Исмаил Семенов. Стихи и песни 1917-1940гг

 
СЕМЕНЛАНЫ ИСМАИЛ
*Джырчы Сымайыл *
 


БУДЁНЫЙНИ  ДЖЫРЫ

Сансыз санаусуз а кёреем, алан,
Бу Будённаны аскери,
Ол элибизге уа алай келген эди,
Онглу, онгсузну эскериб.

Бу Будённаны джигит аскери уа,
Бизге тенгликни келтирди,
Ой аны уа терслиги джокъ эди,
Джатдайны душман ёлтюрдю.

Энди джарым патчах болгъанды, дейдиле,
Бу Алий улу Умаргъа,
Ой бизни Умар а тыйыншлы эди
Бизни заманлагъа туаргъа.

Джарым патчах а къайдан да болуред,
Уллу Ленинни сохдасы,
Аны ёмюрюнде да келишмегенди,
Патчахлыкъ бла ортасы.

Да салам болсун, уллу Лениннге да,
Ой джарлы халкъны сюйгенди,
Умар нёгерин а, келечи этиб,
Бу джол кесибизге ийгенди.

Джарлы миллет а баш кёлтюрдю, дейсе,
Ёхдемлеге джалкъа къайырыб,
Бу Будённагъа да алай тюбедиле,
Халкъдан башчыла айырыб.

Эй, Совет власт бизге келгенлей а,
Артыкълыкъланы тас этди,
Унукъгъанланы оноугъа салыб а,
Джарлыны, онсузну баш этди.
1921дж.
 

КРАЙ ОДИМПИАДАГЪА ТЕБРЕЙ
Къарачай къызла, Къарачай джашла,
Саныбыз -джюз бла джыйырма,
Олимпиадагъа тебрегенбиз да,
Анда болайыкъ айырма.

Хайда, хайт-дейик, бел къатдырайыкъ,
Къарагъан багъа берирча,
Джангылмагъанлай ариу джырлайыкъ,
Артха ёч алыб келирча.

Бизге джарыкълыкъ иш берилгенди,
Ол ишни керти этейик,
Хар кхарагъанны кёлюн кёлтюре,
Ортадан алай кетейик.

Эй, акъ хазырла кёкюрек кере,
Джанган кямарла, бел черте,
Да ызыбызгъа алай  келейик,
Байракъ да алыб, той эте.

Къарачай къызла, Къарачай джашла,
Энди, хайт-дейик, джанайыкъ!
Бизге ышанган областыбызгъа
Биринчи орун алайыкъ..
 
ЧАЛКЪЫДА ЭРИНЧЕКЛЕГЕ...
Ой ашда-бёрю, ишде уа - ёлю,
Да эринчекни шартыды,
Дуббукъ, матух, дюрген, джалкъау,
Аны уа таймаз атыды.

Ой эринчекле чалалмайдылала
Бу дюрюлени къайырмай,
Кесек заманны туралмайдыла,
Селеке сёзню  айтдырмай.

Ой бел ийилтмей чалыучандыла,
Тюз борсукъ сокъмакъ этгелей,
Джуургъан тюбге дженгил кирелле,
Бу солур заман джетгенлей.

Ой эринчекге джумуш айтсанг а,
Да табсыз къарай кёзлери,
Джуабларына тынгыласанг а,
Ачыу этерлей сёзлери.

Ох-охлары уа, ой танга дери,
Джукълатмагъанлай джыйынны,
Эринчек аруу тийген а, тенгле,
Кёреем керти къыйынлы.

Да алайды да, хайдагъыз, джашла,
Джигерлик юлгю болайыкъ,
Да хомухлагъа джылыу бермейин,
Эс бёлмегенлей къояйыкъ.

Ой уруб келген бу туу санланы,
Джалкъаулукъгъа уа бермейик,
Эринчеклик  деген осал халны  да
Биз арабызда кёрмейик.

Да ойнай-кюле иш баджарайыкъ,
Ой халкъдан махдау алырлай,
Уллу-Къарачай, артха къалмайын,
Барындан алгъа барырлай.
1933дж.







 
НЕК ДЖЫРЛАЙМА?

Биз бир унукъгъан халкъ эдик,
Патчахны уун сынагъан,
Ёзенлеринде бек болуб,
Адаргы джашау къурагъан.

Биз бир унукъгъан халкъ эдик,
Мал бла кюрешиб джашагъан,
Да джарлылыкъдан ычхынмай,
Тузсуз билямукъ ашагъан.

Биз бир унукъгъан халкъ эдик,
Кийикле кибик, бекледе,
Джюрекде къуанч аз эди,
Бу ёзенледе, тикледе.

Биз бир унукъгъан халкъ эдик,
Орус патчахха - баш баулу,
Энди уа болуб барабыз,
Кърал арасында махдаулу.

Биз бир унукъгъан халкъ эдик,
Энди уа - Джангы Къарачай!
Ма аны ючюн джырлайма
СССР-ни алгъышлай!

 










ЧАЛКЪЫЧЫКЪ
/Ударниклени саугъалагъан кюн/

Джайым кетиб, кюзюм джетиб,
Десетинагъа тебредим,
Гырмык буруб, къаты къысыб,
Чалкъычыкъны чёргедим.

Чабыралымы бауун тартыб,
Да къаты-къаты байладым,
Хабджюклерими имбашыма,
Ой, чыккы этиб сайладым.

Кюрючден чюйню этгенем,
Чий темирден эд - тогъайым,
Бара-бара бир арба табсам
Минерге джокъ эд огъайым.

Ой къара джаяу бара - бара,
Салыб келген эм Джапаргъа,
Ол Текеланы Аджай Хаджи да
Чакъырды кече джатаргъа.

Андан озуб джетген эдим,
Бир къоркъунч джерге, Шибилге,
Хапарымы айтыб оздум
Тебердичи Шамилге.

Баргъан джерим - къара чегет,
Аты эди - Батагъа,
Мен чала эдим, дырыным кебмей
Башымкъалгъан эд хатагъа.

Чубар чалкъы чала эди,
Чырмаукъдан къарылмай,
Къара чегетде къалай тура эм,
Да джангыз кесим, алынмай?!

Чалкъы чала, дырын джыя,
Салгъан эдим гебеннге,
Эришиуюм джокъ эд мени
Ма быллай бирди - дегеннге.

Джер ёлчелей, джер ёлчелей,
Эки бутумдан арыдым,
Тюзетелмей, къоюб кетелмей,
Къарыууму таныдым.

Сёлешалмай, даулашалмай,
Кёб хакъым къалды аманда,
Онгсузлагъа джакъ джокъ эд,
Ой, патчах болгъан заманда.

Джерни джюгюн, алтын тюгюн,
Чалкъычыкъ бла кесген эм,
Не атым болмай, не арбам болмай,
Да къара джаяу кёчген эм.

Келир кюзде, ма бу тюзде,
Къуанч бла чалайыкъ,
Джерни джюгюн, джашил тюгюн,
Дюрюлеге салайыкъ.

 










ТИШИРЫУЛАГЪА

Ой эркишиле джашай эдиле.
Тиширыуланы джылата,
Ала да болуб туруучанелле,
Меджисуулукъда барамта.

Назик джан, бек кёб термилген эди,
Патчах закону буйуруб,
Тиллери бардан, тилсиз эдиле,
Ала тыбырда унугъуб.

Залим къолунда джашай эдиле,
Кюнде тюйюлюб, джегилиб,
Энди уа ала солуу алдыла,
Джангы джашауда,  керилиб.

Тиширыулагъа джол ачылгъанды,
Билимге, ишге, тенгликге,
Да Совет Власт алгъышлыкъ болсун
Чыгъарды халкъны кенгликге!
1934д









 

АСКЕРЧИНИ ДЖЫРЫ

Биз барабыз джуртубузну сакъларгъа,
Юренирге, окъуу, билим алыргъа,
Къуаныгъыз, къыйналмагъыз, анала,
Биз барабыз джаугъа тыйгъыч салыргъа.

Юренникбиз чемер шкок атаргъа,
Къанлы джауну, джуукъ къоймай къысдаргъа,
Къуаналла СССР-ни сюйгенле,
Аз тюлдюле, зарлыкъ этиб, кюйгенле.

