Джуанкюй-янджи 2 явление

2-ЧИ КЁРЮНЮУ

тарих тамаллы, эки бёлюмлю драма

/Сакълагъанла эрикген халда ары–бери джюрюйдюле. Шанюй чыкъмай мычыгъаны танылады, бёлек-бёлек адамла шыбырдашхан ушакъдадыла. Биринчи сафны къыйырында сюелген Балхан, къатындагъы Таболгъа джанаша/

БАЛХАН:
/Таболгъа, шыбырдай, Хуандий – шанюйню къагъа/
Джашауунда кёз ачхандан тоймады,
Ёлюйюне сый тартмай да къоймады.

ТАБОЛ:
/ышармыш шыбырдай/
Дженгилирек кетсин ары, къуаныб да джыйылайыкъ,
Чин къатыннга къатын болгъан бу шанюйден къутулайыкъ.

/бет джашыра пырх - чырх боладыла. Чинаур быланы эслеб/

ЧИНАУР:
/алагъа къысыла/
Къуанчыгъыз аман тюлдю, шохларым,
Менде да бар тышха урур затларым.

/хыликге эте, шанюйню къуллукъчуларын къагъа/

Бу сюелиу, бу сёлешиу, тюзенле…
Чин ийисли бу къарыусуз тёренле…
Калазимни кийимине не дерсиз?
Хунн – Чин эшек дер кибикди, ишексиз.

/ючюсю да тыйылыргъа кюреше, аузларын къоллары бла джаба, тауушсуз харх боладыла. Лечан алагъа джаллай/

ЛЕЧАН :
Калазимде не иш барды, иш башдагъы шанюйдады,
Чин къатынны айтханы бла джуртун джойгъан зылдыудады.

БАЛХАН:
Си - Люанди тукъумундан Хуннга башчы чыгъармы эд?
Хуандийча бир башчы бла бизни даулет чагъармы эд?

ТАБОЛ:
Кесибизбиз, асыл къауум, болмазланы болдургъанла,
Къайда учуз тукъумланы тёр башына къондургъанла.

БАЛХАН:
Да, атала, не эсе да, бу ишни чыр этгендиле,
Тёрге асыл салмагъанлай, быланы ёрлетгендиле,
Энди туудукъ болгъанлары тархха ёшюн салгъандыла,
Акъсюекле былай келиб, турур халгъа къалгъандыла.

ЛЕЧАН:
Баш Кенгнгешни джыйыб ачыкъ сёлеширге,
Бу тукъумну шанюйлюкден кетерирге,
Заман келиб бурнубузгъа тирелгенди,
Иш этерге джолубуз да керилгенди.
.
/угъултучула макъамны узун тартадыла. Шан – Юйню ал сенчасына, джастыкъгъа таяныб тархда олтуруб тургъан шанюйню, тёрт къул чыгъарадыла, Халкъ тынч болады/

ХУАНДИ – ШАНЮЙ:
/къарыусуз къолун ёрге тута, тёрт бармагъын кере/
Ху!
/джыйылгъан халкъ да къолларын ёрге тута «Ху» - деб джуаблайдыла/

Тенгри берген ёмюрюне беджен салды,
Санларымдан джашар кючню тартыб алды,
Аллыгъызгъа ахыр сёз бла чыгъыб келдим,
Сау болугъуз! Кёлтюрюлдю такъыр кёлюм!

/ауур солуй/

Хунну даулет къалай – алай джашаса да,
Джау кёзюне таймагъанлай къараса да,
Бюгюнлеге дери бола, тура келди,
Халкъларыны барына да эсин бёлдю.
Сен анданса, сен мынданса демегенлей,
Тукъумланы сыйлы, сыйсыз этмегенлей,
Хунн халкъы бла башхала да джашадыла,
Хуннла кибик ашауларын ашадыла,
Шанюйлени игисинден болмасам да,
Чин джанына къулакъ салмай къалмасам да,
Хунну ючюн хар заманда джаным джанды,
Къуанчына къуанч этдим. Бушууунда
Халкъ бла биге ортакъ болдум джарсыуууна.
Алай эте тархны халкъгъа ёкюл этдим,
Сизге чыгъар бу кюннге да былай джетдим…

/къарыусузуракъ болуб тохдайды, къулла, къарауашла шанюйню юсюн тюзетедиле, суу уртлатадыла, сора бираз эс джыйыб/

Осиятым халкъ эштирлей айтылсын,
Артда Шан – Юй къаугъаладан къайтылсын.

