай,
Бала деген - ёзден саркъгъан бир къанды,
Аллах берген, сейир этер бир джанды.

1980. Октябрь. Терезе. КЧР.

СЁЗЛЮГЮ
ДЖАНАШЫР - джуукълашыр, джуукъ болургъа тырмашыр, джуукълашыргъа кюрешир.
БЁГЕК - батыр бла джигитни бир сёз бла айтхан сагъатда "бёгек" дейдиле.
АЛАМ ЧАКЪ - учсуз, къыйырсыз алам.
ДЖЕР ДЖЮЗЮ - Джер.
ТУУГЪАН - адамны къызы, джашы.
ТУУДУКЪ - туугъандан туугъан, торун.
ТУРУКЪ - эки магъанасы барды: 1."ёре турукъ" - къуу, не да джонулгъан, сюелген багъана, тиреу. 2. "Ара турукъ джер" - майдан, кёб адам джыйылыб тёре этилген джер. Эски заманлада аллай джерде "Тейри Багъанасы" болгъанды, алайда табыннган этгендиле. Сёз ол заманладан тилде къалыб, бусагъатда унутулуб турады.
КЕЛИРЛЕРИН КЪУРА ЭМ - аланы келир замандагъы джашау болумларын къурай эдим.
ТЕНГЛЕШДИМ - биреу бла тенг болдум.
ХАТ - тутулгъан ыз, джол. "Сабийни хатха салыу" - сабийни тюз джолгъа салыу. "Адамланы бир хатха джыяргъа керекди" - адамла бир ызда, бир джолда джюрюрча этереге керекди.
КЁЛ ДЖАЗГЪАН - кёлню хош этген, джаннга себеб берген, кёлню иги сёз, иш бла джылытхан.
БЕТЛЕШИУ - бетден бетге тюбеу.
ГЮР - кёб тюрлю тауушну бирге эштилгени. "Сабий гюр" - сабийле чыгъаргъан тауушла. "Къанатлы гор" - къанатлыла чыгъаргъан тауушла д.б.
КЁЛ КЕРГЕН - эки магъаналы сёздю. 1. Насыблы болуб, къуаныб кёл джуашланнган. 2. биреуге дерт джетдириб, кёл кенгдирген.
БОРБАЙ -  адамны, юйюрню болуму, халы.
***