Юренникбиз,  кенг кёкледе учаргъа,
Къаршчы боллукъ тыйгъычланы чачаргъа,
Харамланы тахсаларын билирге,
Хорлам алыб, ата джуртха, берирге.

Биз барабыз джуртубузну сакъларгъа,
Юренирге, окъуу, билим алыргъа,
Къуаныгъыз, къыйналмагъыз, анала,
Биз барабыз ата джуртну сакъларгъа.

 










ДЖАШ ТЁЛЮНЮ ДЖЫРЫ
1.
Залимлени бугъоуларын
Атыб келгенбиз,
Эркинликни эшиклерин,
Кенге кергенбиз.

КЪАЙТАРЫУУ:
Насыбыбыз къолубуздан
Бир джары таймаз,
Бир кърал да, биз къарлгъа,
Къоркъмай къатылмаз.

2.
Кохоз мюлкню къурар ючюн,
Къанла тёкгенбиз,
Къаяланы тешик этиб,
Джолла этгенбиз.
3.
батырлыкъны байракъ этиб,
Кючлю тутханбыз,
Къралладан, джигитлик бла
Алгъа чыкъгъанбыз.

 








САБАН ДЖЫР

Къышны алты айына,
Колхоз ёгюзюн бакъгъанды,
Джюрчю, джыгырам, сабанга,
Джанкъоз чыммакъ чакъгъанды.

Джигер тебресин, мычымай,
Миллетни бютеу уятыб,
Джалкъау да джатсын,  айыкъмай,
Ой  кеси кесин джубатыб.

Бу деу къоллу, джигер джашла,
Ойнай-кюле ишлерик,
Ара ишге бузукъ  болгъанны,
Олсагъатлай  эслерик.

Джалкъау сылтауну устасы,
Ол сылтауундан талмайды,
Да мюрзеу берлик сабанга,
Джигерча кючюн салмайды.

Джигит дегенинг, дженгилди,
Болджал салыуну сюймейди,
Да ишин тамам этерге,
Аллына адам иймейди.

Айыб этейик джалкъаугъа,
Ой джигерге сый берейик,
Алай бла да, колхозубузну,
Болумун кенге керейик.

Джигерле бла махдалыб,
Джангы  рекордла салырбыз,
Эришиуледе онг болуб,
Биринчиликни алырбыз!

 
СОВЕТ ВЛАСТХА МАЙНЫ КЮНЮНДЕ
Къарачайны тауларына,
Хорламлы келдинг,
Къыйынлыкъгъа тёзген халкъгъа,
Насыбны бердинг.

Сени атынг айтылады,
Халкъны джырында,
Тюзлюк ишинг танылады,
Хар атламынгда.

Биз унукъгъан бир халкъ эдик,
Тау этегинде,
Энди уа баш кёлтюргенбиз,
Сен келгенингде.

Бюгюн санга сый беребиз,
Джюрекле тола,
Хар бир ишинг алгъа барсын,
Айырма бола.

Къызыл байракъ къалтырайды,
Ишчи къоллада,
Саулай миллет къуанады,
Кенг орамлада.

Санга бюгюн алгъыш айтад,
Къуанч джыр джырлай,
Кёбню кёрген, кёбге тёзген,
Уллу Къарачай!

 
УДАРНИК КОЛХОЗГЪА АЛГЪЫШ
Колхозубуз джасасын,
Юйю. джери джашнасын,
Тракторланы джекдирген,
Бизге джырла этдирген.

Ишлегенни ойнатхан,
Тесакъылны ойлятхан,
Джарлыланы къаласы,
Ёксюзлени анасы.

Абыннганнга кёл береген,
Терс боюнну джек кёрген.
Джарлыгъа джер сайлатхан,
Айырманы сыйлятхан.

Колхозубуз джашасын,
Юйю, джери джашнасын,
Насыб болсун джашауу,
Мелхум болсун ашауу.

Биз ишлейик, талмайын,
Джанны артха салмайын,
Ара мюлкню къошайыкъ,
Къуанч эте джашайыкъ!









 
ОЙ СОВЕТ ВЛАСТ АЛАЙ КЕЛЕ ЭДИ...

Ой Совет Власт  а, алай келе эди,
Да джаулагъа джалкъа къайырыб,
Терс акъыллыла алай къача элле,
Ой да таугъа, ташха джайылыб.

Ой Совет Власт а, алай келе эди,
Да джерни, кёкню да титретиб,
Джигит Къызыл Аскер, джауланы къачыра,
Алимлери джашау юретиб.

Ой Совет Власт  а, алай келе эди,
Джарлыланы сора, джакъсызны,
Да Совет Власт а чыртда сюймей эди,
Акъла джаллы болгъан антсызны.

Ой Совет Власт  а, алай келе эди,
Да прауленле салыб  эллеге,
Ол онгусузлагъа да алай джарай эди,
Да джылыу орнатыб  кёллеге.

Ой Совет Власт  а, алай келе эди,
Залимликни, зорну къаушатыб,
Да унукъгъан халкъгъа алай къарай эди,
Ара мюлкден ашын ашатыб.

Ой Совет Власт  а, алай келе эди,
Джаула анга зарлыкъ этерча,
Зорлукъну сюйгенле, ташадан кюйгенле,
Да къралдан къачыб кетерча.

Ой Совет Власт  а, алай келе эди,
Кесин урунганнга сюйдюрюб,
Джаулукъ этгенлени, терсакъыллыланы,
Тамырларын къазыб, кюйдюрюб.

Ой Совет Власт  а, алай келе эди,
Сау къралгъа  кючюн салгъанлай,
Ишчи бла Элчини - властыма - деб а,
Миллетден бюсюреу алгъанлай.

 







ПАРТИЯГЪА БАЙРАМНЫ КЮНЮНДЕ...

Сен келгинчи, тау элледе, мыдах эди халкъ,
Онгусузну, бола эди,  малы, джери, талкъ,
Джарлылагъа, сен келгенлей, тийди джарыкъ кюн,
Урунганны, тамам болду, тюш мутраты-тюн.

Сен келтирдинг, бу  тар  джерге, бу кенг джашауну,
Сен чыгъардынг, инджилгеннге,  эркиш ашауну,
Сен солутдунг, таякъ тийген, унукъгъан санны,
Сен ойнатдынг, ёкюл болуб, ёкюлсюз джанны.

Бюгюн санга махдау сала, олтурама мен,
Къарачайны кёлю джарыкъ, юйю, арбазы кенг,
Ара мюлкде урунады, ол, ойнай-кюле,
Къарнаш халда, башхалагъа, эс-акъыл  бёле.

Партиябыз! Ёкюлюбюз! Джашау алчыбыз!
Хар бир ишде, хар муратда, илму башчыбыз!
Сау бол дейди, бюгюн санга, онглукъ багъышлай,
Кёбню кёрген, кёбге тёзген, Уллу Къарачай!









 
8-чи МАРТДА, ТИШИРЫУЛАГЪА...

Кеслерича адамланы къул этиб,
Байла, бийле дегиб тургъан заманда,
Тиширыула, артыкъ да бек унугъуб,
Джашай элле, саналмайын адамгъа.

Эркиши да, кёбюсюне бола эд,
Тиширыугъа, тамам зорлукъ къарантха,
Джылай-джылай, сау ёмюрю бола эд,
Къарангылыкъ гёзенинде барамта.

Сёлеширге, сёз айтыргъа, онг джокъ эд,
Къайынладан тартынмайын, къоркъмайын,
Таб орамда джюрюр амал джокъ эди,
Бетин  ау бла, адамладан, джабмайын.

Эркишиге шериат да джакъ эди,
Бошлукъ бериб талай къатын алыргъа,
Тиширыугъа, адет,   борчну сала эд,
Бир тыбырда тузакъ болуб къалыргъа.

"Ау бла кирген, сал бла чыкъсын"-дей элле,
Алгъыш эте, тиширыугъа, тойунда,
Ол кирген бла, ёмюрюне къала эд,
Баш  къаратмай, не тойгъа, не ойуннга.

Кюндеш сынаб, джалгъан таякъ кёлтюрюб,
Джыламукъ бла гырджынын тенг ашагъан,
Тиширыу эд, ёмюрюне джарымай,
Тыбыр сакълаб, хайыуанча джашагъан.

