Исмаил Семенов. Стихи и песни

ГИТЧЕ СУУЧУКЪГЪА

Гитче суучукъ тар ёзенни теренинде
барады,
Тар ёзенни ташлы тюбюн шоркъасы бла
джырады,
Сау дунияны басарыкъча бек чёрчекди
барыуу,
Кёк тенгизге къуюллукъча ашыгъышды
саркъыуу.

Алай аны барыр джери тёбен элде
чирик кёл,
Кёрлюгю да тар ёзен бла талай юйлю
эсги эл,
Мыдах болуб къарайма мен бу тынгысыз
саркъыугъа,
Джюрегим да кесин бошлай ёсе баргъан
джарсыугъа.

Джашаууму ушатама бу тынмагъан
шоркъагъа,
Мен да алай мыллык атыб чыкъгъан эдим
ортагъа,
Ары чыкъсам джумлай алам кёрюнюр – деб
тура эм,
Акъылымда бичим салыб кёзбау мурат
къура эм.

Эй, джолоучу, мен айтайым, сен джетиуге
ашыкъма,
Анда солуй турурма деб джанны, санны
ачытма,
Баргъан джолунг – джашауунгду, къуан кюнде
келгеннге,
Джетер джеринг – чынгыл джарды, тартарыкъды
тереннге.

Гитче суучукъ тар ёзенни теренинде
барады,
Тар ёзенни ташлы тюбюн шоркъасы бла
джырады,
Сау дунияны басарыкъча бек чёрчекди
барыуу,
Кёк тенгизге къуюллукъча ашыгъышды
саркъыуу.
1975.











КЕТЕ ТЕБРЕЙ

Ишлемесем да къалала,
Этдирмесем да шахарла,
Туз – дам бергенме, къайгъыда,
Инджиую болгъан адамгъа.

Илму юлгюле ачмадым,
Халкъымы онгун кёлтюрюб,
Алай джек кёрдюм кёзбауну,
Кесим айтмадым ётюрюк.

Джылларым джюзге джанаша,
Ышан этдиред ёлюмюм,
Алай, халкъ билген атыма,
Тамгъа салдырмаз ёмюрюм.

Дазыуум джардан атса да,
Ийсе да манга палахла,
Буюрулгъаннга тюбедим,
Оноуум джокъду Аллахха.

Кете барама дуниядан,
Кючсюздю тылпыу кёрюгюм,
Джамагъатынгдан уялмаз,
Сымайыл, ёлген ёлюгюнг.

1972дж. Терезе.











АССЫ  ТАУ
(Минги тауну бурунгу аты юсюнден айтылгъан бир айтыугъа кёре джазылгъан назму)

Бир заман келиб, халкъ бузулгъанды,
Залимлик къысыб,  тюзлюк азгъанды,
Адеб, намыс деб бир зат къалмайын,
Мамыр джашау бла джашаялмайын,
Адам гюнахлы  джолну тутханды,
Хакъ да чамланыб Джерни  ургъанды.

Унух файгъамбар  ол халдан – ирек, 
Уллу Аллахха этгенди тилек,
Олсагъат анга мёлек  джетгенди,
Ахырзаманны айгъакъ этгенди,
Кеме ишле – деб акъыл бергенди,
Сора  ызына къайтыб кетгенди.

Алай бла Унух кеме этдириб,
Агъач арагъа чайыр эмдириб,
Суу киралмазча  къудретлендириб,
Тутхуч агъачын киритлендириб,
Деу джелпеклени хазырлагъанды,
Гюнахсыз халкъны ары салгъанды.

Малдан – бир эркек,  бир тиши  алыб,
Битим урлугъун къаблагъа салыб,
Кемеге барын  таб джюклетгенди,
Суудан чарпымаз кибик этгенди,
Адамны, малны джерлешдиргенди,
Джелпекни тартыб ёрелешгенди.

Суу кёлтюрюлюб Джерни басханды,
Стауат, эл да, бары батханды,
Унух джелпекни джелге бургъанды,
Кеме бурнуна кеси тургъанды,
Уллу Аллахдан белги алгъанды,
Алай бла кесин джолгъа салгъанды.

Ассы умметни тенгиз джутханды,
Джер – тенгиз болгъан бир танг атханды,
Адам, агъач, таш къыжгъыл болгъанды,
Джаб – джангыз бир тау батмай къалгъанды,
Асыры ёхдем, асыры мийик –
Агъаргъан башы кёклеге тийик.

Ол тау кесин бек онглу кёргенди,
Кесине уллу багъа бергенди,
Кемени кёрюб ёхдемленнгенди,
Джерде эм мийик менме – дегенди,
Сора махданыб, титирегенди,
Менга келликди кеме – дегенди.

Унух пайгъамбар  тауну кёргенди,
Джелпек эндирир буйрукъ бергенди,
Кемени аллын ары бургъанды,
Деу тау да алай тикбаш тургъанды,
Кемедегиле къуангандыла,
Анга сый бериб табыннгандыла.

Кесин бек сюйген, махданчакъ ёхдем,
Кёкню, Джерни  да этмейин истем,
Кеси къудретин онглу кёргенлей,
Кеси махдауун кенге кергенлей,
Анга айланнган кемеге къарай,
Башын тик тутуб тургъанды  алай.

Джаратханнга да уллу эс бёлмей,
Кесинден башха бир затны кёрмей,
Келген кемеге огъары къарай,
Тенгизни кючюн кючю бла сынай,
«Дуния онглу – менме» дегенди,
Гидче кемеге уллу кюлгенди.

Хакъ чамланнганды  уллукёл таугъа,
Тенгизни  суун кёбейтиб, алгъа,
Башына дери суугъа кёмгенди,
Унухха "джыр" деб буйрукъ бергенди,
Кемени тюбю таугъа тийгенди,
Тёббесин джырыб  ётюб кетегенди.

