Исмаил Семенов. Стихи. 1940-57гг

КЪУУГЪУН

Тюзлюк бла Терслик къачанда джау элле,
Энди терслик джалкъа къайырды,
Къазауат ёртени, булутлагъа дери,
Тюз бла Терсни чегин айырды!

Джау джаулугъун этиб, къара ишин чертиб,
Хатер этмей, чекден ётгенди,
Джюрюген джолларын, къара къан бла джуа,
Да Украинагъа джетгенди!

Германия-Ганс бла сёз бегиген эди,
Дау болмайын он джыл джашаргаъа,
Джыл бла джарым озду, ол да сёзюн бузду,
Тартынмайын уруш башларгъа!

Уруш этгени  уа,  алай бош тюйюлдю,
Кесе да, тонай да, джандыра,
Хар бир кёрген адам ирият берирча,
Джолларында ызла къалдыра!

Джауну мурдар къолу, хатер этмей джаннга,
Адам къандан джерни сугъарды,
Кърал башчыбыз да, бютеу барыбызны,
Джан уруш этерге къобарды!

Джауну бетсизлигин, кючюн айтды, ачыкъ,
Анга ёчюкдюрдю миллетни,
Да турайыкъ  бирден, артха салмай джанны,
Къуалайыкъ фашист итлени!

Тенгиз къобхан кибик биз алай къобайыкъ,
Бар къарыуубузну джыяйыкъ,
Совет джуртубузну джауу, Гитлер итни,
Туура тарбууннга тыяйыкъ!

Рахат джуртубузну, чуакъ кёгюне   уа,
Ибилис къаранчха  тагъылды,
Аны къуруу бла къалыууну борчу,
Совет адамлагъа салынды!

Хайда, биригейик, бирден тирилейик,
Джанауалдад сюйген къралыбыз,
Джауну къоймай къысдау, аны чекден быргъау,
Да бу болсун,  бюгюн, антыбыз!

 







ДЖЫЛАУ КЮН

"Кёчюрелле, кетерикбиз" - деген къым-тым,
Джюрюй эди, хар бир элде, бек джашыртын,
Мыдах болду  халкъны кёлю, кёзю да,
Эркин тюлдю   таб  сёлешген сёзю да.

Суукъ заман, къарагъанды къышны башы,
Урушдады,  халкъны  бютеу джетген джашы,
Элде къалгъан тиширыула, саусуз  къартла,
Сабий-сюбюй, тели-тёнгек, эм сакъатла.

Къазауат а къызыудады, джурт къоркъууда,
Ышарыу-кюлюу къалгъанды, халкъ бушууда,
Туура былай болур  деб  а  тюшюнмедик,
Ышаныуну акъылладан тюшюрмедик.

Алай, келди бизге келир, джассы артында,
Элни ити, кишдиклери, таш орамда,
Ким эсе да джыйгъан кибик, джоббу болуб,
Тебредиле, элге къараб, джылаб, улуб.

Эл сагъайды, джукъмай эд, алайсыз да,
Аякъланды къолайлы да, къолайсыз да,
Да улуугъа къошулдула хайыуанла,
Ёкюрдюле, макъырдыла, мангыралла.

Бир кесекден аскер басды элибизни,
Тыш адамла къуршалалла джерибизни,
Закон къысды саныбызны, азар кибик,
Халкъым болду, къара джерни къабар кибик.

Буйрукъ болду "энгишгеге энигиз"- деб,
"Анда, барынг, машинагъа минигиз" - деб,
Хакъ-мюлк джыйгъан, хабджюк алгъан адам  джокъ,
Къайырылыр,  ауз ачар  амал джокъ.

Къарачайгъа  да  киндиги  кесилген,
Бири  къалмай, миннгендиле, хар ким джылай,
"Джик деригинг къалмасын" - деб, джарлы халкъны,
Ким къаргъагъан болур эди, шо ма былай?!

Юч ёзенде, мыдах джелле дуулдалла,
Юч къобан да, сарнар кибик, шуулдалла,
Ызыбыздан улудула итлерибиз,
Туура ёрге турду  тёббе тюклерибиз.

Тебрегенбиз, джылайдыла тауларыбыз,
Тебрегенбиз, къуаналла джауларыбыз,
Тебрегенбиз, гюрюлдейле машинала,
Бизге келген къара кюнге шагъат бола.