Ау тюбюнде муал болгъан санлары,
Энди, эркин, кюн джарыкъгъа чыкъдыла,
Залимликни уу бла салынган,
Эсги, аман адетлени джыкъдыла.

Къагъыт, къалам танымагъан тиширыу,
Билим алад, эркишиден къалмайын,
Тыбыр ташча болуб тургъан тишщирыу,
Ара ишде урунады, талмайын.

Хар бир ишде ол айырма болады,
Махдау ала, халкъгъа этген ишинден,
Бу джашаугъа, ма, тиширыу чыкъгъанды,
Уллу Совет Властыбызны кючюнден.

Джашагъан эд, джашаудан тюнгюлюб,
Шериат бла адет салгъан бичимде,
Энди, бюгюн ол джашайды, керилиб,
Къарнаш кёллю къралыбызны ичинде.

 








ЛЕНИННГЕ САЛАМ!

Ой, салам болсун, Лениннге,
Тар гёзенлени ачдырды,
Инджилиб тургъан халкълагъа,
Къуанч джырланы айтдырды.

Ой салам болсун, Лениннге,
Зор багъанасын аудурду,
Бу азаб чекген халкълагъа,
Таза насыбны джаудурду.

Ой салам болсун, Лениннге,
Патчах зулмусун турдурду,
Унугъуб тургъан халкълагъа,
Джарыкъ джашауну къурдурду.

 







ДЖАНГЫЗЛЫКЪ

Джангыз джюрюу, джангыз джюрюу,
Джарлы джанымдан тойгъанма,
Джангызлыкъдан керти сууб,
Энди колхозчу болгъанма.

Джангыз джаллыдан аманды,
Мен джангызлыкъны сынадым,
Бир ишими да баджаралмайын
Болушлукъ излеб, къарадым.

Джангыз дегенинг-дагъансыз,
Къарыуну эмиб алады,
Дыгалас этген ишинги,
Барына чырмау салады.

Джангызлыкъ деген къыйынды,
Кёр балта кибик тюйюлдюм,
Ма ол хыйсаб бла, да ишлей-ишлей
Гулоч таякъча бюгюлдюм.

Сау юч-тёрт джылны кюрешиб,
Эсги юйюмю джамадым,
Таш кертмени уа чайнагъан кибик,
Бу джангыщлыкъдан къамадым.

Ой  колхоз бла бирикгенли,
Бу джангызлыкъны ташладым,
Учуна, ойнай, кючюм къайта,
Да,  заукъланыб башладым.
1929дж.









 
КЪЫЗЫЛ АСКЕРНИ ДЖЫРЫ
1.
Ой Къызыл Аскер онг  болсун,
Джакъсыз халкъланы джакълагъан,
Тенгликни  берген даулетни,
Къара джауладан сакълагъан.
КЪАЙТАРЫУУ:
Халкъ ийнагъыса, деу аскер,
Санга ышаныб миллетинг,
Сен мамырлыкъны къоруйса,
Халкъ бла бир болуб иннетинг.
2.
Ой Къызыл Аскер онг болсун,
Урунганланы ёкюлю,
Чеклерибизни сакълайды,
Джауну этмейин экили.
КЪАЙТАРЫУУ:
Джашауубузну къоруула,
Партия ишин этерча,
Бу кюнге чыкъгхан халкъла да,
Муратларына джетерча.

 
ЧЁБ АТАРГЪА БАРГЪАН КЮН...
Биз барабыз, бюсюреб,
Джангы джашау адетге,
Тыйыншлыланы сайлайыкъ,
Бу Верховный Советге.

Биз излейик, джолдашла,
Ара ишде нёгерни,
Бирден тинтиб сайлайыкъ,
Тюз ишлеген джигерни.

Биз сайларыкъ депутат,
Кёзбау сёзню айтмасын,
Халкъ чыгъаргъан джолундан,
Бир джанына къайтмасын.

Джарлылагъа джагъылсын,
Ёхдем болмай, ойлаша,
Миллетлени барына,
Бирча, бирден джараша.

Депутатдан излейик,
Бу айтылгъан къылыкъны,
Иши бла баджарсын,
Бу халкъ тутхан  джорукъну.

Биз бюсюреб барабыз,
Джангы джашау адетге,
Тыйыншлыны сайлайыкъ,
Бу Верховный Советге.









 
СТАХАНОВ ДЖЮРЮШГЕ...

Стаханов деген айтылды,
Саулай къралгъа махдалыб,
Аны баджаргъан иши да
Юлгю бичимге саналыб.

Колхозубузда, къаджыкъмай,
Биз андан юлгю алайыкъ,
Хар ишибизге, къалдырмай,
Стаханов юлгю салайыкъ.

Айырма орун алайыкъ,
Талмайын кюнде, кечеде,
Айтылыр кибик, Къарачай,
Къралыбызны ичинде.

 







УЛЛУ ОКТЯБРЬ

Адамла, сизге айтайым,
Къарачай джуртну джашауун,
Бу джангы власт келгинчи,
Джарлы миллетни джылауун.

Ийнаралла ышана элле,
Имбашларында чынлагъа,
Кюн сайын таякъ тийе эд,
Онгусуз. джарлы джанлагъа.

Джер къоруй элле, тийдирмей,
Хунала этиб ташладан,
Да ол къорулгъан джерлени,
Хайырландырмазча бир адам.

Джерлени сатыб бере эд,
Джер иеси да джарлыгъа,
Ол да, бел бюкмей, ишлей эд,
Мадар эталмай башына.

Джер иеси сатыучан эди,
Юй тюбю джерни тюменге,
Бузоулу ийнек излей эд,
Къаура, къаудан гебенге.

Къошлары- чегет баурда,
Юзгерелери - чаулда,
Мал чарпыса уа, ача эд
Бий джалчысына дауурла.

Ой Махар башы, тик джайлыкъ,
Отлауу эсе-бир айлыкъ,
Аны юсюнде, тёгенк болуб,
Ёлюб кетдиле, кёб джазыкъ.

Энди ол кюнле кетдиле,
Бу джангы власт келгенлей,
Байба, бийле зинк болдула,
Ленинни сёзюн эштгенлей.

Совет властны кючюнден,
Ие болгъанбаз джерлеге,
Колхоз ишинде чыныгъыб,
Айырылгъанбыз джигерге.

Кийик ёталмаз джерледе,
Къая чачыб джол этебиз,
Къызгъанмай, джюрек джылыуну,
Къралыбызгъа беребиз.

Мен ачдым сизге, адамла,
Эсги джашауну ташасын,
Ма ол затланы кетерген,
Уллу Октябрь джашасын!








 
ПАРТИГЪА САЛАМ!

Ленин къурагъан партия,
Салам береме мен санга,
Сени хурметинг джетгенди,
Ма бюгюн хар бир инсанга.

Ленин къурагъан партия,
Сейирсинеме илмунга,
Бу тюшде кибик насыбны,
Къалай бералдынг халкъынга?

Ленин къурагъан партия,
Бараса тюзлюк джол бла,
Социализмни ишлейсе,
Да къурч-къадама къол бла.

Ленин къурагъан партия,
Онгсузну тёрге ётдюрдюнг,
Къызыл байракъны хурметин,
Саулай дуниягъа джетдирдинг.

Ленин къурагъан партия,
Бараса Ленин айтханлай,
Ёлюб кетгинчи кюреширикбиз
Буйрукъларынгы  тутханлай.











 ЭНЧИЛИКНИ ДЖЫРЫ

Эсги джашау тот  болуб,
Аны тюбю тешилди,
Джюреклерибиз ачылыб,
джангы джашаугъа эшилди.

Тынгылагъыз тенглерим,
Къалдырмайын, аллындан,
Мен сизге хапар айтайым,
Энчиликни хакъындан.

Бир джол тебредим аргъышха,
танг аласында, джангызлай,
Джетер джериме джетгенем
Кюн джангы тийиб, джыолтырай.

Хабджюклерими, бау бла,
Ныщзы терекге такъгъанем,
Сора чегетге джайылыб
талай къуу терек табханем.