Ол кюнден сора Хакъгъа ойланыб,
Башына булут, тубан байланыб,
Экили тёббе бушуу этдириб,
Улуб тургъанды  кенге эшитдириб.
 «Ассы Тау» аты алай аталды,
Кёб заманны да халкъда айтылды.

Миллет «мингиди бу тау» дегенди,
«Мингли кюч» дерлей атын бергенди,
Мен да джыр бла  ол атын чертдим,
Ол эски атын айтылмаз этдим,
Джангы тёлю да "мингини" тутду,
Эски атын а кёр заман джутду.

"Минги тау" деген экибаш таджал,
Къатылалмазлай джаналгъыч аджал,
Ёзенле джыргъан сууу, ташы бла,
Кёкге джанашхан эки башы бла,
Шам Къарачайгъа къуатын салды,
Халкъым да андан ёхдемлик алды.
1958.Къызыл Октябрь.









ЧОТЧАЛАНЫ МУХАММАТ ЁЛГЕН КЮН

Ким къаллыкъды ёлмегенлей ма бу джерде?
Барыбыз да бёленникбиз къара кёрде,
Джазыу джетер, чачар, атар, урур, джыгъар,
Бюгюн барны, барысын да, джерге тыгъар.

Джер дегенинг – тоялмагъан адам салдан,
Аджал деген – сау тулугъа мухур салгъан,
«Джулдуз тюшдю» деген тёре керти эсе,
Кёк да бушуу эте болур ма бу кече.

Эй, джан шохум, сени салыб тар къабыргъа,
Къартла бла олтурушдукъ къуу тыбырда,
Адамла да бёлек – бёлек келедиле,
Юйдегинге къайгъы сёзню бередиле.

Эй, бу джылау сени джерден сыйыралмаз,
Деу кючю да сени андан къайтаралмаз,
Бой салдырдынг джокълугъунга, мугур этиб,
Мени озуб, Хакъ – тёреге алгъа кетиб.

Ясын – Шериф окъулады – сууаб болсун,
Джатхан джеринг, Хакъ буюруб, нюрден толсун,
Гюнахынгы сыйлы Аллах кечер болсун,
Халал джанынг джандет юйге ётер болсун.

Хар заманда билек эдинг, къарнашымча,
Тар джолумда джанымда энг, джолдашымча,
Боюн бюгюб олтурама, сагъыш эте,
Къабырынгы суукълугъу манга джете.

Къызыл Октябрь.











"БЕЛГИЛИ" ДЖЫРЧЫ БЛА СЁЛЕШЕ

Сени сёзюнг халкъны кёлюн айтмай эсе,
Сени назмунг джюрекледе къалмай эсе,
Сени джырынг халкъ ауазы болмай эсе,
Аллай джырчы керек тюлдю  Къарачайгъа!

Хар кючлюге кёзбау махдау сала  эсенг,
Аны бла да бетлик аякъ ала эсенг,
Керти сёзню айтыр онгдан чола  эсенг,
Аллай джырчы керек тюлдю  Къарачайгъа!

Хар неден да борбай алгъан, абынмагъан,
Не межгитде, не клисада табынмагъан,
Джарлы халкъны ачыуларын сагъынмагъан,
Аллай джырчы керек тюлдю  Къарачайгъа!

Сен кёзбауса, тинин сатыб, бетин атхан,
Зулмучулукъ кёкрегинде орун табхан,
Ётюрюк бла  керти затны башын джабхан,
Аллай джырчы керек тюлдю  Къарачайгъа!

Мен "кёкрекме", тюз айтаса, тюзню сюйген,
Халкъ бла бирге, бир ёртенде, бирге кюйген,
Халкъ бла бирге  тёрт санымы ишде тюйген,
Аллай джырчы керекди – деб, Къарачайгъа!

Сен къалырса  талай джылдан сагъынылмай,
Мен турурма, Къарачайда, унутулмай,
Миллет берир багъабызны, аджашдырмай,
Быллай джырчы керекди – деб, Къарачайгъа!

1960. Черкесск.








КЕТЕ ТЕБРЕЙ

Ишлемесем да къалала,
Этдирмесем да шахарла,
Туз – дам бергенме, къайгъыда,
Инджиую болгъан адамгъа.

Илму юлгюле ачмадым,
Халкъымы онгун кёлтюрюб,
Алай джек кёрдюм кёзбауну,
Кесим айтмадым ётюрюк.

Джылларым джюзге джанаша,
Ышан этдиред ёлюмюм,
Алай, халкъ билген атыма,
Тамгъа салдырмаз ёмюрюм.

Дазыуум джардан атса да,
Ийсе да манга палахла,
Буюрулгъаннга тюбедим,
Оноуум джокъду Аллахха.

Кете барама дуниядан,
Кючсюздю тылпыу кёрюгюм,
Джамагъатынгдан уялмаз,
Сымайыл, ёлген ёлюгюнг.

1972дж. Терезе.








ГИТЧЕ СУУЧУКЪГЪА

Гитче суучукъ тар ёзенни теренинде
барады,
Тар ёзенни ташлы тюбюн шоркъасы бла
джырады,
Сау дунияны басарыкъча бек чёрчекди
барыуу,
Кёк тенгизге къуюллукъча ашыгъышды
саркъыуу.

Алай аны барыр джери тёбен элде
чирик кёл,
Кёрлюгю да тар ёзен бла талай юйлю
эсги эл,
Мыдах болуб къарайма мен бу тынгысыз
саркъыугъа,
Джюрегим да кесин бошлай ёсе баргъан
джарсыугъа.

Джашаууму ушатама бу тынмагъан
шоркъагъа,
Мен да алай мыллык атыб чыкъгъан эдим
ортагъа,
Ары чыкъсам джумлай алам кёрюнюр – деб
тура эм,
Акъылымда бичим салыб кёзбау мурат
къура эм.