Тебрегенбиз, юзюб джашау джибибизни,
Сюймегенле джыядыла тюбюбюзню,
Тохдатмалла къадау ташдан, таш алыргъа,
Джакъ табмадыкъ, быллай кюнде,  баш салыргъа.

Уруб-тюйюб, "бандитле" - деб, къарагъанла,
Пашинкада джюкледиле вагонлагъа,
Джекгендиле джангы-дангы бугъаланы,
Кёзюм чанчад, кёрсем бюгюн да, аланы.

Тебрегенбиз, джыялмайбыз эсибизни,
Кимле алыр,  ой,  бош къалгъан джерибизни,
Джан тёнгекден айырылды, тёнгек къалды,
Бугъа кесин джарашдырыб, джолгъа салды.











 
КЁЧГЮНЧЮЛЮК КЮНЮМДЕ

Сейир дуния, джанган джулдуз, тийген кюн,
Барысы да бизники эд, кёчгюнчюн,
Джюрюте эк, ашхы мурат, адетле,
Тапый эдик "джашау" деген джандетге.

Энди къадар бизге сыртын бургъанды,
Хыны джазыу сыйрат кёпюр къургъанды,
Ачы буйрукъ Московадан келгенди,
Сабий, къарт да аякъ юсге мингенди.

Умут-уллу, насыб-дыккы, халкъыма,
"Бандит", "кадет" атадыла атына,
Бюгюн бизге, махдау да джокъ, сый да джокъ,
Бюгюн бизге азыкъ да джокъ, юй да джокъ.

Ата джуртдан къыстадыла, джурт да джокъ,
Игиликден умут этиу, энди, джокъ.
Вагонлада ышырмайбыз, кюлмейбиз,
Къырлыкъмылла-къаллыкъмылла, билмейбиз.

Къайры элтелле?-сёлеширге ишинг джокъ,
Кимге соргъун?-тюзюн билген киши джокъ,
Бир-тенгизге тёгюллюксюз, дейдиле,
Бир-Къытайгъа берилликсиз, дейдиле.

Ёлгенлени джашырмайын болмайды,
Милисала атдырмайын къоймайла,
Кёр къазаргъа, асыраргъа - заман джокъ,
Ёлюгюнгю ташла да кет, амал джокъ.

Бир ёлюкню тюшюрдюле вагондан,
Кюрешдиле къабыр чунгур этерге,
Да, къычырды машинаны бугъасы,
Буйрукъ болду  алай къоюб кетерге.

Адамланы тюшюрмейин тыйдыла,
Тюшгелени ызларына джыйдыла,
Мурдар бугъа ашыкъдырды тебрерге,
Эки къызы унамалла  минерге.

Герохладан къоргъашинле чыкъдыла,
Экисин да джерге-джерге джыкъдыла,
Бугъа кетди. Джангыз ёлюк  юч болду,
Бу артыкълыкъ джюреклеге кюч болду.

Джаханимге ёретинлей кирдик-деб,
Сарнадыла, тиширыула, сарында,
Да, кърал бизге берген иги затларын,
Къусдургъанды, бирин къоймай, барын да.

Ызыбыздан таула сарын салдыла,
Малларыбыз худжу-худжу къалдыла,
Итлерибиз узун созуб, улулла,
Къарачайда нелляй элле къурулла!..

Бетсиз заман, нек этесе залимлик?
Нек болгъанды, бизни бла, аранг тик?
Кимди сени оноунгу джюрютген?
Онгсуз халкъны къанын ич деб юретген?

Адам шашса, элтедиле моллагъа,
Ашыкъ чыгъыб анга  элтген джоллагъа,
Молла шашса барыр джери болмайды,
Терс, тюзме-деб, ол эсине алмайды.

Базыб анга акъыл берир бир джан джокъ,
Джангылдынг-деб ойлашдырыр адам джокъ,
Эй, тамада сюйгенича этгенди,
Ачы буйрукъ, къол салыныб, битгенди.

Ким биледи, джарлы халкъны  насыбы,
Юзюлмейин, тутуб къаллыкъ эсе уа?
Ким билсин, бу баргъан джерин табсыныб,
Джан кечинмек баджараллыкъ эсе уа?

Джарлы халкъым, къатдыр энди белинги,
Джоюлдум-деб, такъыр этме кёлюнгю,
Сарын этме, къуанч бериб, зарлагъа,
Ачыуланма учуз этген къадаргъа.

