Джуанкюй-янджи 3 явление

3-чю КЁРЮНЮУ

тарих тамаллы, эки бёлюмлю драма.


/Сахнада Аспакар бла Къалынтай къаладыла/

АСПАКАР:
/тесукъа эте/
Бу осият къабыл болмаз, тартышылыр осиятды,
Бу тукъумну тархда къоюу халкъыбызгъа хыянатды,
Чин къатынны къулу болгъан шанюй энтда итлик этди,
Джан чыгъара тургъанлай да асылланы тархдан тюртдю.

КАЛЫНТАЙ:
Да къартла бла кёрюшейик, Кенгнгешибиз джыйылсын,
Тукъумла бла сен да кёрюш, оноуубуз къыйылсын,
Бусагъатда сакълау керек, алкъын джаны кетмегенди,
Аллай ишге киришиуню заманы да джетмегенди.

/сёлеше экиси да кетедиле. Сахнагъа Чеши бийи Аштан, жунланы бийи Джункай, Лобнор кёл джаны халкъланы бийи Корка, Хотанны бийи Джуба – Лан, нелени эсе да къызыу селеше келедиле/

АШТАН:
Моде шанюй заманында кючсюз болуб,
Чатларыбыз Хунн аскерден, атдан толуб,
Къаршчы турур амалыбыз болмагъандан,
Хуннга джесир болдукъ, къалдыкъ, онгмагъандан.
Бусагъатда Хунну даулет къагъылгъанды,
Чинлиле бла бютеу кючю сыгъылгъанды,
Юйечжиле бойсуннганча этселе да,
Ышарыла джасакъ бериб кетселе да,
Таб заманны марайдыла, джетдирирге,
Хунн аскерден къанын алыб, кёл керирге.
Биз да къобар акъыл алсакъ иги болур…

ДЖУНКАЙ:
Кюч бармыды сарылдагъа къаршчы турур?..
Аскерибиз къарыусузду, джокъ этери…
Кюн батхынчы къагъыб чыгъар Хунн аскери…

/сагъышха кете/

Барыбыз да эзеу болсакъ, бир джакъ табыб,
Азат болуб чыгъар эдик, бугъоу атыб.

КЪОРУКА:
Джерибизни арасында фатарланыб,
Хунн аскерле, боза тарта, хохаланыб,
Къызларыбыз кюн кёзюне чыгъалмайын,
Гёзенледе ашар, ичер табылмайын,
Джуртубузну дынг этерлей ашайдыла,
Биз бийбиз – деб, баш тургъузуб джашайдыла.
Мени сартын Хунндан къобуу, таб оноуду,
Мындан ары былай туруу – джан тоноуду.

ДЖУБА – ЛАН:
Ашхы шохла, ашыкъмагъыз, Хунн бирликден къачаргъа,
Ышарыучу Чин даулетни къучагъына батаргъа.
Чин даулетни тузун, балын, барысын да сезгенбиз,
Анга базгъан тыш халкълагъа не этгенин кёргенбиз.
Тюлкю кибик, къуйрукъ булгъай, ышарыу бла киреди,
Сора халкъгъа уун джайыб, джашамазлыкъ этеди.
Сиз былайда манга Чинни «игилигин» англатмагъыз,
Джесирлени чычханлагъа кемиртгенин унутмагъыз.

/къаты/

Хотан халкъы, керек болса, Хунн бла бирге сюелликди,
Керек болса, хыянатсыз, аны бла тюгенникди,
Сиз а джюрек тартханыча аякъланы атлатыгъыз,
Кесигизни джесир этиб, Чин итлеге талатыгъыз.
Мени халкъым Хунндан къобмаз - айтырыгъым, ахыр сёзюм,
Чин табагъа къарамазлай эртде болгъанд эки кёзюм!

КЪОРУКА:
Къазауатда Чин Хуннуну уатханлы,
Сейирге да миллетлени къаратханлы,
Бютеу халкъла Чин джанына къарадыла,
Аны джаудан къорурукъгъа санадыла.
Бусагъатда Хунну кеси къарыусузду,
Таб кесини халкъына да джараусузду,
Ол алгъынгнгы деу борбайы къыйылгъанды,
Бизни джакълар къарыу табмаз тыйылгъанды.
Джау чабханлай чыкъмаз таргъа тыйыллыкъбыз,
Бир кючлюге тагъылмасакъ, къырыллыкъбыз.

ДЖУНКАЙ:
Тюз айтады, Къорука бий, Сиянбийле,
Хор хайдутла бла бирге келиучюле,
Чекге кириб уруб, чачыб кетиучюле,
Джуртубузну хапа – сапа этиучюле,
Бу кюнледе эки чабыу этгендиле,
Джунгарлагъа келечиле ийгендиле,
Бирге болуб Хунн даулетни джыгъайыкъ – деб,
Хунн бийликден къутулайыкъ, чыгъайыкъ – деб.