Эй, джолоучу, мен айтайым, сен джетиуге
ашыкъма,
Анда солуй турурма деб джанны, санны
ачытма,
Баргъан джолунг – джашауунгду, къуан кюнде
келгеннге,
Джетер джеринг – чынгыл джарды, тартарыкъды
тереннге.

Гитче суучукъ тар ёзенни теренинде
барады,
Тар ёзенни ташлы тюбюн шоркъасы бла
джырады,
Сау дунияны басарыкъча бек чёрчекди
барыуу,
Кёк тенгизге къуюллукъча ашыгъышды
саркъыуу.
1975.








ДЖАШЛЫКЪ БЛА КЪАРТЛЫКЪ

Джаш ёмюрюм джанкъылышча джылтырай,
Къарт ёмюрюм балыкъ кибик къалтырай,
Джашлыкъ чагъым – кёз ачыуда, сыркыуда,
Къарт ёмюрюм – сагъыныуда, джарсыуда.

Джашау деген джашагъанны сынайды,
Къаллай бир джюк ташыр – деб а къарайды,
Эй, джазыуум мени теплер – тепледи,
Эм ауурну алыб манга джюкледи.

Таякъ тийген тартхан ёгюз болады,
Тартмагъанга арбачы бой салады,
Тартхан джарлы кюнде – кюню тюйюлген,
Тартмагъанынг – джата – тура кюйшенген.

Да, кюйшенир болум бизде болмады,
Кюйшенирлей къарын ашдан толмады,
Бу къралыбыз кете – кете онгмады,
Игиликге ышаныу да къалмады.

Джаш ёмюрюм джашнаб чакъгъан чакъ кибик,
Къарт ёмюрюм кюмюш тартхан акъ кибик,
Джаш кюнюмде – тёртнал чабхан ат кибик,
Къарт кюнюмде – джукъу басхан сант кибик.

Джашлыкъ деген – кёкге садакъ атаргъа,
Дунияда къарангыны чачаргъа,
Къартлыкъ деген, чачалмазын билгенлей,
Къарангыны къабыл этиб, тёзгенлей.

Джаш кюнюнгде сезиу алгъа барады,
Акъылынг а андан артха къалады,
Къарт кюнюнгде сезиу, акъыл тенглешир,
Алай тёнгек ол тенглеш бла демлешир.

Акъыл сюрюб, тёнгек тартмаз болгъанлай,
Сезиу джанса, кючсюз джюрек талгъанлай,
Эй, къартлыкъны джабышханын билликсе,
Ол теплеген тар сокъмакъгъа кирликсе.

Эй, джаш кюнюнг ауруу – талау билмеген,
Не джарсыу да борбайына тиймеген,
Къартлыкъ деген – ёмюр бла тюйюлген,
Ышаныудан, муратындан тюнгюлген.

Эй, джашлыкъды кёкде джулдуз сайлагъан,
Ол джулдузгъа умутларын байлагъан,
Къартлыкъ деген – къатындагъын сюйюучю,
Бир ушакъны уллу насыб кёрюучю.

Джашлыкъ чакъда – аслан кибик кёкюрек,
Хар ачыуну кётюрюрлей бир джюрек,
Къартлыкъда уа адам джукъа болады,
Аз къайгъы да анга ауруу салады.

Джашлыкъ деген – турмагъанлай талпыгъан,
Къартлыкъ деген джилик ауруу къатылгъан,
Джашлыкъ къартны ангыламаз, сезалмаз,
Къартлыкъ къалай ачытханын билялмаз.

Такъыр кёллю къартлыкъ манга джетгенди,
Къачдан къышха айланч джолун чертгенди,
Эй джашлыгъым, учхан къушдан тюк алгъан!..
Эй джашлыгъым, кёзкёрмезден къарагъан!..

Джаш кюнюнгде джюрек сезгек болуучу,
Да, къарт кюнде илгизликлей уруучу,
Джаш дегенинг – тотур джайгъан, атылгъан,
Къарт дегенинг – джукъусузлукъ къатылгъан.

Къартайгъанлай адам сансыз этилир,
Джюкча кёрюб, уакъ – уакъ тюртюлюр,
"Джерин табсын" – деген сёзле эштилир,
Алай бла да ахыр оюм этилир.

Джаш кюнюнгде кёлюнг къалса, кетерсе,
Къартлыкъда уа, боюн ийиб тёзерсе,
Алгъа барсанг – ёлюм бла танышыу,
Артха къайтсанг – джаш тёлю бла къарашыу.

Къартлыкъ деген тарбуунду байлаучу,
Ёлюм келиб алайдан джан сайлаучу,
Эй, къарт кюнде таянчагъынг – эскериу,
Хар кюн ючюн – ёлюм бла сермешиу.

Джашлыкъ деген билек кючге базыучу,
Хар кюнюнден татыу, асыу алыуучу,
Къартлыкъ деген, кюнден – кюнге азыучу,
Ёлюм деген кюн санауун джазыучу.

Джашлыкъ джолгъа атланыучу бёгекди,
Къартлыкъ джандан таяныучу безгекди,
Джашлыкъ мурат толуруна ийнаныр,
Къартлыкъ дуния хаухлугъуна къыйналыр.

Джашау деген, кёз булджутуу, кёзбауду,
Керти болгъан – ёлюм деген азауду,
Къартлыкъ деген – ол керти бла бетлешген,
Джашлыкъ деген – кёзбау чакъгъа илешген.

Къарт кюнюнгде кёлюнг такъыр болады,
Бир терс къарам, бир сёз джара салады,
Джаш адамла аны хазна сезмезле,
Къарт адамны ич дуниясын билмезле.

Джаш ёмюрюм – къындан къылыч тартханлай,
Къарт ёмюрюм къаудан хансча къатханлай,
Джашлыкъ деген – тау башына джанашхан,
Къартлыкъ деген – ёзен тар бла къарашхан.