Сен амалны устасыса - этерсе,
Сен тёзюуню таджалыса - тёзерсе,
Кърал салгъан бу азабны чегерсе,
Тёзюуюнг бла зор къадарны бюгерсе.

Бусагъатда хылеулениу джарашмаз,
Джау аллында тиш  тургъанынг, аджашмаз,
Тиш турайыкъ, сырыбызны унутмай,
Этилгенни джюрекледен къурутмай.

Заман кете,  къайта-келе турады,
Бюгюн терсинг, бюрсюкюн тюз болады,
Да бизге да бир кюн келир, джарырлай,
Джаубуздан дертибизни алырлай.










 

БАЗАРДА ТЕМИР КЮМЕДЕ ТУРГЪАН ЧЫПЧЫКЪГЪА

Сен - темир аугъа тюшген къанатлы,
Джулкъунуб тюгюнг, тюшюб къанатынг,
Мени халым да ушайды санга,
Джашау, аямай тийгенди джанга.

Санау кюнлени бюгюн да бири,
Да ётюб барад мени ёмюрюм,
Алыб келгени артыкълыкъ, бушуу,
Кёргеним - зорлукъ, джашауум къуу-шуу.

Кюнде-кюнюм да ётеди былай,
Умут азалад, джашауну сынай,
Чапыракъдан да ётмейди сёзюм,
Сингдиралмайма!.. Джетмейди тёзюм!..

Сен - темир аугъа тюшген къанатлы,
Мен - темир кишен салынган атлы,
Нечик  ушашбыз бир-бирибизге,
Мугур, ышанмай келирибизге.









 


АЧЫУЛУ СЁЗ

Артыкълыкълагъа джюрегим джарсыб,
Ауур сагъышла башымы басыб,
Кетиб барама, кюнюм - барамта,
Тёгерегимден, хар ким, таш ата.

Къуру кесим тюл, менича - кёбле,
Джукъгъа саналмай, бирер кёлекге,
Залимлик азау джаргъан бу заман,
Къурутуб барад миллетни тамам.

Ой, джарлы халкъым, учхун-кёбелек!
Ким этди сени джерингден ирек?
Къайры келегнсе тауунгдан эниб,
Палах юсюне палах кёлтюрюб?

Тутулгъан да - сен, джутулгъан да - сен,
Къуулгъан да - сен, тоналгъан да - сен,
Кёргенинг - зорлукъ, чегеринг - азаб,
Башынгда - ауунг, аягъынг - тузакъ.

Къайда къалдыла ырысхынг, мюлкюнг,
Санларынг тюшюб, джюрегинг - кюлтюм,
Кюч табармыса  аякъ тирерге,
Джол табармыса артха кетерге?

Тюзлюк - тутмакъда, насыб - тубанда,
Онглу сёлешмейд онгсузну джакълаб,
Биз -суудан къумгъа тюшген чабакъла,
Солуу джетмейин, джерни тырнакълаб.

Къатдыр кесинги, ой джарлы миллет,
Этейик  къумда джашау кечинмек,
Боюнсхасына джекгенди къадар,
Аны тартмайын джокъду бир мадар.
1945дж.
 











АНАМ
(Биджиланы Къудентни къызы Джулдузханнга)

Ата джеген Минги таугъа миннгенлей,
Ана деген дарий, дамха кийгенлей,
Кюнюм батды, джарлы анам ёлгенлей,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Къулагъыма суукъ салах тартылды,
"Джулдуз ананг ёлгенди"- деб айтылды,
Джюрегиме джюрек ауруу къатылды,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Билмегенлей кёчюрюрге бардыла,
Сормагъанлай машинагъа салдыла,
Эки джашынг эки джерде къалдыла,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Ой Къарачай, къуш тюгюллей чачылды,
Бар палахны башы бери ачылды,
Джарлы миллет Азиягъа атылды,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Кимле чачды Семенлада къалангы,
Кимге айтайым джюрегимде джарамы,
Къайда къойдум, акъ сют берген анамы,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Ата деген накъут-налмаз къалады,
Ана деген, джанынга джан салады,
Ол джашауну бир насыблы табады,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Ата деген ёмюр юйню ачхычы,
Ана деген - джашауунгу басхычы,
Ёлюм деген джашагъанны ачысы,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Тогъуз айны, ау тюбюнде кёлтюрдюнг,
Къайын ата, къайын ана къолунда,
Кече-кюн да гёзет этген джолунда,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Эки джылны акъ сютюнгю ичирдинг,
Ёшюнюнгю тёшек этиб ёсдюрдюнг,
Алай эте, талай джылгъа джетдирдинг.
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Отха ийимей, суугъа иймей сакъладынг,
Юй кёгюрчюн къанатларын джабханча,
Белляунгда сени алгъыш сёзлеринг,
Джанкъылычдан нюр таякъла къакгъанча.