Кёнделен къыркъа тик джерни,
Мен чегет тёшге ёрледим,
Бир къуу терекни джанындан,
балтаны алыб сермедим.

Эки тырмы бла тартдырыб,
Аны эки джанын алдырдым,
базыгъын тартыб кесиме,
Ингичге джанын къалдырдым.

Акъырын тюрте тебредим,
Алай арбагъа джетерге,
Ол чауллагъа бегинди,
Билмедим къалай этерге.

Тамам къарыуну таусуб,
Кючден тюшюрдюм талагъа,
Сора кёб заман кюрешдим,
Салалмай аны арбагъа.

Тамам инджилиб,  союлуб,
Къара тер акъды бетимден,
Энчиликден да къол джуудум,
Мен сагъыш этиб, ол кюнден.

Мен алай эте тургъанлай,
беш отунчу джаш келдиле,
Кесими таныб, сюйюнюб,
Дарыкъ салам да бердиле.

Сора бир кесек заманга,
Джолдан, мени ючюн, къалдыла,
Бирер ылыхтын келтириб,
Арбама дженгил салдыла.

Да ойнай-кюле, аланы
Биргелерине тебредим,
Дунияда джашау тамалгъа
Да бирлешиуню тергедим.

Келтириб атдым агъачны,
Мен, сылыт болуб, арбазгъа,
Ма андан сора киргенем,
Мычымагъанлай, колхозгъа.

Энди не ишни этсем да,
Бир къарыуума джетмейди,
Ма ол инджилгеним да,
Чыртда эсимден кетмейди.

Энчиликге кёл салгъанла,
Кел, урунайыкъ, биргелей,
Ишигиз алгъа барлыкъды,
Тюз бу колхолзгъа киргенлей.

Дуния чыкъды кенг джолгъа,
Сиз да чыгъыгъыз, джалламай,
Халкъ бла бирге болугъуз,
Сиз башыгъызны алдамай.

Мен да тургъанем, ёнгелеб,
Энди кертиге ойлашдым,
Мюлкюмю бериб ортакъгъа,
Колхозубузгъа джарашдым.

Айрылыкъ, тиклик этмегиз,
Ойлашыр заман джетгенди,
Ол сиз кюсеген энчилик,
Энди, таймаздан, кетгенди.











 
ЮЧЮНЧЮ БЕШДЖЫЛЛЫКЪНЫ ДЖАЗЫНА

Кел, джолдашым, башлайыкъ,
Гузаба этиб заманга,
Башха джыллача болмайын
Эртде чыгъайыкъ сабанга.

Къаладжюкню джарашдыр,
Да аны кибик - къарлауун,
Мычымагъанлай этейик
Заманы бла тырнауун.

Мюрзеу деген сыйлыды,
Да джанны артха салмайыкъ,
Бу кърал этген эришде
Ой биз да артха къалмайыкъ.

Къурч беллиле чыкъсынла,
Да бырнак этиб джаманны,
Бек кёл ашаб, багъайыкъ,
Мелхумлукъ берир сабанны.

Кел, джолдашым, башлайыкъ,
Гузаба этиб заманга,
Башха джыллача болмайын
Эртде чыгъайыкъ сабанга.











 
ТАКЪЫР ДЖАШАУНУ ДЖЫРЫ

Кёб заманны. эртдеден,
Зорлукъ чакъгъан джыллада,
Джерни, малны, кючлюле,
Тута  элле  къоллада.

Джалчылары къошлада,
Ёмюрлери байланыб,
Кеслери - кюн ашыра,
Тойда, ойнда айланыб.

Ала  джашай эдиле,
Бир кюнню да къыйналмай.
Чирик бай бола элле,
Бир кюн ишге узалмай.

Бийле айтхан сёзлеге,
Бу джарлы халкъ ийнаныб,
Кече-кюн,  баш  кёлтюрмей,
Къара ишге байланыб.

Тюйюлгенден унугъуб,
Сыртларындан урулуб,
Боюнлары бурулуб,
Къыйынлыкъдан соругъуб.

Ёмюрлери кетеед,
Эркинликге термиле,
Бийге, байгъа мюлк этиб,
Джюреклери эзиле.

Ишлей элле, кёз къакъмай,
Бий айтхханга ийнаныб,
Джуаб этер онг болмай,
Ауузлары байланыб.

Къыйынлыкъда джашады,
Джашауундан тюнгюлюб,
Ач, джалангач болгъанлай,
Учуз болуб, тюйюлюб.

Ол джашаугъа чыдагъан,
Таб   джанын да сюймей эд,
Зорлукъ этген итлеге,
Хыршылана билмей эд.

Былай къыйын джашады,
Бу джарлы халкъ, джегилиб,
Джангы власт чыкъгъанлы,
Сан солутду, керилиб.








 
ПАРТИЯНЫ ДЖЫРЫ

Дунияны алтыдан биринде,
Хар кимни сюйген тилинде,
Къызгъанмай берген билимни,
Джашасын бизни партия!

Унукъгъанланы баш этген,
Джерлени бизге бош этген,
Миллетни кёлюн хош этген,
Джашасын бизни партия!

Юлгюсю кенге джайылгъан,
Халкъ башчылыкъгъа айыргъан,
Халкъ  оноууна сыйынган,
Джашасын бизни партия!

Лени айтханча атлагъан,
Ёшюн салгъанны-къаблагъан,
Джауладан джуртну сакълагъан,
Джашасын бизни партия!

Къарангылыкъны ташлатхан,
Джыл-джылдан джарыкъ джашнатхан,
Коммунизмни башлатхан,
Джашасын бизни партия!

Кёклеге кеме миндирген,
Джерлеге джашил кийдирген,
Халкълагъа кесин сюйдюрген,
Джашасын бизни партия!

Бирлик болсун-деб, бирлешген,
Тюзлюк болсун-деб, тиллешген,
Мамырлыкъ ючюн кюрешген,
Джашасын бизни партия!

 







ЛИШОН БОЛМАДЫМ

Къошуму бердим  колхозгъа,
Мюрзеуню элтдим амбаргъа,
Да, мындан ары мен сёз береме,
Энчи мюлк этмей джашаргъа.

Ой  джангыз терек чегет болалмаз,
Джангыз киши да онгалмаз,
Джангыз башына джашау къурагъан,
Ёмюрюнде да къуанмаз.

Да бирден чёгюч урайыкъ, энди,
Биз ара мюлкню тёшюне,
Бырнак этмейин, къошугъуз мени,
Колхозубузну ишине.

Къара пайтонум - Байкъул улуна,
Энди башчыбыз джюрютсюн,
Болумну сюзюб, тюз айыргъанма,
Джангы заманны джюрюшюн.

Оноучуланы джюрютсюн, энди,
Къара пайтонум, чайкъалыб,
Мен да кирейим бу колхоз ишге,
Къарыу аямай, къадалыб.









 
ОРУС ТАРХХА ЮРЕНЕ...

Къарангылыкъны къоратыб,
Чыкъдыкъ джарыкълыкъ джолуна,
Къадалса, къалам джарашыр,
Къарт Сымайылны къолуна.

Арабча къара таныйма,
Ол келишмейди заманнга,
Да орус тархны билейик,
Саналмай бузукъ-джаманнга.

Кече-кюн демей, кюрешиб,
Биляла эсем кёрейим,
Сора аны бла джазылыб,
Халкъыма салам берейим.

Рус аптиекге киргенме,
Къолгъа алгъанма къаламны,
Да бек ашыгъыб сакълайма,
Китабха кёчер заманны.

Ким да борчлуду окъургъа,
Миллетни сёзюн джазарча,
Къарангылыкъны гёзенин,
Илму кючю бла ачарча.








 

БАЛ ЧИБИННИ ДЖЫРЫ
(сабий джыр)

Бал чибиним, ой да бал чибиним,
Гокга хансладан бал эмер,
Алай бла да сабийлеге,
Сюйюб ашарча бал этер.

Бал чибиним, ой да бал чибиним,
Эртден сайын кетеди,
Не арымай, не талмайын,
Ой да  татлы бал этеди.

Бал чибиним, ой да бал чибиним,
Белиндеди артмагъы,
Ой бал чибинни ызлай а барсанг,
Чыкъда болур а сокъмагъы.