Джаш ёмюрде дуния деген – айланчды,
Къарт ёмюрде – кишен салгъан байланчды,
Джашлыкъ деген – алтын къама такъгъанлай,
Къартлыкъ деген – ёлюм аяз къакъгъанлай.

Джаш кюнюнгде – дуния деген - къыйырсыз,
Джашау деген, оюн кибик, къыйынсыз,
Учхан санынг ишге ёшюн салдыра,
Муратынга къаджыкъмайын бардыра.

Джашлыгъым эд – илячинни джетерлей,
Къартлыгъымды – абын – сюрюн этерлей,
Джашау деген – къысха оюн, булджутуу –
Ёмюрюнгю къысхалыгъын унутуу.

Джашлыкъ – озгъан заманындан хапарсыз,
Къартлыкъ – кёрген бушуундан рахатсыз,
Джашлыкъ – джолгъа, кёргенине алданган,
Къартлыкъ – эски ангыла бла таланган.

Джаш кюнюнгде – кёкге мурат саласа,
Къартлыкъда уа – сансыз болуб къаласа,
Джаш кёкреги тебрен – тебрен тебиучю,
Къарт кёкрек а джыллай, кюнлей эриучю.

Джашлыкъ деудю, ауруу – талау билмеген,
Ёлюм джары аз да акъыл бёлмеген,
Бёгек кёллю джаш ёмюрюм алай эд,
Къартлыкъ кюнню келмез кюнге санай эд.

Агъар суулай джаш джылларым саркъдыла,
Джашауума мор кёлекге атдыла,
Джигит саным ауур болду, тирелмей,
Чемер къолум чола болду, керилмей.

Къартлыкъ келди къулагъыма эн салыб,
Кёзлерими кёз джауундан ёз алыб,
Тёнгегими эритирлей тутханды,
Бетиме да ызлы хатын атханды.

Джашлыгъымда ат белинде, тойда эм,
Юйюр, арбаз, мал къайгъы бла "хойда" эм,
Энди келиб олтургъанма къуушха,
Кетген ёмюр болуб терен гурушха.

Джаш ёмюрде дуния бети чакъ болур,
Къарт ёмюрде хар атламынг сакъ болур,
Кёз тубанлаб мутхуз къарар, кёралмай,
Акъыл турур ойумлауун эталмай.

Эй, джанкъозгъа къаудан хансдан - не айтыу?!
Джазгъы тангда къач кюнюне - Сне джарсыу?!
Джашлыкъ билмез къартлыкъ салгъан аурну,
Къартлыкъ сюймез джашлыкъ этген даурну.

Ой, джаш ёмюр, тауда таууш этгенлей,
Къарт ёмюр а мийик джардан кетгенлей,
Алгъа барсанг – алгъа барыр джолунг джокъ,
Артха барсанг – джаш тёлюде орнунг джокъ.

Эй, джашлыгъым, сууда балыкъ джюзгенлей!
Эй, къартлыгъым, кючсюзлюкден безгенлей!
Эй, джазыуум, къуандырыр болмагъан!
Эй, муратым, сакълай – сакълай толмагъан!

Джаш ёмюрюм – джырыб ётген окъ кибик,
Къарт ёмюрюм – джюрегимде тот кибик.
Туудукъ, ёсдюк, чабаладыкъ, къартайдыкъ,
Умут эте, мурат эте таркъайдыкъ.

Терезе. 1980.









ОКТЯБРЬ ЭЛДЕ

Сабий – балыкъ къурмач кибик тёгюлюб,
Ойнадыла, джангы арбазда, керилиб,
Тёгерекде Къарачайны таулары,
Кёз алдагъан джашил чегет аулары.

Кёгю, джери, суу, тауу, эсден кетмей,
Ненча джылны термилген эм, къуанч этмей,
Ненча кере атланнган эм артха тебрей,
Ненча кере тыйгъан элле, бошлукъ бермей!

Таза хауа кёкрегими кергенине,
Джаным саулай бу джерлени кёргениме,
Бу байлыкъны, бу насыбны берген манга,
Шукур санга, сыйлы Аллах, махдау санга!

Эй, кюмюшге къарасаут салыннганча,
Къая раннга джур, джугъутур джарашханча,
Хар бир адам туугъан джерге джарашыбды,
Айырылгъан къара джер бла къарашыбды.

Ол ачыуну мен кёб джылны сынагъанма,
Бу джерлеге тюшде, тюнде таралгъанма,
Кёб адамны ахыр сёзю эсимдеди,
Сары къумда къабыр топракъ, кёзюмдеди.

Эй, кёргенме кёб ёхдемни ийилгенин,
Джарлы халкъны туугъан джерге термилгенин,
Ташын джалаб, суун ичиб турур элле,
Къум тюзледен къайталмайын джан бергенле.

Кенг арбазда ойнай тургъан сабий – балыкъ,
Сынамагъыз мен сынагъан, ол кюнлени,
Къарачайда табсын джашынг насыбын!
Къарачайда табсын къартынг къабырын!

1962.Кызыл Октябрь эл. Къарачай.








АШХАМ ОЮМ
/Архивинден, артда тюзетген халы/

Тор эмилик баргъан кибик –
ёмюрюм,
Ол барыуда кёралгъаным –
кёрюрюм,
Джюрегими сюйген кючю –
байлыгъым,
Излегеним – джашауумдан
аллыгъым.

Абынганнга къол узатхан –
адетим,
«Хар бир джаннга «игилик» дер –
иннетим,
Халкъым бла бирге болгъан –
муратым,
«Къарачайлы» деб айтырлай –
сыфатым.

Кетер джаннга ёкюнмеген –
болумум,
Уллу Аллах берлигиди –
боллугъум,
Башхалагъа этгенимди –
табарым,
Дуниягъа келиб кетген –
къадарым.

1978дж.
Къызыл Октябрь. КЧР.