Кёк памилден кёлек, кёнчек этгенег,
Къаназирден къабдал тигиб кийдирдинг,
Эркелете, хар адамгъа сюйдюрдюнг,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Кече-кюн да, ишлей-ишлей, тюгениб,
Оракъ кибик, мукгур болуб, бюгюлюб,
Талай ёксюз отджагъа тёгюлюб,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Джети джылда окъуу-билим алдырдынг,
Ишлей-ишлей, санларынгы талдырдынг,
Джашачы-деб тохан ала салдырдынг,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Таугъа чыкъсам. таш аджалдан титиреб,
Малгъа  кетсем, садакъала кёлтюрюб,
Бушуу-къайгъы джюрегинге келтириб,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Элден энчи ат атаенг атыма,
Джанауалда мен болмадым къатынгада,
Джаш тюрсюнюнг агъармагъан чачынгда,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Къайда къалды харекетинг, малларынг,
Ишлей-ишлей талчыкъмагъан санларынг,
Джюнню джибек этген алтын къолларынг,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Атам эсе Бейтуллахда ёлюбдю,
Анам эсе - бир мусавир шейитди,
Нек джылайма, кимден не келликди,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Адамладан орта бойлу, алаша,
Хар адамгъа сени халинг джараша,
Ашха-суугъа чомартлыгъынг - тамаша,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Джан ауалда  ала кёзле сюзюлюб,
Хар бир адам ёлюм джолгъа тизилиб,
Ана-бала бир-биринден юзюлюб,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Мункир, Нанкир сени ариу кёрсюнле,
Джандетледен кийим алыб берсинле,
Хур къызлары хошкелдиге келсинле,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Къарачайда къабырынгы табсам эд,
Зияратха Азиягъа бармаз эм,
Былай болуб къаллыгъымы мен билсем,
Джан бермейин айырылыб къалмаз эм.

Джыллыкъ джолдан келир эдим кёрюрге,
Санга, анам, олджан салам бериргше,
Разылыгъынгы уа  алыб ёлюрге,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Бу дуниягъа туумай къалгъан мен болсам,
Сени ёлген ачыуунгу билмезем,
Къазакъ элде къабырынгы кёрмезем,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Ата деген ашхы ишге талпытхан,
Ана деген кёкню, джерни танытхан,
Ёлюм деген хар джюрекни ачытхан,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Кёр узакъды, тура-тура. безерсе,
Уллу Аллахны буйругъуна тёзерсе,
Махшар кюнде, "ой балам"-деб излерсе,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Эртден-ингир дуа эте келейим,
Суаблыгъын аны санга берейим,
Джандет Фирдаусда алай кёрейим,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Кюн садакъа мени санга беририм,
Аллах айтса, махшар кюндю кёрюрюм,
Къазакъ элде къалды, хариб, ёлюгюнг,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!

Кёче ёмюрюм бир карангы тёбеди,
Кюн ёмюрюм, джюзюб кетген кемеди,
Ёлюм деген хар адамгъа тёреди,
Джулдуз атлы, балдан татлы, ой анам!
1946дж.


 








ТЫНГЫЛАЙМА, ТАУУШ КЕЛЕД КЮНБАТХАНДАН...

Тынгылайма, таууш келед кюнбатхандан,
Гюрюлдейле Минги тауну бугъойлары,
Чакъыралла, тансыкъ болуб, Къарачайны...
Тирилелле адамланы борбайлары.

Тынгылайма, таууш келед кюнбатхандан,
Шоркъулдайла кёк къобанны шоркъалары,
Чакъыралла, тансыкъ болуб, Къарачайны...
Титирейле адамланы аркъалары.

Тынгылайма, таууш келед кюнбатхандан,
Шуулдайла Махар тауну тереклери,
Чакъыралла, тансыкъ болуб, Къарачайны...
Учуналла адамланы джюреклери.