Бал четени болгъан юйде,
Сабийлеге бал болур,
Да бал джалай ёсген а сабий,
Окъуунда ал болур.

Ой селпи чибин, бир тюзелсе,
Джылына юч къозлайды,
Къагъыбал чибин онгсуз болады,
Аны къарыуу болмайды.

Селпи чибин  къаууз тутады,
Къагъыбал чибин ёледи,
Бал чибин а бал джыяды,
Бютеу хансланы биледи.

Ой бал четен бек кёб болады,
Чырмалмайын тюзелсе,
Бал чибиним ишлеялмайды,
Ой джангур джауса, джел келсе.

Бал чибиним, ой да бал чибиним,
Сыртны, къолну, къыдырыр,
Ой къатылама, дегенни уа,
Кючлю уруб а турдурур.

Бал чибиним, ой да бал чибиним,
Тиймегенни урмайды,
Бал чибинни ёлтюрюрге уа,
Гюнахды, чыртда  болмайды.

Бал чибиним, ой да, бал чибиним,
Бизге  ашындан  бёледи,
Алай бла да сабийлеге,
Чомартлыкъ дерс  береди.

Бал чибиним, ой да, бал чибиним,
Гокга хансладан бал эмер,
Алай бла да сабийлеге,
Сюйюб ашарча бал этер.









 
ЧАГАНЫ ДЖЫРЫ

Джюрюгюз, джашла, чыгъайыкъ,
Заман оздурмай, сабанга,
Узакъ болджал къалмагъанды,
Хайырын алыр заманга.

Мюрзеу деген - джан дарманды,
Адамны джанын сакълагъан,
Да джигерни ишиди,
Сабанны  таймай джокълагъан.

Ой, джигер джашла ишлейле,
Беллерин къаты тартханлай,
Эринчекле эснейле,
Джанларындан джатханлай.

Келигиз, чага этейик,
Ойнай-кюле, тизилиб,
Эринчекле къалсынла,
Арабыздан юзюлюб.

Джюрюгюз, джашла, барайыкъ,
Зыраф этмейин заманны,
Барыбыз бирден къадалыб,
Тазалайыкъ сабанны.









 
БИРИНЧИ ЭРИШИУГЕ

"Ударник колхоз" - атыбыз,
Тюзелибди хар затыбыз,
Джер иелени уундан
Азатды, энди, башыбыз.

Къысха этгенбиз дженглени,
Чубур этгенбиз тонланы,
Айырыб сыйлы кёребиз,
Ишлей билген, берч къолланы.

Ишчиге къуанч этдирген,
Джалкъауну джолун кесдирген,
Ой, бизни колхоз болгъанды,
Ударниклени ёсдюрген.

Бичакъсызланы Сымайыл,
Байчораланы Шамайыл,
Махараланы Акътотай,
Асланукъ-хаджи, эм Кокай!..

Ой юлгю десенг, алырча,
Ой махдау десенг, салырча!
Эришиулеге келигиз,
Турушубузну кёрюгюз.

Эл аллыгъызгъа къарайды,
Къонакъ юйлени акълайды,
Къурманлыкъ малла хазырлаб,
Сизни ашыгъыб сакълайды.

"Ударник колхоз" атыбыз,
Бизни къатыды антыбыз,
Крайда алчы болургъа,
Къызыл байракъны алыргъа.









 
САЛАМ ТОН
/Даутну джыры/

Салам тонум белимден,
Тобукъларымы къар басыб,
Танга дери айлана эдим,
Акъылымдан аджашыб.

Джалчы болгъанем, джокълукъдан,
Къоллукъ этгенем гырмыкълдан,
Джел аурууну табхан эдим,
Айлана-айлана суукъдан.

Кийиз-джерим, джыджым-джюгеним,
Инджиле эди джюрегим,
Акъылымда бичим бар эди,
табылмай эди керегим.

Джамчым болаед буз сюммек,
Джюрегим-суукъ тюйюммек,
Бир-бирде, тёзмей, болуучан эдим,
Бу байла бла илинмек.

Джауум сингенлей этиме,
Суукъ чабханлай бетиме,
Арымай, талмай ишлеучен эдим,
Мадар эталмай кесиме.

Къагъыт, къалам билмедим,
Дуния джашаудан тюнгюле,
Бир кетсем къайтыб келмей эдим,
Бир джылдан алгъа юйюме.

Эки чабырым бар эди,
Инчиклерими ашагъан,
Кесим да болуб къалгъанем,
Кютген малыма ушагъан.

Мен, энди, сизге айтама,
Эсги джашауну хакъындан,
Джашасын Совет Властыбыз,
Салам тонланы атдыргъан!










 
ЛЕНИННГЕ

Сен джер тюрмеде окъудунг Ленин,
Ташлагъа джазыб дерсинги,
Эресеяны тюзетген эдинг
Кёб къынасанг да кесинги.

Сен джер тюрмеде окъудунг, Ленин,
Да хыйсаб этиб,  чот этиб,
Залимлени  уа  къурутдунг, алай,
Тюблеринден а от этиб.

Да закон китаб ишлединг,  Ленин,
Ой  джукъламайын кюрешиб,
Эркинлик джашау табханбыз энди,
Биз уруннганла бирлешиб.

Сени ёлюгюнг турады, Ленин,
Мермер кешенени ичинде,
Ой  сенден онглу чыкъмагъан эди,
Сау дунияны юсюнде.










 
ЗАКУТНУ ЭСКЕРИУ

Джаз ёте да, джай кете,
Тубанлыда чарс болду,
Гаталаны Закут, хариб,
Энчиликде тас болду.

Джай къошчугъу, башында эди,
Къыш къошчугъу - тюбюнде,
Тагъайла салыб чалыучан эди,
Джангызлай,  бир тик кюллюмде.

Эртден сайын, джангыз кеси,
Мал ызындан бара эд,
Джангызлыкъдан, къошунда да,
Ашсыз-суусуз къала эд.

Кюндюз ишде арыб-талыб,
Кече отун эте эд,
Джан солутмай, джукъху табмай,
Танг атаргъа кете эд.

Ауур ишде тюгеннгенлей,
Чий темирча бюгюлдю,
Джангызлыкъны къыйынында
Кёб заманны сюрюндю.

Бир кюн, Закут, чыкъгъан эди,
Бичен алыб тюшерге,
Кюрес этиб, джарашдырыб,
Гебенчигин сюйрерге.

Эй, не медет, онгмады,
Ол кюн ёлюм табханед,
Эниб келе, юсюнден,
Къызгъан кюрес басханед.

Джангызлыкъ деген аманды,
Аны эсге алайыкъ,
Да энчиликге кёл салмай,
Бу халкъ баргъанча барайыкъ.

Колхоз болуб джашайыкъ,
Олду керти базымлы,
Айры болуб ишлеген а
Да болуб къалыр ажымлы.









 
МАКСИМ ГОРЬКИЙ ЁЛГЕН КЮН

Къарачай джуртну ёзенлерине,
Бир бушуу хапар келгенди,
Илму башчыбыз, уллу джазыучу,
Максим Горький ёлгенди.

Аны хатында таныла эди,
Ленин айтхан юлгюсю,
Кетиб барады, ой арабыздан,
Онглу адамланы бириси.

Ол, джарлы халкъны,  мутхуз джашауун,
Бир тюз суратлаб джазгъанед,
Ма аны ючюн, уруннган халкъдан
Керти бюсюреу алгъанед.

Кетиб барады ол,  арабыздан,
Бушуу этдире миллетге,
Хар айтхан сёзю бизге къаллыкъды,
Акъыл табдыра, керекге.

Къарачай джуртну ёзенлерине
Бир бушуу хапар келгенди,
Илму башчыбыз, уллу джазыучу,
Максим Горький ёлгенди.









 
МАВЗОЛЕЙНИ АЛЛЫНАДА

Сен ёлген кюн халкъла джылау этген элле,
Уллу бушуу джюреклеге къатылыб,
Санга, Ленин, разылыкъ берген элле,
Хар аузда сени атынг айтылыб.

Сен бай эдинг, акъылынгы кючю бла,
Сен бий эдинг, хар акъылгъа, иннетге,
Сени атынг байракъ болуб чыкъгъан эд,
Бу баш баулу, бу насыбсыз миллетге.

