Исмаил Семенов. Кюуле

СЕМЕНЛАНЫ ИСМАИЛ
*Джырчы Сымайыл *


КЮУЛЕ
АНАМ
(Биджиланы Къудентни къызы Джулдузханнга)
Ата джеген Минги таугъа миннгенлей,
Ана деген дарий, дамха кийгенлей,
Кюнюм батды, джарлы анам ёлгенлей,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Къулагъыма суукъ салах тартылды,
"Джулдуз ананг ёлгенди"- деб айтылды,
Джюрегиме джюрек ауруу къатылды,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Билмегенлей кёчюрюрге бардыла,
Сормагъанлай машинагъа салдыла,
Эки джашынг эки джерде къалдыла,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Ой Къарачай, къуш тюгюллей чачылды,
Бар палахны башы бери ачылды,
Джарлы миллет Азиягъа атылды,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Кимле чачды Семенлада къалангы,
Кимге айтайым джюрегимде джарамы,
Къайда къойдум, акъ сют берген анамы,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Ата деген накъут-налмаз къалады,
Ана деген, джанынга джан салады,
Ол джашауну бир насыблы табады,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Ата деген ёмюр юйню ачхычы,
Ана деген - джашауунгу басхычы,
Ёлюм деген джашагъанны ачысы,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Тогъуз айны, ау тюбюнде кёлтюрдюнг,
Къайын ата, къайын ана къолунда,
Кече-кюн да гёзет этген джолунда,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Эки джылны акъ сютюнгю ичирдинг,
Ёшюнюнгю тёшек этиб ёсдюрдюнг,
Алай эте, талай джылгъа джетдирдинг.
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Отха ийимей, суугъа иймей сакъладынг,
Юй кёгюрчюн къанатларын джабханча,
Белляунгда сени алгъыш сёзлеринг,
Джанкъылычдан нюр таякъла къакгъанча.

Кёк памилден кёлек, кёнчек этгенег,
Къаназирден къабдал тигиб кийдирдинг,
Эркелете, хар адамгъа сюйдюрдюнг,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Кече-кюн да, ишлей-ишлей, тюгениб,
Оракъ кибик, мукгур болуб, бюгюлюб,
Талай ёксюз отджагъа тёгюлюб,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Джети джылда окъуу-билим алдырдынг,
Ишлей-ишлей, санларынгы талдырдынг,
Джашачы-деб тохан ала салдырдынг,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Таугъа чыкъсам. таш аджалдан титиреб,
Малгъа  кетсем, садакъала кёлтюрюб,
Бушуу-къайгъы джюрегинге келтириб,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Элден энчи ат атаенг атыма,
Джанауалда мен болмадым къатынгада,
Джаш тюрсюнюнг агъармагъан чачынгда,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Къайда къалды харекетинг, малларынг,
Ишлей-ишлей талчыкъмагъан санларынг,
Джюнню джибек этген алтын къолларынг,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Атам эсе Бейтуллахда ёлюбдю,
Анам эсе - бир мусавир шейитди,
Нек джылайма, кимден не келликди,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Адамладан орта бойлу, алаша,
Хар адамгъа сени халинг джараша,
Ашха-суугъа чомартлыгъынг - тамаша,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Джан ауалда  ала кёзле сюзюлюб,
Хар бир адам ёлюм джолгъа тизилиб,
Ана-бала бир-биринден юзюлюб,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Мункир, Нанкир сени ариу кёрсюнле,
Джандетледен кийим алыб берсинле,
Хур къызлары хошкелдиге келсинле,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Къарачайда къабырынгы табсам эд,
Зияратха Азиягъа бармаз эм,
Былай болуб къаллыгъымы мен билсем,
Джан бермейин айырылыб къалмаз эм.