Эштилелле тюшде, тюнде ол тауушла,
Сан - мындады, джан - андады, анад эсим,
Керти болур, эшта, халкъда джюрюген сёз,
Тансыкъ болуб, излейд, деген, джер иесин.
1948дж.


 









БОЛАТ КЪОШЧУДА

Къарайма, кёрмейди  кёзюм,
Тилейме, ётмейди сёзюм,
Факъырма, оллахий-лазим,
Аллахым, бер манга тёзюм!

Кёл джарыб, керилмейд къашым,
Татыусуз ашагъан ашым,
Замансыз агъарды башым,
Тайгъанды борсагъа ташым.

Тайгъакъды, кёк бузду джолум,
Таяна, талгъанды къолум,
Ачыудан азгъанды онгум,
Кетгенди алгъыннгы болум.

Алчылыкъ алгъанды джалкъау,
Бетсизни кёлтюрдю махдау,
Кертини хорлады алдау,
Къалгъанды игилик сакълау!

Джунчуйма, джокъду керегим,
Чакъмайды, къууду терегим,
Джарымайд, энди, джюрегим,
Аллахым, бер манга тёзюм!

Бушуугъа бёленген элим,
Бош къалды, ой туугъан джерим,
Саулукъда къазылды кёрюм,
Аллахым, бер манга тёзюм!

Мутхузду, мыдахды кёгюм,
Бир шкок атымды, чегим,
Чыкъмазгъа болгъанды бегим,
Аллахым, бер манга тёзюм!
1944дж. Казахстан.









 

БАЗАР КЮН

Къараб турама Джэамбул базаргъа,
Да кёлюм джетиб, тама, азаргъа,
Джарлы Къарачай нек келди бери,
Талаул болуб рысхысы, джери?

Хар бири бирер дыгалас этиб,
Сатыу этелле, джазыкълыкъ джетиб,
Мен да тилейме, алагъа къарай,
Я, Аллах, сен бер, бу халкъгъа къолай!

Мен да быланы ичинде бири,
Джума къылама, межгитге джюрюб,
Кимсе-деб, бирда, сормайды киши,
Къарачайлыма - олду бедишим.

Бир кюн комендант межгитге кириб,
Тутхан эд мени, арадан тинтиб,
Он кюнлюк азаб салгъан эд, тюрме
Сан эзген эди, болмайын хурмет.

Атам-Меккяда, къарт атам да - анда,
Джарлы анам эсе - къазакъ къабырда,
Бери келгенбиз, не - сый... Не - багъа...
Кимге керекбиз биз Къазахстанда?

Эшит, Аллахым, тилек сёзюмю,
Къызгъанма бизден насыб кёзюуню,
Къайтыу насыбны бер джашха, къартха,
Тюк чыгъар кибик, тёнгереген ташха!

Артыкълыкъланы кёресе кесинг,
Эт - деб, эркинлик ьергенсе кесинг,
Кёре тураса зарауатлыкъланы,
Инджитме энди бу джарлы халкъны!

Терсни - терслигин, тюзню - тюзлюгюн
Бер, къайтар халкъны къалгъан юзюгюн,
Къарачайлыгъа табдыр тыбырын,
Къойма бу джерде аны къабырын!
1945 дж.











 

НЕК ДЖАШАЙМА?

Биреу ауруса, дагъаны болмай,
Да керек эсе болушлукъ анга,
Олсагъат джетиб билек болмасам,
Адамды, дерге, болурму манга?

Не бир ач адам, къараб тургъанлай,
Аш ашай эсем, теджемей анга,
Кимме мен сора? Ма ол халиде,
Адамса, дерге, болурму манга?

Борбай бар бола, джюрек тар эсе,
Къайгъырмай эсем, къыйналгъанлагъа,
Мен нек джашайма? Кимге керекме?
Адамса, дерге, болурму манга?
1951дж.

 









КЮНЮМ

Чуакъ болду, джылы болду
Кюнортагъа дери кюнюм,
Сора кирди булут аугъа,
Кёргюзтмейин манга кёзюн.

Да,  къарайма, бойнум ауруй,
Кёкню джабхан булутума,
Аллах мени джолламады,
Бичимлеген умутума.

Уллу къойну тюшю болду:
Чарс, къарангы, тубан, суукъ,
Мен джетерме,  деген мурат,
Джолламады,  бир да,  джуукъ.