(бир кесек тынгылаб, кючюн джыйыб)

Хун адетге кёре, халкъдан насихатлы,
Кюнчыкъгъанлы чжуки - бийди осиятлы!

/халкъ арасында бир тауушла чыгъадыла, сора сёнгедиле/

Тохдамасын хун халкъыны Шан Юй чархы,
Зуанкюйге аманатды Хунну тархы!

(джыйылгъанланы ичнде огъурау, огъурамау болумну сездирген тауушла эштиледиле, огъурагъан аслам болгъаны танылады, алай сёз чыгъаргъан киши болмайды, Хуандий да сёзюн бардырады)

Анга бир зат болуб тархдан айырылса,
Тенгри айтыб, анга къадар къайырылса,
Кюнбатханлы чжуки – бийди, бушуу джыгъар,
Уян – Гюйди Туусийтанды, тархха чыгъар!

/халкъда керти къозгъалыу танылады. Хуандий къарыусуз болуб бир талайгъа тынгылайды, джумушчула, багъыучула тёгерегин аладыла/

БАЛХАН:
/шыбырдай, ачыулу/
Кюч этилмей была тархы къоймаз кибик…
Халкъны хакъын къабхандан да тоймаз кибик…
Джайлыкъланы эм «баллысы» - къолларында…
Къышлыкъда да халкъ тёлеген-алларында…

ТАБОЛ:
/шыбырдый, сагъышлы/
Хулуй – Зуанкуйну Хунн маясы барды,
Алай бу анг джаны, билиннгенча, тарды.
Чин аналылагъа Хулуй ушамайды,
Джарым къанлылача къыйсыкъ джашамайды.
Къолайсыз болса да ол Хуннуну сатмаз,
Ата къанны сыйын аякъ тюбге атмаз,
Сатарыкъ, атарыкъ Тусийтан дегенди,
Ол джанын, къанын да Чинлеге бергенди.
Да осиятлыгъа эсенлик тилейик,
/самаркъаулу/
Тусийтаннга къалсакъ - халкъны сау кёрейик.

ЧИНАУР:
/шыбырдай, къызгъын/
Эсде къалсын, мен айтайым, даулет джаргъа атланнганды,
Бу экиси, тархлы болуб, Хунн чырахтан джукъланнганды.

/шанюу маджалыракъ болады, къарауашла аллын ачадыла, дыгалас этиб кюч айтады/

ХУАДИЙ – ШАНЮЙ:
Хунну даулет джашар болсун санаусузгъа!
Бери келген джетмез болсун саусузлукъгъа!

/баш бармакъны къысыб, Хуннланы тёрт асыл тукъумун белгилей, тёрт бармакъны ёрге тута/
Ху!
/халкъ да анга аныча «Ху!» джуабны береди. Къарауашла шанюйну чархлы тархын тюрте, кёлтюре шан – юйге алыб кетедиле. Халкъ арсарча къалады. Талай заман шошлукъ барады, сора Калазим чыгъады/

КЪАЛАЗИМ:
Сыйлы бийле, къонакъ болуб келгенле,
Хуандийни ахыр сёзюн билгенле,
Сабыр этиб, бюгюн былай къалыгъыз,
Кюн Джарыгъы шанюйге тин салыгъыз,
Ахырында сизни сорур, таймайын,
Ол заманда табылмайын къалмайын.

/Ортагъа Хуннуну бийчеси, шанюйню къатыны, Чинли, Джуан – Кюй чыгъады. Халкъ шош болады/

ДЖУАН – КЮЙ:
/Хуннча лехчели сёлешгени танылады/

Сыйлы бийле! Сау болугъуз джер – суу озуб келгенсиз,
Башчыгъызны сыйын кёрюб, бизге хурмет этгенсиз,
Аш талада къонакъ тебси сизге хазыр болгъанды,
Къонакъ юйле, къонакълагъа керек затдан толгъанды,
Шанюйугъуз разылыгъын менден сизге ашыргъанды,
Алай дженгил кетгени бла аман халын джашыргъанды,
Кечмекликни берирсиз - деб сизге кёлден ышаннганды…

/джыламсырай, бир талайны кесин тыяргъа кюреше/

Халкъым манга айыб этме…Эки кёзюм джашланнганды…

/эки къарауаш къыз аны къолларындан кириб, шан – юйге алыб кетедиле. Халкъ сёлеше, уакъ – уакъ тебси джайылгъан джары чачылады.

ДЖАБЫУ ДЖАБЫЛАДЫ