Джыллыкъ джолдан келир эдим кёрюрге,
Санга, анам, олджан салам бериргше,
Разылыгъынгы уа  алыб ёлюрге,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Бу дуниягъа туумай къалгъан мен болсам,
Сени ёлген ачыуунгу билмезем,
Къазакъ элде къабырынгы кёрмезем,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Ата деген ашхы ишге талпытхан,
Ана деген кёкню, джерни танытхан,
Ёлюм деген хар джюрекни ачытхан,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Кёр узакъды, тура-тура. безерсе,
Уллу Аллахны буйругъуна тёзерсе,
Махшар кюнде, "ой балам"-деб излерсе,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Эртден-ингир дуа эте келейим,
Суаблыгъын аны санга берейим,
Джандет Фирдаусда алай кёрейим,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Кюн садакъа мени санга беририм,
Аллах айтса, махшар кюндю кёрюрюм,
Къазакъ элде къалды, хариб, ёлюгюнг,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Кёче ёмюрюм бир карангы тёбеди,
Кюн ёмюрюм, джюзюб кетген кемеди,
Ёлюм деген хар адамгъа тёреди,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
1946дж.
 





АНИСАТНЫ КЮУЮ
(Ижаланы Окъубны къызы Анисатха. 2015-де басмаланнган халы бла бериледи.  Элеккуланы Зубайда бла Семенланы Азретден алыннганды)

Ариу къылыгъынг ушай эд, сени, ой.
Кёкдки кёгюрчюнлеге, деймен, ой,
Кирсизлигинг ушай эд, сени, ой,
Джерде джюрюген джинлеге, деймен, ой!

Атламадыла субай санларынг, ой,
Туталмадыла саяу къолларынг, ой,
Басханынг сайын ичине оюлду, ой,
Чабыб джюрюучю сыйдам джолларнг, ой!

Муратынг чыкъды тау башына, ой,
Аджалынг минди имбашынга, ой,
Бу хапарынгы ким айтыр энди, ой,
Сени ол джангыз къарнашынга, ой!

Мени мамукъ тауум кёрюнмейд, энди, ой,
Кёк булутладан кетгенди, деймен, ой!
"Сени Сурахайынг джокъду энди", - деб, ой,
Манга аман хапар джетгенди, деймен, ой!

Гинджилигинг къалды джыйгъычда, деймен, ой,
Тартма сокъгъанынг - илкичде, деймен, ой,
Окъа сокъгъанынг - кергичде, деймен, ой,
Эсинг ушай эд билгичге, деймен, ой!

Сайлагъан халынг - чоллакъда, деймен, ой,
Ийненги ызы - тырнакъда, деймен, ой,
Чепкен чыкларынг - ыргъакъда, деймен, ой,
Бармакъларынг да - оймакъда, деймен, ой!

Къыбдынгы бурну къыл къыя эди, ой,
Бир кескенинги эки кесмейин, ой,
Юшенчигинг да къалыб кетгенди, ой,
Ол келгенича, белин тешмейин, ой!

Сен кече ишлесенг  къазан алаенг, ой,
Кюндюз ишлесенг сабан алаенг, ой,
Къайын анагъа къалай къараенг, ой,
Къайынларынга къалай джараенг, ой!

Он бармагъынгы сыры тёгюле, ой,
Тухтюй этеенг, тюйме тюеенг, ой,
Бу сарнай тургъан Джулдузхан анам, ой,
Къызындан эсе сени сюе эд, ой!

Ичген суунг таныла эди, ой,
Акъ тамагынгдан эннгинчи, деймен, ой,
Зубайда, Файруз къаты джылайла, ой,
Джюрекчиклери сёнгюнчю, деймен, ой!

Сенича сабий ким ёсдюрлюкдю, ой,
Хоншуларына аман айтдырмай, ой,
Хар кече сайын джуундуруб ой,
Юсюне бир кир къакъдырмай, деймен, ой!

Табхан атанг Окъубду, деймен, ой,
Кичи къарнашынг Матайды, деймен, ой,
Санга энчи маллар атайды, деймен, ой,
Къайын ананг а махдайды деймен, ой!