Аллах бирди! Ийнанама
Атам, анам тутхан диннге!
Не зорлукъ да тиялмайды
Къан бла бирге кирген тиннге!

Экиндими оздурмайым,
Да къалмайым,  намазымдан,
Тюнгюлгенме бу джашаудан,
Бу джек джерде арбазымдан.

Бир Аллахды ышанганым,
Ангад - мени тилеклерим,
Джан саулукъда, кёралсам - деб,
Минги Тауну этеклерин.
1947дж.











 
КЪОЛ ТИРМЕННИ ХАПАРЫ

Ташдан къол тирменле этиб кюрешеме,
Олду юйдегими мадары,
Алкъын кёб кюнлени сындырлыкъды, тейри,
Джарлы халкъны ачы къадары.

Таш тирменни алыб, мен базаргъа чыкъдым,
Дунгановка элни бетине,
"Сымайыл, сенмисе?" - деб хар къарачайлы,
Мыдах - мыдах болуб кетдиле.

Не этейик, ким да бирер мадар этед,
Джан сакълауну азды сайламы,
Эй, мугурлукъ сингмей, алай къалай къалсын,
Къарачайны джарыкъ къарамы?!

Онглу онгсуз болду, сыйлы сыйсыз болду,
Кеп салынды бизге бичилиб...
Джырым тутмакъдады, башым батмакъдады,
Мискин болдум, джюрек инджилиб.
1949дж.

 











КЪАРА ПАРИЙГЕ

Нечик эриши улуйса,
Къара парий, сен?
Джазыкъсыныб тынгылайма
Улуунга мен.
Кёб артыкълыкъ кёрген кибик,
такъыр къарамынг,
Джалгъан таякъ кёлтюргенча
Тюшюб санларынг.

Айтчы, кимди сени ургъан
Джакъ болайым мен,
Кимди санга сынджыр салгъан
Бошламайын кенг?
Тузакълыкъны кёлтюрмеген -
Олду ачыуунг,
Баш бошлукъгъа термилгенинг -
Олду джарсыуунг!

Эй, джарлы джан, тынгылайма
Улугъанынга,
Шагъатма мен, насыб кюнден
Суугъанынга,
Аны ючюн, кече сайын
Сынсыйса былай,
Эшда, чыдам таусханса
Терсликге чыдай.

Ангылайма, къара парий,
Сени халынгы,
Ёз джюрегим сынчыгъанча,
Улугъанынгы,
Сени кибик, мен да мугур,
Бугъоу салыныб,
Сени кибик, мен да бир джан,
Онгум алыныб.
1952дж.Гродеково.


 









ТИЛЕК

Да, джашауум  - садакъ учхан тёрелей,
Ётген кюнюм - джаныб тургъан ёртенлей,
Аз ёмюрюм - къонакълыкъгъа келгенлей,
Этген ишим - тенгизге таш кетгенлей.

Ой, кюн десем, мен джеталмаз, узакъда,
Ой, джурт десем, кёзкёрмезде, тузакъда,
Халкъым, десем, кёчюуюлде, ачлыкъда,
Бер, Аллахым, джашау этер къарыуну!
1946дж. (ач джыл)

 









ДЖЕР СУРАТХА КЪАРАЙ

Гитче джашчыкъ, джер сурат бла, ойнайды,
Аны буруб, сейир болуб, къарайды,
Бир тохдатыб, бармагъы бла, тюртеди,
Бир да сюйреб ары-бери элтеди,
Бир - башы бла урур халда, марайды,
Бир, симсиреб, ойууна къарайды,
Бир харх этед, джер суратны къучакълаб,
Халкъ къарайды, аны кёз бла,  ийнакълаб.

Эй, балачыкъ, чыкъча таза сыфатынг,
Джокъду сени оюнчакъдан хапарынг,
Ол Джерди-деб, алкъын акъыл этмейсе,
Анда болгъан палахланы билмейсе.
Зарлыкъ, сатлыкъ, тил джюрютюу, тенгин атыу,
Ауруу - заран, уруш - кючю, ёлюм - ачыу,
Ашхы, аман, тазаджюрек, келепен,
бары джашайд, ма бу джерде, болуб тенг.