Ёлюб кетдинг джауну суукъ къолундан,
Тыялмалла, багъыучула, къош туруб,
Бюгюн, санга тансыкъ болгъан адамла,
Келедиле, кешененге, баш уруб.

Кремльни туббесинде джанады,
Къызыл джулдуз-кенг джашауну белгиси,
Сен тюзетген эркин джолну барады,
Бюгюн, къралны ишчиси бла элчиси.

Джер юсюнде, джюз-минг ёмюр кетсе да,
Сени ишинг алдан-алгъа атланыр,
Бу дуниядан эртде ёлюб кетсенг да,
Сыйлы атынг джюрекледе сакъланыр.









 
ЧАЛКЪЫГЪА ЧЫКЪГЪАН КЮН...

Хайда, джашла, туругъуз
Бирден чалкъы чалайыкъ,
Бу кюнбетни  джашил тюгюн,
Къалдырмайын  алайыкъ.

Бусагъатда эринмесек,
Къачда\. къышда солурбуз,
Джашил хансны бичен этсек,
Май борбайлы болурбуз.

Кенг джалыкъны ханс ёзеги,
Къыш сют болуб къуюлур,
Джибек кибик, гелеу кырдык,
Согъум болуб союлур.

Хайда,  джашла, туругъуз,
Бирден чалкъы салайыкъ,
Бу кюнбетни джашил тюгюн,
Къалдырмайын алайыкъ.
1932дж.

 









СЫН – СУРАТХА КЪАРАЙ

Башчыларыбыз билдиле,
Миллетни этген муратын,
Микоян - Шахарда салдыла,
Ленинни мермер суратын.

Джарыкъ джашауну сен ачдынг,
Зийданнга джарыкъ ургъанча,
Сын - сурат бизге сыйлыды,
Кесинг сюелиб тургъанча.

Тутабыз сени джолунгу,
Абзырамай,   баш   бегитиб,
Сени джолунгдан тайдырмаз,
Бир джау да, бизни терилтиб.

Къарачай миллет келеди,
Сенден кюч - къарыу алыргъа,
Сын - суратынгы ташына,
Джюрек джылыуун салыргъа.

Башчыларыбыз билдиле,
Миллетни этген муратын,
Микоян - Шахарда салдыла,
Ленинни мермер суратын.









БАЧХА САЛГЪАН КЮН, КЪЫЗЧЫКЪГЪА

Ишлемеген - тишлемез,
Муратына джетелмез,
Юй болуму къыт болур,
Юйдегиси джут болур.

Аны кёзю зар болур,
Билек кючю аз болур,
Хар кюнюнде инджилир,
Токъ джашаргъа термилир.

Ишди бизни кёлтюрген,
Сабанланы ёсдюрген,
Бал къаузла чайнатхан.
Тоюндуруб джашатхан.

Къызчыкъ, аны унутма,
Ишге санны суутма,
Ишлемеген - тишлемез,
Муратына джетелмез.
 

ДЖАШЧЫКЪГЪА
Тебрегенсе школгъа,
Бюгюнюнгю эсге ал,
Тетратынгы, къаламынгы,
Хурджунунга ариу сал.

Тебрегенсе школгъа,
Устазынга тынгыла,
Хар дерсде айтылгъаны,
Аджашдырмай ангыла.

Тебрегенсе школгъа,
Илму джолну башлайса,
Джалкъаулукъну, оюнну,
Мындан ары ташлайса.

Тебрегенсе школгъа,
Бу джол сени байласын,
Сени аллыкъ билиминг,
Миллетинге джарасын.

 






МАЙ АЙЫБЫЗ

Май айыбыз, джарыкъ май,
Бютеу джерге келгенди,
Хар бир джанга аямай,
Джаз джылыуун бергенди.

Булут бетли. мутхуз кюн,
Энди бетин ачханды,
Исси кюн таякъларын,
Джер юсюне чачханды.

Джукълаб тургъан сабанны,
Уятыб джумушатды,
Джашил хансны ёсдюрюб,
Тёгерекни джашнатды.

Чыпчыкъланы джырлатыб,
Къуат салды эллеге,
Гыйыланы эритиб,
Битим салды джерлеге.

Эй, урунган, сагъайчы,
Джазгъы ишни этейик,
Джашау - джарыкъ, кюн - джылы,
Муратлагъа джетейик!

Май айыбыз, джарыкъ май,
Бизни ишге чакъыр,
Май айыбыз, джарыкъ май,
Къуанч джырла айтдыра!







 

 
ХАЛКЪ БАЙРАМДА

Олимпиада адет болгъанды, крайда,
Той - оюн эте, халкъ джыйылады хар къайдан.

Ары, хар миллет, кеси оюнун келтиред,
Джыйылгъан халкъгъа кеси болумун билдиред.

Биз чакъырылдыкъ, быйыл да, ары,  оюннга,
Да салыб бардыкъ, ара шахарны тоюна.

Джулдуз джанганча шахары, юйю, орамы,
Къызыл къумачда акбла джазылыб саламы.

Ариу тизилиб салынгандыла юйлери,
Адамы-джарыкъ, кёлюнгю ала сёзлери.

Биз анда турдукъ, ой оюн ойнай, той эте,
Къарагъан халкъны бизни адетге юрете.

Бизни тепсеуге, харс къагъыла эд, кюкюреб,
Бизни джырлагъа, джюрекле эриб, титиреб.

Эришиуледе кёб къонакъ бар эд, хар къайдан,
Тул-тубан эди, халкъ басынгандан, кенг майдан.

Чёб атылды да, биринчи болду Дагъыстан,
Оюн кёргюзтдю, сейир болурча къарагъан.

Къарачай чыкъды, экинчи болуб,  арагъа,
Оюн кёргюзтдю, балхам этиуню,  джарагъа,
Сора, тыйыншлы,  дерлей,   нартланы сырына,
Сейир этдирди тепсеую бла джырына.

Ючюнчю болуб ортагъа чыкъды Къабарты,
Бир мыдах джыр бла миллетни этди сагъышлы.

Черкес джигитле, ат ойнатыуну салдыла,
Айырма болуб, сыйлы саугъа да алдыла.
Малкъар джунчуду, алай а белни къатдырыб,
Джашлары алды, айырма ёчню, окъ атыб.

Къумукълула уа, джыджым тартдырыб арагъа,
Аны юсюнде ариу бардыла джангызгъа.

Орус аскер а, саф-саф тизилиб, аламат,
Джыйылгъан халкъгъа кёргюзтдю оюн-къазауат.

Тегей кёргюзтдю къыз тепсеу бла атышыу,
Терк Башы этди, ойнагъан халда, тутушуу.

Къарачай къартла, Гюргокъа бла Науруз,
Ауузгъа тюшюб, махдау алдыла, тохдаусуз.

Биринчи ёчню бизге тыйыншлы кёрдюле,
Арагъа алыб, кёб сый, махдау да бердиле.

Сора, кетер кюн, аэропланла учдула,
Кёкден, миллетге, сейир къагъытла чачдыла.

Ол къагъытлада, орус тарх бла джазылыб,
Аламат сезле: "Шохлукъ", "Къарнашлыкъ", "Мамырлыкъ".

Дуния джыйыб ол къагъытланы ала эд,
Джангы джашаугъа кёлюнден багъа сала эд.

Джабылыу сёзде, край башчысы сёлешди,
Да къаумлагъа сыйлы саугъала юлешди.

Ма алай бла олимпиада бошалды,
Бизни област да край биринчиге аталды.

Джыйылгъан  бары кеси джуртуна атланды,
Бу джангы властха разылыгъыбыз къатланды.

Да къайтыб келдик, шам-Къарачайгъа къарашыб,
Биринчи саугъа борбайыбызгъа джарашыб.















ПАТИМАТ
Ой Хырхалада уа субай Патимат,
Олтура бардыкъ, къараша,
Бизни аллыбызгъа уа алай чыкъгъаненг,
Кийген кийиминг джараша.

Ой чериуанча уа чилле джаулугъунг,
Чачагъы токъмакъ тюйюлюб,
Келишалмасакъ а абзырарчама,
Насыб дегенден  тюнгюлюб.