Бу къара тауду джасдыгъым, деймен, ой,
Бузлагъан джерди тёшегим, деймен, ой,
Джуургъаным - кийиз гебенек, ой,
Джюрегим болду учхун-кёбелек, ой!
1938.








ПАТИМАТНЫ ЁЛГЕНИНЕ
(кюу)
(Ёзденланы Шахым-Герийны къызы Байдыматха. Кесини аузундан 1980дж. джазылыб алынганды)

Хей, Патимат, Юй кёгюрчюн, Джан Къанатым,
Сен кетгенлей келди манга кёр сагъатым,
Мени къалай атыб кетдинг, аямазлай,
Бурулуб да артынга бир къарамазлай!

Юйюр десенг,  ала-суукъ, была-джаш,
Къарт Сымайыл къайры салсын, энди, баш?
Сенсиз бу юй, къабыр кибик къаблар болду,
Кёкюрекни ауурлугъун къатлар болду.

Сен кетгенли-санларыма ышыу урду,
Хатху буар, кёкюрекде бушуу  турду,
Аш бармайды, да тамагъым буулгъанлай,
Кёз кёрмейди, кёз къабагъым джумулгъанлай.

Балаларынг кёл джазаргъа келедиле,
Тёрт бюклениб, джылай-джылай кетедиле.
Бири-бирин аушдура къарайдыла,
Тышдан кёрген керегиме джарайдыла.

Алай ичден мени джакъгъан бушууума,
Санларымы  эмиб баргъан ачыууума,
Да, харибле, къайдан мадар табалсынла,
Болумуму ала къалай англасынла.

Ай, айтырым бир кёб эди, айталмадым,
Ауруу санга къатылгъанын кёралмадым,
Джумушунгдан къалмагъан энг, билдирмезлей,
Ёлюм санга  тарыгъанын  кёргюзтмезлей.

Ауруйма-деб айтмагъанлай, тынгыладынг,
Джашыртынлай кебининги хазырладынг,
Джукъ сездирмей, ахыр джолгъа чыкъгъан эдинг,
Ол кетиуден да сал болуб къайтхан эдинг.

Джыламаучу кёкреклинги, джылатханса,
Тюшюнмеген тюшюнюуюн джаратханса,
Арбазынга ёлюм  хауа джайдыргъанса,
Да, юйюнгю босагъасын тайдыргъанса.

Ай, тансыкъма, джан ёзегим, чамларынга,
Манга тепси хазырлаучу къолларынга!..
Сенсиз джашау тубан басхан ёзен кибик,
Джатхан джеринг мени тартхан терен кибик.

Хар затынгда сюйюм бар эд, асыл эдинг,
Къарт кёлюмю джумушатхан асыу эдинг,
Менден алгъа къалай кетдинг, ай, Джёбелек!
Сен болмагъан бу дуния  неге керек!?

Эй, бир саным кесилгенча, арсар болдум,
Джокълугъунга ийнаналмай шашар болдум,
Ай, медет дей,  ёкюне да,  кёз джаш тёге
Да, джатама  сенсизликни чеге-чеге.

Уллу хакъынг, имбашымда, ауур джюклей,
Да къалгъанма ёксюз болуб, къуру джерклей,
Сени орнунгу туугъан тутмаз, туудукъ тутмаз,
Да Сымайыл ол джашауну энди табмаз!

Джокъ кюнюмде излеб, тилеб къыйнамадынг,
Мен саусузда не сан, не джан аямадынг,
Хар ишиме нёгер болуб,  учдан тутдунг,
Терслигими, топракъ кибик, джута-джутдунг.

Ай, не этейим, айтырыгъым айтылмады,
Бир кетген бла да ызына къайтылмады,
Балаларынг сарнай-сарнай келтирдиле
Ой, ачыуну теренине эндирдиле.

Ийнаналмай, саз бетинги  сууу бла джуудум,
Айыкъсанг деб къолларынгы бюкдюм,  уудум,
Санча-санча, санга къарай, серча турдум,
Ма ол заман дуниягъа сыртны бурдум.