Аякълана, аякъ тирей, эсинг къата,
Сен къарарса,  тёгерекге, кёз ау ата,
Эштирсе сен онгусузну джылагъанын,
Ана-бала, бир-бирине, таралгъанын,
Кёлюнг сынар, терсликлени кёре-кёре,
Джюрек азар, джан джылыуну бере-бере,
Ол заманда ма бу тукъум, ойнамазса,
Ма бу Джерге былай джарыкъ къарамазса.
1954дж.

 









ДЖАЗ
Джаз келеди тёгерекни
джылыта,
Къанатлы гюр джюреклени
джарыта,
Кёзюм къарайд чыпчыкъланы
шартына,
Термилеме джеталмазлыкъ
затыма.
Къанатлыча кёксюл кёкде
учалсам,
Джарлы халкъгъа, тюзлюк излей,
кетерем,
Эй, халкъ чекген къыйынлыкъны
айталсам,
Бу дунияда муратыма
джетерем.
1949дж.
Казахстан. Кызылдехкан.


 









КЪЫЗЫЛДЕХКАНДА

 Сабий – къагъанакъ, кесим къарт болуб,
Бир кёб ауурлукъ джюкленди,
Да кёчкюнчюлюк ачыуун джута,
Бу джюрек бир бек дертленди.

Хар ким ачлыкъда, кюч – къарыу болмай,
Джетген тёлюлюсю – урушда,
Эй, бу джарлы халкъ чегиуню чекди,
Хатхусун басыб гурушха.

Кими – джер юйде, кимлери – бауда,
Кими – къум тюзде, ачыкъда,
Къара къыш къысыб, джел – боран уруб,
Да къала – къалдыкъ ачлыкъда.

Алай тирилмей, мадар болмады,
Къатдырдым тайгъан эсими,
Къазакъ кишиден бир балта тилеб,
Да салдым ишге кесими.

Болушлукъ этер эркиши болмай,
Кесим кесими тиредим,
Да эсги баудан, кюреше кетиб,
Бир тыгъырыкъны ишледим.

Топракъбаш юй да уллу байлыкъды,
Бизнича юйсюз – кюнсюзге,
Къызылдехкан эл шахарды дерлай,
Бизнича хариб джерсизге.

Ой, бизден хапар билмез дуния,
Билген – урия джыйынды,
Я Аллах кюч бер! Я Аллах, сакъла!
Бу зорну чекген къыйынды.
1945дж.

 











КЪЫЙЫН ЗАМАНДА

Ауур джукъугъа сингенча кёзюм,
Болумсуз, онгсуз, сёлешген сёзюм,
Абына-сюрюне бу баргъан ёмюр,
Эй, Аллах неди, энди мен кёрюр?

Атыл-делле да, халкъым атылды,
Чачыл делле да, мюлкю чачылды,
Джурт, сыйы, малы  - бирден джоюлду,
Хар къыйынлыкъ да бизге къуюлду.

Джетген  уланы - къазауат отда,
Артда къалгъаны - бу къумлу джуртда,
Къарачай тилни къазакъгъа бура,
Дыгалас этиб, кесин алдыра.

Ачыу кючлебди кёкюреклени,
Палах къатдырды тюз джюреклени,
Хар ёлгенибиз джерин кюсейди,
Хар джаны болгъан джуртун излейди.

Къолум, къалтырай къалам тутады,
Онгдан солуна сёзле тартады,
Ол сёзле, ёсе, тизгин болурла,
Тизгинле тола, назму къурурла.

Ол назму бизге шагъхатлыкъ этер,
Бизден керти сёз, къаралгъа джетер,
Махшар кюн кибик аллай бир кюн келир,
Бу таза халкъгъа баш бошлукъ берир.

Бюгюн а джукъу басханча, кёзюм,
Джансызды, ётмейд сёлешген сёзюм...
Кавказ бла миллет - джан бла тёнгек,
Ала бирлешмей тебмез бу джюрек.
1948.
Казахстан.

 











КЪАЙТАЙЫКЪ

Орта Азия...Эсги тыбыр...Уллу эшик...
Беш къарнашны тууб,  джашагъан джери.
Миллетлени къанлы джауу, Берия,
Алыб келиб тёкгенед бизни бери.

Онтёрт джылны джашау бизни сынады,
Болумубуз ишибизден танылды,
Сынау джылла,  бизге санау-санады,
Энди артха къайтыр мадар табылды.