Ой чериуанча уа чилле джаулугъунг,
Табанларынгдан къаз ёте,
Джукъ сездирмейин а нек тынгылайса,
Умутларымы аз эте?

Къанджалбаш юйле да ишлетдим, алан,
Терезе къабла  салдырыб,
Излейме, дей да, керексе, дей да,
Таб къойдум къылыкъ алдырыб.

Келечи Наныкъ а иш баджармайды,
Тюз кесим салыб бармасам,
Бу халкъ не айтыр, ийнар, джыр этиб,
Патимат,  сени алмасам?

Хар кёргенине бир джыр этеди, деб,
Гурушханг манга джетгенди,
Ийнан сюймегеним, иш этиб санга,
Мени  сёзюмю этгенди.

Ой чериуанча уа чилле джаулугъунг,
Эки къанаты чох болуб,
Узакъ ёмюрню уа, алай джашарбыз,
Бир-бирибиз бла шох болуб.

Мен-Семенланы Сары Сымайыл,
Сен-Ёзденланы  Патима,
Хэй, къысхаакъыллыкъ этесе, дейме,
Келечи къоймай къатынга.

Къалаханлада уа минг кёзлю оймакъ,
Аны Хырхалары туталла,
Ийнеден ийнек этген къоллары,
Деб манга хапар айталла.

Ой окъа тигиучю саяу къолларынг а,
Къурч ийнелени чий этер,
Бу мени кибик, къургъакъсёзню да,
Кечеден кюнге юй этер.

Бир-бирибизге уа джарашырыкъбыз да,
Схарлагъа тыйын салгъанлай,
Бошбоюнлугъум а кетиб къаллыкъды,
Патимат, сени алгъанлай.

Ой имбашымда уа чыммакъ башлыгъым,
Анга тюйге н тюйме тигерсе,
Мен-къызгъан темир, сен - чемер уста,
Къайры сюйсенг да бюгерсе.
1938дж.










МАРУАНЫ БЕШИК ДЖЫРЫ

Джуаш джелле
Солуу бере,
Кёксюл кёлле
Тюшге кире,
Сакъ къаяла
Гёзет эте,
Ай  джарыгъы
Джерге джете,
Назик талла
Шыбырдаша,
Ташлы къолла
Дыгъырдаша,
Терен кёкде
Джулдуз уча,
Тёгерекге
Нюрюн чача,
Тийребизге
Кече келди,
Юйюбюзге
Джукъу бёлдю,
Джукълайдыла
Джер, суу эм тау,
Джукъла сен да
Белляу! белляу!

 










МЕЖГИТНИ ХАПАРЫ

Оноучула сёзню сыйдам сёлешелле,
Джетдире-джетдире сюрмени,
Межгитни чачдыла, къангаларын элтиб,
Ишледиле джангы тюрмени.

Апендини тутуб, сюрюб алыб барыб,
Ол джангы тюрмеге салдыла,
Бир джанындан - ачыу, бир джанындан - чачыу,
Адамла тентиреб къалдыла.

Имамны айыбын даулет  биле  болур,
Ишексиз бир уу-тил джетгенди,
Терсди, ким эсе да, межгитни чачдыргъан,
Меэгит юй не хата этгенди?

Бир къауумла, чыртда, акъыл этмейдиле,
Ач боллукъбуз, деб, бир тойсала,
Шо не  боллукъ эди, аны чачыб къоймай
Кирит салыб турма къойсала?
 








КЪОРКЪУУ ЗАМАНЫ

Аллымда - джылан,
Артымда - макъа,
Къоян болгъанма,
Мен, къркъа-къоркъа.

Бутумда - кишен,
Башымда - джюген,
Джегеди, минед,
Минерге сюйген.

Келлик - къарангы,
Кетген - талангы,
Джюрекле сынсый,
Хатхула  тыкъсый.
Кюн булутлуду,
Аз умутлуду,
Такъырды кёлюм,
Эштилген -  "ёлюм".







 

КЪАЙДАДЫ РЕВОЛЮЦИЯ?

Алгъа чыкъгъанды эки бетлилик,
Аны онг джанында - алдау, ётюрюк,
Тил этиу болду джашаугъа тамал,
Табмайды тюзлюк кёрюнюр амал.

Хар джерде зорлукъ. тюзлюкге такъмакъ,
Оноучу болгъан - къай ары чакъмакъ,
Акъыл юретген - кеси къысхаакъыл,
Халкъны болуму - къулдан аз такъыл.

Онгсузну халы онглугъа кюлкю,
Талаул болду миллетни мюлкю,
Ишлемегенле алсала хакъны,
Къаны бузулад урунган халкъны.

Бу затла былай барлыкъ болсала,
Сатлыкъла орун алыб турсала,
Халкъ бош сормайды, ачыуун тыя,
Нек этилди -деб, революция!











 
СЕРГО ОРДЖОНИКИДЗЕНИ ЁЛГЕНИНЕ

Шам-Къарачай  бюгюн бущуу этеди,
Сени ёлген хапарынга сагъайыб,
Мен да санга ма бу кюуню этеме,
Кёкюрегим бушуумдан тогъайыб.

Сен Лениннге джёнгер эдинг, тенг эдинг,
Тюзлюк ишде, артха салмай, кесинги,
Джашауунгу кърал ишине бергененг,
Аямайын билиминги, эсинги.

Джер тюбюнден темир ташны чыгъарыб,
Заводлада, домналада эритдинг,
Ата джуртну темир джолдан толтуруб,
Хар бир адам джюрюр кибик этдирдинг.

Сау дунияда ал орунну алырлай,
Совет джуртну иш болумун кердирдинг,
Иш устала, инженерле, техникле,
Билим бериб, устаз болуб, ёсдюрдюнг.

Сен кёз джумуб, арабыздан кетсенг да,
Ишинг джашар, кенг джайылыр, юйюрер,
Хар заводну, машинаны ичинде,
Серго, сени ётгюр джюрегинг тебер.

Тутхан ишинг, муратларынг толурла,
Сыйлы атынг джюрекледе сакъланыр,
Ол сен сюйген къарлыбыз онг болуб,
Хар кюн сайын, алдан-алгъа атланыр.

Бюгюн санга бушуу этген Къарачай,
да бу кюуге сени атынгы салгъанды,
Ёлюм сени арабыздан алса да,
Сыйлы  атынг миллетингше къалгъанды.
1937.
 







ЛЕНИН БЛА ТЮЗЛЮК

Джашауну чекдик, джашауну сюздюк:
Ленин келгинчи джокъ эди тюзлюк,
Аны бла бирге  халкъ керпесленди,
Бу джангы властха кёлю  тёлленди.

Ленин кетгенлей, болуб, илгизлик,
Кесин зорлукъгъа хорлатды, тюзлюк,
Зорда марда джокъ, бизники - тёзюу,
Къайтыб келгинчи бир ашхы кёзюу.

 

СТАЛИННГЕ

Сталин деген чуутлу,
Джашауубузну къурутду,
Тиллерибизни чалдырды,
Кесине махдау салдырды.

Махдау салгъанынг - тёргеди,
Салалмагъанынг - кёргеди,
Джан татлы  - мен да айтама,
Артда тобагъа къайтама.









 
ТИЛЧИГЕ

Тилчи адам, шохум бар - деб махданма,
Джангызса сен, тинтиб къарасанг,
Уулгъан нартюхню сабахын атханча,
Быргъалырса тилни бошасанг.

Тахса алгъанла да ыхдыралла сени,
Тюртюб сёлешелле, ашыгъыб,
Джолда тюбесенг а, джаллаб кетедиле,
Таныш болгъанларын джашырыб.

Тил джюрютген адам, зийна уясыча,
Керахатды сени юйюрюнг,
Ашда - тебси тюбю, тойда - эшик арты,
Олду джашауунгда кёрюрюнг.

 









САТЛЫКЪЛАГЪА КЪАРАЙ

Бюгюлюрге, хаман, хазыр турадыла,
Сатлыкъ адамланы беллери,
Адам арасында кёрюнюб къалалла,
Учузланы энчи энлери.

Не аламат бухар бёркню тюбюнде да,
Джыйылагъан  бурун танылад,
Не джасамма кийим кийиб кюрешсе да,
Джабылайын, чийи ачылад.