Санга дуа, дарман-дары джарамады,
Ёлюм сени табхан эд да, къайтармады.
Ай, ол менден бар хазнамы къымыб алды,
Да хатхугъа бителмезлей джара  салды.

Эй, Патимат, менден алгъа Хакъны кёрдюнг,
Менден алгъа Хакъгъа тюбеб джуаб бердинг,
Халаллыгъынг  базманынгы дженгдирликди -
Аллах  сени дараджагъа миндирликди.

Джашлай келиб,  ёксюзлеге джумуш этдинг,
Кёчкюнчюлюк палахланы  чегер-чекдинг,
Джубанч болур алты бала манга бердинг,
Гурт таукъча, юйдегинге къанат кердинг.

Тыйыншлынгча джашатыргъа - табалмадым,
Къулагъынга алтын, накъут тагъалмадым,
Чын сангынга джарашырлай кийдирмедим,
Алай мени бир сёз бла кюйдюрмединг.

Джокъну-джокъча, барны-барча джетишдирдинг,
Сюйюмюнг бла халкъны юйге илешдирдинг,
Сен болгъан джер берекетден тола эди,
Дыккылыкъ  да мелхум кибик  бола эди.

Эй, асыл энг, ашынг-сууунг айтылырлай,
Хар ишингде сенден юлгю алынырлай,
Ай, урулгъан кёгюрчюнюм, джан-ёзюм,
Къармалгъанды  сени кёрмез кёк кёзюм!

Да, ызынгдан, тартынмайын, кёб джыладым,
Ау къарам бла къабырынгы  кёб сыладым,
Дуа эте, уллу Аллахха кёб аралдым,
Да джюрекден къан тамарлай, кёб таралдым.

Ай, тансыкъма, джан ёзегим, халларынга,
Манга тепси хазырлаучу къолларынга!..
Сенсиз джашау тубан басхан ёзен кибик,
Джатхан джеринг мени тартхан терен кибик.

Кюнден-кюнге джан эрий да, сан чёгеди,
Ахыр деген ич тартдыра, сырт бюгеди,
Да, хауасын, ёлюм манга сездиреди,
Кече сайын сени тюшге келтиреди.

Мен хазырма, джан-къанатым, ёлюм къайтса,
Джан бла джан тюбеширбиз, Аллах айтса!
Джатхан джеринг джандет болсун, кенг болсун,
Сени джанынг хур къызлагъа тенг болсун!
1980. Ноябрь.Терезе. КЧР.







КЮУ
(Ёмюрге Азияда къалыргъа деген указны халкъгъа айгъакълагъан кюн)

Къарамыйыкъ Къарачайны къанын иче,
джарыкъ кюнюбюзню этди къара кече,
Бушуу. къайгъы, бары бирден, бизге кёче
Баш кёлютюрюб къарамайды Къарачайым!

КЪАЙТАРЫУУ:
Юйюбюзден къысдалла,
Энди юйюбюз джокъ,
Элибизден къысдалла,
Элибиз да джокъ.

Джашауубуз джашау тюлдю, джанган отду,
Хар кюнюбюз, кюн тюйюлдю, учхан окъду,
Бюгюнлюкде насыб кёрген бир джан джокъду,
Баш кёлтюрюб къарамайды Къарачайым!

КЪАЙТАРЫУУ:
Динибизни алдыла,
Энди дин да джокъ,
Джуртубузну алдыла
Энди джурт да джокъ.

Умут чагъы джюреклеге бир чакъмаса,
Къарлы таргъа салыб барыр кюн чыкъмаса,
Тюзлюк туруб, бу зорлукъну бир джыкъмаса,
Баш кёлтюрюб къараялмаз Къарачайым!

КЪАЙТАРЫУУ:
Бу дунияны кенгинде,
Бизге ышыкъ джокъ,
Къарачай аты болгъан
Энди халкъ да джокъ.