Да, къайтайыкъ, да барыб а тюшейик,
Миллетибиз тууб, ёсген таулагъа,
Ёлгенлеге олджан салам берейик,
Тилек этиб, джол тутарыкъ саулагъа.

Орта Азия - бизни тургъан элибиз!
Тау  Къарачай - бизни туугъан джерибиз!
Тургъан элинг, дарий кибик, бир айбат,
Туугъан джеринг-джан джакълагъан  керамат.

Къарнаш халкъла,  сау къалыгъыз, джолландыкъ,
Туз гырджынны бизге халал этигиз,
Ата Джуртха къаушургъа алландыкъ,
Сиз да мында муратыгъызгъа джетигиз!


 







КЪАЙТХАН КЮН, ХАЛКЪЫМА

Онтёрт джылны джер тырнакълаб джашагъан,
Джыламукъ бла гырджынны тенг ашагъан,
Сарнайса сен, тау джуртунгу ийнакълай,
Джарлы халкъым, ой  джаралы Къарачай!

Адамларынг Азияда къалдыла,
Джюреклеге кетмез ауруу салдыла,
Къабырларынг, къум тюзледе, сынсызлай,
Уланларынг, къазауатда, ызсызлай.

Ол джыллада джан бергенле, къайтмазла,
Тауларына тансыкъ салам айтмазла,
Махар суудан, баурланыб, ичмезле,
Саула этген, бу кюулени эштмезле.

Ол джылланы къан ызлары кеберле,
Аллах айтса, уланларынг джетерле,
Сен джырларса, тауларынгда, алгъынлай,
Джарлы халкъым,  ой джаралы Къарачай!

Ёлгенинге джандет юйню багъышлай,
Сауларынгы джашау джолгъа алгъышлай,
Мен айтханча, джыламугъунг джылтырай,
Айт орайда, ой джаралы Къарачай!


 









СЫМАЙЫЛ КЪАЙТДЫ ДЖЕРИНЕ

Мен Семенланы Семенме, дейме,
Чыдамым бла эменме,
Бек ашыкъ болуб, бек тансыкъ болуб,
Шам-Къарачайгъа келгенме.

Сен Семенланы Семенсе, дейле,
Менден джыр, оюн излейле,
Чачылгъан джуртха басыннган миллет,
Манга "кёз ач"- деб тилейле.

Мен да, сизнича биреулен, алан,
Бу джарлы халкъны уланы,
Мен да, сизнича, ийнаналмайма,
Керти кёрдюм-деб тауланы.

Джюрек тыкъсыса, ауаз чыкъмайды,
Тамагъынг къысыб, буулуб,
Бюгюн Сымайыл, джыр айталмайды,
Кёзден джыламукъ къуйулуб.

Ана бла бала тюбешген кибик,
Джурт халкъы бла тюбешди,
Сау онтерт джылны басдырыб тургъан,
Джылыуун бизге юлешди.

Джюреги тыкъсый, кёзлери тола,
Тойла этеди Къарачай,
Бу къайтхан кюнню, бу къуанч кюнню,
Саулай дуниягъа айгъакълай!
1957.Учкулан.

 










ТАНСЫКЪЛАУ

Мен тансыкъ болуб келгенме, тенгле,
Учкулан башы таулагъа,
Да джылы салам береме, энди,
Ёлгенле къалыб саулагъа.

Ой ташын джалаб, суун ичейик,
Бу ёзенлени, джерлени,
Сыйлы атларын кюуге салайыкъ,
Тышында джан бергенлени.

Шам-Къарачайым, къучакъ джаяйым,
Сени терсликден къоруулай,
Да джалан аякъ бир айланайым,
Ким сау къайтды, деб, соруулай.

Тузлу джыламукъ бетими джуа,
Ёксюзле бла джылайым,
Ой кенгде къалгъан ёлюлеге атаб,
Джер сайлаб, сын таш салайым.

Нарат терекни джибек чачына,
Тюртюден инджи тизейим,
Тау этегинде табылмаз болгъан
Къабырларымы излейим.

Къыйынлыкъ чекген бу джарлы халкъгъа,
Кёз ачдыра, джыр айтайым...
Къайда болсам да, ахыр кюнюмде,
Ой, бу джерлеге къайтайым!

Ой, ата джуртум, сыйлы Къарачай,
Мен къуаннгандан джылайма,
Узакъдан келиб, тансыкъдан кюйюб,
Джюрек тарала джырлайма.
1957.Учкулан.