АТЧАБХАННГА
/ «Байталчабхан таугъа»/

Джассыбаш тау, сен тураса,
Бой бермейин заманга,
Ёлюм къоркъуу сынамайса,
Суукъ къарай хар джанга.

Ненча адам келген болур,
Сейир болуб къатынга,
Ненча тёлю ётген болур,
Чам ат атай атынга.

Сен а бузмай сюелесе,
Джер къарнында бир ышан,
Аждагъанча керилесе,
Сейир этер хар инсан.

Билеме мен, ёмюрюнгю
неден узун болгъанын,
Сени бу деу тюрсюнюнгю,
Онгмайын нек тургъанын.

Бир ачыугъа бёлюнмеген –
Олду сени джашатхан,
Бир ёмюрден, бир ёмюрге,
Чарпытмайын атлатхан.

Эй, не барды сирелгенден
Джукъ эшитмей, кёрмейин?
Бу дунияда инджилгенге
Джюрек джылыу бермейин?

Аджал элтир джан эсем да,
Джылыу бердим азгъанга,
Сен а ёлмез деу эсенг да,
Ачымадынг тайгъаннга.

Ёлюмсюзлюк не зат этсин
Джюрек тебиб урмаса?
Сен болушхан тиширыу, эр,
Алгъыш этер болмаса?

Кёбле санга сукъланалла,
«Аны кибик болсакъ» – деб,
Санга къарай ахсыналла
«Аны кибик турсакъ» – деб.

Дуния деую сен эсенг да,
Турушунга сукъланмам,
Джан ачытхан бир кюнюмю,
Ёмюрюнге бералмам.

Мен разыма джашауума,
Болду джырым, кюуюм да,
Сен а ёлмез тау эсенг да,
Бирди – кеченг, кюнюнг да.

1971дж. Къызыл-Октябрь.











ЗАМАН

Заман къаяны таш этер,
Замандан джаннга уу джетер,
Кюнлей - эгеле, джыллай - эзиле,
Туу санларынгдан онг кетер.

Эй, ёлмесенг да - къартлыкъ бар,
Аны халы уа - буугъан тар,
Бел къатдырсанг да, не тик турсанг да,
Ёмюр дегенни учу - джар.

Дженгил бет атар джашау чакъ,
Джаны болгъаннга ёлюм - хакъ,
Алтын къалала берсенг да, алан,
Андан къутхарыр къайда джакъ!

Тау тик да, бир кюн, тюз болур...
Тенгиз къарагъа ыз бурур...
Дуния - джалгъан,байлыгъынг - ийман,
Ахырат мекам ол къурур.

1976.Терезе.КЧР.









***
Джашау джашагъаннга кёб зат излетеди,
Эришдире, къуа мадар этдиреди,
Биреу, бел тюзетмей башын ишге атар,
Биреу, харам ишде адамлыгъын сатар,
Биреу, тоноу этер, биреу – насыб чачар,
Биреу, келишалмай джамагъатдан къачар.
Заман деген бизге кёб зат сынатады,
Къадар деген тартыб терс да атлатады,
Алай болса джолунг тюзелмез терсейир,
Бир кере абынсанг абыныу кёбейир,
Дуния малны сюрме, бары бошду ол,
Аллах джолун атма, олду керти джол.
1949. Казахстан.










ТАНГ АЛАСЫНДА

Сары эрикни, сыныб тургъан, бутагъына къарадым,
Муал болгъан чапракъланы къолум бла сыладым.

Энди ма бу джарыкъ тангны сынган бутакъ сынамаз,
Кёгет салыб, къач айында, къагъылырын сакъламаз.

Анга джашау чагъы деген энди келмез, джол салыб,
Чириу деген ёмюр тёре аны теблер, онг алыб.

Эй, азмыды бу бутакъча аман къолдан ачыгъан?
Муну кибик къайырылмай аякъ тюбге атылгъан?..

Къарт Сымайыл сюеледи хуна ташха таяныб...
Орамны уа халкъ барады ёз ишине сагъайыб...

1980. Терезе.









УЛЛУ КЁЛЛЮ АРИУГЪА

/Атама кюу, джыр эт - деб тилеб келген адамла кёб болуучан эдиле. Атам да, олсагъат, аланы хапарларына тынгылаб бошагъандан сора, "да, къаламы ал - дер эди, сора айтыб башлар эди. Мен кесим огъуна талай кере келген адам ючюн джазыб бергеними билеме. Бу назму да алай, Къумушда бир джаш джазыучуну тилеги бла, аны къыйнаб тургъан сюйген къызына аталыб, джашны атындан джазылгъанды. Бир талай тюрлюсю табылды, бири уа китабда да чыкъгъан эди. Энди шохларым табыб ийген, Къумушдан келген вариантны сала, муну ийген, атын айтыргъа излемеген къарнашыбызгъа уллу бюсюреу этеме. Къумуш элге Аллахны саламы болсун!/


Айтхан сёзюнг "тутхучсуз" деб айтырлай,
Хар кюн сайын, айтханынгдан къайтырлай,
Не - сууутмай, не - джюрекни джылытмай,
Тюртюуюнгю, тартыуну да къурутмай,
Чабакъ кибик, къолгъа тюшмей, сылджыраб,
Санга ышаннган джюрек азыб, абзыраб,
Бир - къаш кере, бирде бурун чюйюре,
Армау этдинг заранынгы тийире.

Тойда кёрсенг, кёз - къаш бериб, къарайса,
Абезекде бырнак этиб, джаллайса,
Мен суусам, джанган ышан этесе,
Аллансам а, къарамайын кетесе,
Келечиме тюртлю джуаб бересе,
Джаз джел кибик, бир - келе, бир - кетесе,
Базман кибик, чекге келмей, джарашыб,
Бу дуния да экибизге къарашыб.