Хэй, миллетни сатыб, ашау ашагъанла!
Къоркъутмаймыд ёлюм шартыгъыз?
Сатлыкъ ишлеригиз, халкъ аузунда къалыб,
Амантишлей болур артыгъыз.

 
***
Кёре тургъанлай зорлукъну,
Андан игилик сакъламам,
Бюгюн олду - деб, къарыулу,
Аман адамны джакъламам.

 ***











ЗОРЛУКЪНУ ДЖЫРЫ

Эки джашы бар эд, Таубийни,
Апенди бла комунис,
Эй, бир-бирине этди аланы,
Бу къарамыйыкъ, ибилис!

Сёзю сыйдамды, оноуу терсди,
Иши  уа  халкъгъа ташады,
Эй, бизге этерни этгенди, энди,
Онглу-онглубуздан бошады!

Бал таракъланы балларын эмиб,
Балаузларын тутдурду,
Эй, Алий улу Умарны джойду,
Сейитни джерге джутдурду!

Ажымлы болуб, айырылдыла,
Ала миллетни джолундан,
Эй, джарыкъ кюнюм къарангы болду,
Джукъ  а келмейди къолумдан!

Къычырыкъ этиб не эталайыкъ,
Аузларыбыз байланыб,
Хар къууш сайын, тахсачы барды,
Кёз-къулакъ болуб, сагъайыб!

Эй, Эресейге тёре болалмад,
Сталин деген урия,
Шыкъыртсыз атлай, тауушсуз  сарнай,
Къарангы болду дуния!

 









МИКОЯН ШАХАРГЪА

Шам-Къарачайны ара белгиси,
Микоян-шахар, тамаша!
Сенде табылад хар излегенинг,
Джолунг, орамынг джараша.

Бурун заманда. сен бола эдинг,
Ташкёпюр элни отлауу,
Арбаланы да, былайда эди
Асламысыны тохдауу.

Энди мекямла ишленгендиле,
Къаты ташладан, джонулуб,
Тёгерегинг да деменгилиди,
Эки къобан бла къорулуб.

Микоян-шахар, ой  сейир шахар,
Халкъымы ара шахары!
Санга келелле, оноу излейле
Шам-Къарачайны къартлары.

Хар бир адамгъа къучакъ кересе,
Джюрек джылыуну аямай,
Хар тилекчини ишин этесе,
Кечени, кюнню айырмай.

Таулула  эркин айланадыла,
Орамларынга джараша,
Сыйлы джуртуму ара шахары,
Микоян-шахар - тамаша!
 
ДЖАРЫКЪ ДЖЫР
Дарыкъ джашауну джырын джырлайыкъ,
Бюгюн джюрекле учуна,
Бу сейир джуртха махдау салайыкъ,
Къалмай джерине, сууна.

Ауругъанлагъа дарман болады,
Махар ауушну суулары,
Да кюз артында ёкюредиле.
Ой доммайлары, буулары.

Джёгетей башы, ой Таллыкъ тюзю,
Кёл Джагъасында къышлыкъла,
Къая ранлары, гыйы бузлары,
Чегет бауурда ышыкъла...

Ой малларыбыз джайыладыла,
Кенг джайлыкъланы толтуруб,
Да къызларыбыз ийнек сауалла,
Акъ къушла кибик, олтуруб.

Мелхум джашаугъа белги болалла,
Гелеу кырдыклы джайлыкъла,
Хоншу эллени алгъа иймейди,
Учкулан, дейме, балыкъгъа.

Джарыкъ джашауну джырын джырлайбыз,
Бюгюн джюрекле учуна,
Бу сейир джуртха махдау салабыз,
Къалмай джерине, сууна.
1938дж.

 












ТАУГЪА

Къанатлыла мекям салгъан,  мийигингде,
Боз къаялы  кёкрегинги теренинде,
Наз  джашилли чегетлени беллеринде,
Хан-чабакъла джаратылгъан кёллерингде,
Тамырынгы ёзегинде, теренинде,
Зарны кёзю кёралмазлай джерлерингде,
Алтын, кюмюш, накъут-налмаз джашыргъанса,
Ёмюрюнгю байлыкъ сакълаб ашыргъанса.

Къарачайны  баш  кириши - Минги тау,
Этегингде джохар-джашил - джибек ау,
Сени хауанг - ауругъанны багъыучу,
Сени суунг джанынга джан салыучу,
Чегетлеринг уу малындан толгъанлай,
Да халкъынг да андан  юлюш алгъанлай,
Эй, билебиз бу джерлени багъасын,
Аны ючюн къоруулайбыз хазнасын!

Бюгюн санга джигит джашла келгендиле,
Кийик чыкъмаз къаялагъа мингендиле,
Эм башынга баула салыб чыкъгъандыла,
Чучхуб кёрюб, сенден юлгю алгъандыла,
Мийигинги, белинги  да къазгъандыла,
Хазналаны бирем-бирем табхандыла,
Ёзегингден къоргъашинле алгъандыла,
Таш санынгда сыйлы темир табхандыла.

Хар джеринги джараулусу кючленгенди,
Кече, кюн да, иш тохдамай, керилгенди,
Машнала, ишчиле  да толгъандыла,
Тамадала ударникле болгъандыла,
Тёгерекге къара букъу джайылгъанды,
Къатынг бла ётген джол да тыйылгъанды,
Ётгюр джашла сени элек этедиле,
Хазна ючюн тамырынгы  кеседиле.

Къобанларынг тенгиздиле-теркдиле,
Ёзенлеринг къаяла бла бекдиле,
Джащил чагъынг - джюреклени кериучю,
Ариулугъунг,  сеийирсиниу бериучю,
Теренингде мелхум байлыкъ сакълайса,
Ол байлыкъ бла халкъынга да  джарайса,
Алай энди, иеликден бош болдукъ,
Санга къарай, бушуу эте, шош болдукъ.

Джангы властха сен бек керек болгъанса,
Ишчиледен, алимледен толгъанса,
Хар джеринги къазыб, чачыб, къарайла,
Айтханлары: "халкъыбызгъа джарайла".
Алай сени былай къазыб, чучхусакъ,
Къуру, "бер"- деб, тырнаб, юзюб, къурутсакъ,
Тутармыса, кёл къалдырмай,  абджытмай
Къарачайны  баурунгда,  ачытмай?










 КЪУУГЪУН

Тюзлюк бла Терслик къачанда джау элле,
Энди терслик джалкъа къайырды,
Къазауат ёртени, булутлагъа дери,
Тюз бла Терсни чегин айырды!

Джау джаулугъун этиб, къара ишин чертиб,
Хатер этмей, чекден ётгенди,
Джюрюген джолларын, къара къан бла джуа,
Да Украинагъа джетгенди!

Германия-Ганс бла сёз бегиген эди,
Дау болмайын он джыл джашаргаъа,
Джыл бла джарым озду, ол да сёзюн бузду,
Тартынмайын уруш башларгъа!

Уруш этгени  уа,  алай бош тюйюлдю,
Кесе да, тонай да, джандыра,
Хар бир кёрген адам ирият берирча,
Джолларында ызла къалдыра!

Джауну мурдар къолу, хатер этмей джаннга,
Адам къандан джерни сугъарды,
Кърал башчыбыз да, бютеу барыбызны,
Джан уруш этерге къобарды!

Джауну бетсизлигин, кючюн айтды, ачыкъ,
Анга ёчюкдюрдю миллетни,
Да турайыкъ  бирден, артха салмай джанны,
Къуалайыкъ фашист итлени!

Тенгиз къобхан кибик биз алай къобайыкъ,
Бар къарыуубузну джыяйыкъ,
Совет джуртубузну джауу, Гитлер итни,
Туура тарбууннга тыяйыкъ!

Рахат джуртубузну, чуакъ кёгюне   уа,
Ибилис къаранчха  тагъылды,
Аны къуруу бла къалыууну борчу,
Совет адамлагъа салынды!

Хайда, биригейик, бирден тирилейик,
Джанауалдад сюйген къралыбыз,
Джауну къоймай къысдау, аны чекден быргъау,
Да бу болсун,  бюгюн, антыбыз!
1941.