Сай сууну да болад бирде къобханы,
Тынч атны да болад бирде джыкъгъаны,
Сабырынг да болуучанды, чамланыр,
Этме мени терс аюмгъа алланыр,
Тёзе - тёзе тёзюм деген азайыр,
Суууй - суууй сезим деген таркъайыр,
Сен къалырса, къарт къыз болуб, гинасыу,
Бир адам бла болалмайын джарашыу.
1976дж. Къумуш.













ЗЕЙДУЛ–АБИДИН БЛА АБДУ–РАСУЛГЪА

Ой, эки джашым, бир башым,
Джубанчым, джарлы юйюмде,
Къартлыкъ уланла турлукъсуз,
Къатымда ёлген кюнюмде.

Ол абанла уллайды,
Иши – кючю бла кюрешиб,
Да арабыз да узайды,
Узакъ элледе джерлешиб.

Сизсиз – джюрютюр, кёлтюрюр,
Сизсиз – кёрюмю къазарыкъ,
Бусагъатда уа, безирей,
Такъыр кёлюмю джазарыкъ.

Къартлыкъ балада хурмет бар,
Да хурмет кенге керилсин,
Сабийлик чакъда къудрет бар,
Ол насыб сизге берилсин.

Ой, эки джашым, бир башым,
Эки тобукъда – экиси,
Абдурасулум камсыкды –
Сабий дегенни эслиси.

Зейдул – Абидин джуашды,
Назик кёллюдю, джылаукъ,
Былагъа къарай табама,
Къарт джюрегимде зауукълукъ.

Хар бала джандан тамады,
Хар бири – бирер аламат,
Улан деген а – башхады –
Юсюнде болур керамат.

Аллах онгдурсун барысын,
Он балам, онча бармагъым,
Да ёмюр джолда абынмай,
Джашар онг берсин, Аллахым!

1958дж.








ЗАМАНЛА

Эй, джашлыгъымы сейир заманы,
Тынгысыз этген бёгек санланы,
Къайдаса энди? Садакъ учханлай,
Къалай ташайдынг ыз къоймагъанлай?

Сени орнунга келди, джараша,
Тоюмлу, онглу, сабыр къараша,
Адам ортасы... Не келсин, ол да
Ашыкъды, кетди, туракълау болмай.

Энди уа къартлыкъ джол тюзетеди,
Джыгъылта, тарта алгъа элтеди,
Къайры элтеди?.. Абыныу эбим,
Ёмюр салгъанды тулума энин.

Ёлюм а сакълай заманын, алда,
Къартлыкъ а бара, ашыгъыш халда...
Эй, ким къайтарыр бу джолдан мени?!
Эй, ким къалалыр келмейин бери?!







ТЫБЫР САГЪЫШ

Кёб джерни кёре, кёб затны сынай,
Келиб тохдадым, санларым талыб,
Айланч - буланчлы джолума къарай,
Кесим - кесиме сейирге къалыб.

Уллу муратны кёнгден сымарлай,
Кесими салдым аны ызына,
Кюлтюмню сылай, сыннганны байлай,
Бардым, кюусюнмей шамны азына.

Ышаныр болуб билек кючюме,
Таджал тарталмаз бир джюк ташыдым,
Джеталмагъанлай алыр ёчюме,
Тая да тюше ачыр - ачыдым.

Къаты къадарым арымаз болуб,
Алгъа атлатмай, тартды ызына,
Энди уа кёлюм джарымаз болуб,
Келиб киргенме заман къынына,

Кёлюм такъырды, бойнум бюгюлюб,
Сакълау къалмады, джашау джоюлду,
Умут, мурат да тюйюм тюйюлюб,
Тёнгегим хылеу болуб къуюлду.

Заман мухурун салгъанды манга,
Туу джашны эгеб, сер къарт этгенди,
Генджа тай кибик талмаз джашлыгъым,
Артха къайтмаздан узакъ кетгенди.

Энди ушагъым кеси - кесим бла,
Энди къууанчым - тыбыр тынчлыгъым,
Къартлыкъ келгенди тайгъан эси бла
Башыма атыб къалын башлыгъын.

1979. Терезе.










САНГА АЙТАМА

Не-ётюрюк, не-къызгъанчлыкъ, не-зарлыкъ
Бир адамны биргесине туумайды,
Биз аланы джашау чакъда табабыз,
Ол шарт бизни тынч джашаргъа къоймайды.

Къысха ёмюр, кёз къакъгъанлай ташайыр,
Кече кюнню кючюн алыб батдырыр,
Бир адамны джазыуундан къалдырмай,
Аджал, башын къайтмаз джардан атдырыр.

Ары тюшген тылдан болур джангыдан,
Джер ёзекде джангы кепге салыныр,
Уллу Аллахны биз билмеген кючю бла
Ол кепледен джангы сурат алыныр.

Ол тылданнга мен да, сен да - къошуллукъ,
Ол чоюннга мен да, сен да - тюшерик...
Аз ёмюрню таза кёллю джашагъан -
Олду бизге насыб юлюш теджерик.

Кел, джашауну аман шарт бла бузмайыкъ,
Хар бир джаннга хакъ-игилик этейик,
Бирер мискин, бир-бирибизге джан баса
Бу дуниядан алай бла кетейик.











КЪАРА ДЖЫЛАННГА

Къара джылан, кёрдюм сени, бюгюн мен,
Таш тюбюнден къайырылыб чыкъдынг сен,
Туракъладым сан къыйылыб, илгениб,
Сен ташайдынг джер тешикге, бюклениб.

Сени тилинг – ёлюр ууну джыйыучу,
Мени тилим – айтыб, терсни тыйыучу,
Сен уу бла джашауунгда джан сакълай,
Мен сёзюмю миллетиме айгъакълай.

Сен да, мен да джер джюзюнде бирер джан,
Сен – тешикде, мен – кюн бетде джашагъан,
Экибиз да уллу кёкню тюбюнде,
Экибиз да Къара Джерни юсюнде…

Нек берилди санга бу уу, ёлтюрюр?..
Нек берилди манга бу анг, тюшюнюр?..
Бир Аллахды бу тахсаны билиучю,
Барыбызны тотур бла сезиучю.

Этгенине оноу болмаз, сорулмаз,
Дунияны бу тизгини бузулмаз,
Биз этерик – ийман бла джашауду,
Сыйлы келям айтхан кибик атлауду.

1972. Терезе.









ИСМАИЛ СЕМЕНОВ
(ДЖЫРЧЫ СЫМАЙЫЛ)
переводчик
ГЕНРИЭТТА МИЛОВИДОВА.

***
Ни зло, ни ложь, ни зависть ока
Не рождены природою при нас,
Мы обрели их в жизненный свой час,
Угаснут с нами, в миг, достигши срока.
Отпустим душу временную нашу,
Едва испить успеем жизни чашу,
Куда уйдет все то, за что мы бьёмся?..
В пучине вечности все, равные сольемся
И станем месивом, из коего Господь,
Вновь сотворит живой круговорот.
1978г. Москва.
***






ЗАМАН

Заман къаяны таш этер,
Замандан джаннга уу джетер,
Кюнлей - эгеле, джыллай - эзиле,
Туу санларынгдан онг кетер.

Эй, ёлмесенг да - къартлыкъ бар,
Аны халы уа - буугъан тар,
Бел къатдырсанг да, не тик турсанг да,
Ёмюр дегенни учу - джар.

Дженгил бет атар джашау чакъ,
Джаны болгъаннга ёлюм - хакъ,
Алтын къалала берсенг да, алан,
Андан къутхарыр къайда джакъ!

Тау тик да, бир кюн, тюз болур...
Тенгиз къарагъа ыз бурур...
Дуния - джалгъан,байлыгъынг - ийман,
Ахырат мекам ол къурур.

1976.Терезе.КЧР.











АШХАМ ОЮМ

/Архивинден, артда тюзетген халы/

Тор эмилик баргъан кибик –
ёмюрюм,
Ол барыуда кёралгъаным –
кёрюрюм,
Джюрегими сюйген кючю –
байлыгъым,
Излегеним – джашауумдан
аллыгъым.

Абынганнга къол узатхан –
адетим,
«Хар бир джаннга «игилик» дер –
иннетим,
Халкъым бла бирге болгъан –
муратым,
«Къарачайлы» деб айтырлай –
сыфатым.

Кетер джаннга ёкюнмеген –
болумум,
Уллу Аллах берлигиди –
боллугъум,
Башхалагъа этгенимди –
табарым,
Дуниягъа келиб кетген –
къадарым.

1978дж.
Къызыл Октябрь. КЧР.









ЗАМАНЫМ

Кюнюм – гузаба,
Джылым – ашыгъыш,
Къарамым – мыдах,
Башымда – сагъыш.

Джауады джангур,
Сызгъырыб джели,
Къартлыкъ сакълайды
Арбазгъа келиб.

Бар эди кюнюм,
Къакъгъан къанатым,
Тау къушха тенглик
Этген сагъатым.

Бары да озду,
Тюш, сагъыш болду,
Айтылгъан кючюм
Санымы къойду.

Мутхузду кюнюм,
Аулуду чыракъ,
Азыракъ сёзюм,
Джюрегим тузакъ.

Кючюм тутармы?
Умут чагъармы?
Энтда кюн джарыкъ
Кёралырмамы?..

Эй, заман, заман,
Деулени джыкъгъан,
Къыргъый санланы
Кемигин сыкъгъан!..

Мени да тартдынг,
Мени да создунг,
Джаш келбетими
Къартлыкъ бла буздунг.

Ёмюр – эниуде,
Заман – джалкъалы,
Кете барама,
Олджан саламлы.
1980







КЪЫЗЫЛДЕХКАНДА

Сабий – къагъанакъ, кесим къарт болуб,
Бир кёб ауурлукъ джюкленди,
Да кёчкюнчюлюк ачыуун джута,
Бу джюрек бир бек дертленди.

Хар ким ачлыкъда, кюч – къарыу болмай,
Джетген тёлюлюсю – урушда,
Эй, бу джарлы халкъ чегиуню чекди,
Хатхусун басыб гурушха.

Кими – джер юйде, кимлери – бауда,
Кими – къум тюзде, ачыкъда,
Къара къыш къысыб, джел – боран уруб,
Да къала – къалдыкъ ачлыкъда.

Алай тирилмей, мадар болмады,
Къатдырдым тайгъан эсими,
Къазакъ кишиден бир балта тилеб,
Да салдым ишге кесими.

Болушлукъ этер эркиши болмай,
Кесим кесими тиредим,
Да эсги баудан, кюреше кетиб,
Бир тыгъырыкъны ишледим.

Топракъбаш юй да уллу байлыкъды,
Бизнича юйсюз – кюнсюзге,
Къызылдехкан эл шахарды дерлай,
Бизнича хариб джерсизге.

Ой, бизден хапар билмез дуния,
Билген – урия джыйынды,
Я Аллах кюч бер! Я Аллах, сакъла!
Бу зорну чекген къыйынды.
1945дж.









АХЫР АЙТЫУЛА
деген къол джазмасындан

ПАТИМАТХА КЮУ

Хей, Патимат, Юй Кёгюрчюн, Джан Къанатым,
Сен кетгенлей келди манга кёр сагъатым,
Мени къалай атыб кетдинг, аямазлай,
Бурулуб да артынга бир къарамазлай?

Юйюр десенг, ала-суукъ, была-джаш,
Къарт Сымайыл къайры салсын, энди, баш?
Сенсиз бу юй, къабыр кибик къаблар болду,
Кёкюрекни ауурлугъун къатлар болду.

Сен кетгенли санларыма ышыу урду,
Хатху буар, кёкрегимде бушуу турду,
Аш бармайды, да тамагъым буулгъанлай,
Кёз кёрмейди, кёз къабагъым джумулгъанлай.

Балаларынг кёл джазаргъа келедиле,
Тёрт бюклениб, джылай-джылай кетедиле.
Бири-бирин аушдура къарайдыла,
Тышдан кёрген керегиме джарайдыла.

Алай ичден мени джакъгъан бушууума,
Санларымы эмиб баргъан ачыууума,
Да, харибле, къайдан мадар табалсынла,
Болумуму ала къалай англасынла.

Ай, айтырым бир кёб эди, айталмадым,
Ауруу санга къатылгъанын кёралмадым.
Джумушунгдан къалмагъан энг, билдирмезлей,
Ёлюм санга тарыгъанын кёргюзтмезлей.

Ауруйма-деб айтмагъанлай, тынгыладынг,
Джашыртынлай кебининги хазырладынг,
Джукъ сездирмей, ахыр джолгъа чыкъгъан эдинг,
Ол кетиуден да сал болуб къайтхан эдинг.

Джыламаучу кёкреклинъи, джылатханса,
Тюшюнмеген тюшюнюуюн джаратханса,
Арбазынга ёлюм хауа джайдыргъанса,
Да, юйюнгю босагъасын тайдыргъанса.

Эй, бир саным кесилгенча, арсар болдум,
Джокълугъунга ийнаналмай шашар болдум,
Ай, медет дей, ёкюне да, кёз джаш тёге,
Да турама сенсизликни чеге-чеге.

Джокъ кюнюмде излеб, тилеб къыйнамадынг,
Мен саусузда не сан, не джан аямадынг,
Хар ишиме нёгер болуб, учдан тутдунг,
Терслигими, топракъ кибик, джута-джутдунг.

Ай, не этейим, айтырыгъым айтылмады,
Бир кетген бла да ызына къайтылмады,
Балаларынг сарнай-сарнай келтирдиле,
Ой ачыуну теренине эндирдиле.

Ийнаналмай, саз бетинги сууу бла джуудум,
Айыкъсанг деб къолларынгы бюкдюм, уудум,
Санча-санча, санга къарай, серча турдум,
Ма ол заман дуниягъа сыртны бурдум.

Санга дуа, дарман-дары джарамады,
Ёлюм сени табхан эд да, къайтармады.
Ай, ол менден бар хазнамы къымыб алды,
Да хатхугъа бителмезлей джара салды.

Эй, Патимат, менден алгъа Хакъны кёрдюнг,
Менден алгъа Хакъгъа тюбеб джуаб бердинг,
Халаллыгъынг базманынгы дженгдирликди,
Аллах сени дараджагъа миндирликди.

Джашлай келиб, ёксюзлеге джумуш этдинг,
Кёчкюнчюлюк палахланы чегер-чекдинг,
Джубанч болур алты бала манга бердинг,
Гурт таукъча, юйдегинге къанат кердинг.

Тыйыншлынгча джашатыргъа - табалмадым,
Къулагъынга алтын, накъут тагъалмадым,
Чын сангынга джарашырлай кийдирмедим,
Алай мени бир сёз бла кюйдюрмединг.

Джокъну-джокъча, барны-барча джетишдирдинг,
Сюйюмюнг бла халкъны юйге илешдирдинг,
Сен болгъан джер берекетден тола эди,
Дыккылыкъ да мелхум кибик бола эди.

Да, ызынгдан, тартынмайын, кёб джыладым,
Ау къарам бла къабырынгы кёб сыладым,
Дуа эте, уллу Аллахха кёб аралдым,
Да джюрекден къан тамарлай, кёб таралдым.

Эй, асыл энг, ашынг-сууунг айтылырлай,
Хар ишингде сенден юлгю алынырлай,
Сенсиз джашау тубан басхан ёзен кибик,
Джатхан джеринг мени тартхан терен кибик.

Ай, тансыкъма, Джан Ёзегим, чамларынга,
Манга тепси хазырлаучу къолларынга,
Эй, Урулгъан Кёгюрчюнюм, Джан-Ёзюм,
Къармалгъанды сени кёрмез кёк кёзюм.

Хар затынгда сюйюм бар эд, асыл эдинг,
Къарт кёлюмю джумушатхан асыу эдинг,
Менден алгъа къалай кетдинг, ай, Джёбелек?
Сен болмагъан бу дуния неге керек!?

Уллу хакъынг, имбашымда, ауур джюклей,
Да къалгъанма ёксюз болуб, къуру джерклей,
Сени орнунгу туугъан тутмаз, туудукъ тутмаз,
Да Сымайыл ол джашауну энди табмаз.

Кюнден-кюнге джан эрий да, сан чёгеди,
Ахыр деген ич тартдыра, сырт бюгеди,
Да, хауасын, ёлюм манга сездиреди,
Кече сайын сени тюшге келтиреди.

Мен хазырма, Джан-Къанатым, ёлюм къайтса,
Джан бла джан тюбеширбиз, Аллах айтса.
Джатхан джеринг джандет болсун, кенг болсун,
Халал джанынг хур къызлагъа тенг болсун.

1980. Ноябрь.Терезе. КЧР.

СЕЗЛЮГЮ:
ЫШЫУ-нервный тик.
КЁР САГЪАТ-время, остановившееся от горя.
ДЖАН-ЁЗЕГИМ-душа моя.
ХАЛЛАРЫНГ-твои привычки, настроения, выходки и пр.
АСЫУ-имеет два значения: 1.приятный. Например: " гокга кёрген кёзге асыу". 2. вешание. Здесь-приятное.
ДЖЁБЕЛЕК-прозвище Патимат.
ХАКЪ-одно из 99имен Аллаха.
ХУР-КЪЫЗ-святая дева в раю.