/Джуба – Ланнга/

Энди айтчы, гитче миллет, не зат этсин?
Джер кючленсе, башын алыб къайры кетсин?
Бизни джакълар Хуннуда мен кюч кёрмейме,
Къалыу джолну тутханлагъа хакъ бермейме.

ДЖУБА – ЛАН:
Алкъын шанюй ёлмегенди, хопламагъыз,
Абзыратхан бу заманнга хорлатмагъыз,
Бир къарайыкъ нени къайры барлыгъына,
Сугъулмайын терк оноуну тарлыгъына.

/былагъа Таламан, Узабий, Баделей, Кашетан Гудамай, Танша келе – келиб къошуладыла, Юйечжи халкъны бийи Клапон арлагъыракъда мычый, былагъа къулакъ салгъаны эсленеди, анга келиб Ли Ин да къошулады/

ТАЛАМАН:
Къулагъыма чалыннганнга хош тюлме…

/Къорука хылекге этгенча пырхылдайды/

Къорука, тюз айтылгъаннга бош кюлме.
Пырхылдаучу тели халинг билинеди,
Адамлыгъынг бийлигингде кёрюнеди.

/селекелей/

Халкъынг ачдан джалчылыкъгъа джайылгъанлай,
Сен да алай, Хуннга къаршчы джыйрылгъанлай.

/Къорука къама башын къымылдата, кесин кючден тыйгъанча этеди/

УЗАБИЙ:

/экисин да къагъа/

Лобнор бла Черчен – Дарья, не эсе да
Бир – бирине джылынмайла, джыл кетсе да…
Тил чакъдырыу, чюйре болуу адет болуб,
Кёз къарамай, къаш тюйюлюб, джалкъа туруб…

БАДЕЛЕЙ:

/чам халда/

Да, Узабий, сюйген къызын алыб къачсанг,
Къуугъанланы барысын да уруб чачсанг,
Джалкъа тургъан къой да, табан къызарыкъды,
Аллай затдан таб деу кёл да азарыкъды.

/Къорука бла Таламандан къалгъанла харх боладыла/

КЪОРУКА:

/ачыулана/

Алтындагъ бла Хэбэй, Шанси бирлешиу,
Сизге тюшмез бизни къагъыб сёлешиу,
Эркишиге къыз къачырыу – адетди,
Сёз этгенле адамлыкъдан ирекди.

ТАЛАМАН:

/ачыулу/

Сен, Баделей, бизни къой да, ёз бийченги бил,
Бизникиле, не болса да, джасакъ келген тюл.

БАДЕЛЕЙ:

/от тюшгенча къыза/

Бу экиси болгъан джерде къан къайнамай болмаучанды,
Экисини уу тиллери джетмегенлей къалмаучанды.

/къамасына джабыша/

Хэбэй бла Шансилиле бий сыйына келмейдиле,
Чам, накъырда айырырча халкъны тилин билмейдиле,
Тынгыласам, халкъым манга кечмеклигин бермезди,
Былагъа къылыч тартмайын къызгъан хатхум тёзмезди.

/къылычын чыгъара /

Хайда, чыкъчы, деу Таламан, болумунгу билейик,
Тилинг кибик устамыды къылычынг да, кёрейик!

/къылычын чыгъарыб хазырланады, барысы да орчагъа чабадыла, Баделейни тохдаатыргъа кюрешедиле/

ТАЛАМАН:

/къамасын чыгъара/

Джарым хора, джарым дунху халкъынг бла,
«Гыбытлы» - деб халкъ атагъан атынг бла,
Быгъынларынг ат белине тиймеген,
Джоргъа атда джол алыуну билмеген,
Чинлилеча арба бла барыучу,
Дунхулача къарыусузгъа чабыучу,
Сенми мени сындырлыкъса? Хайда чыкъ!
Айтханыма терсди – де да мени джыкъ!

/экиси бир – бирине атыладыла, тёгерекдегиле экисин эки джанына тартадыла. Кашетан ортагъа чыгъа/

КАШЕТАН:
/уялта/
Бет къайдады сизде, бийле, соругъугъуз,
Мындан кетиб башха джерде урушугъуз!

/тамадаракъ адам айтханнга тынгылаб бары да шош боладыла, къызгъан эки бийни да башхала тутадыла/

Айыб болсун! Эки шапа къагъышханча,
Эки сабий ашыкъ ойнай тартышханча,
Эки джерни эки бийи!.. Айыб сизге!
Этгенигиз эришиди кёрген кёзге!

/Баделейге/

Баделей, сен чам этгенни англай шойса?
Хунча тилни бизден ары биле шойса?
Къылыч тартар не зат эштдинг айтышыуда?

/сабырлаша/

Акъыл оюм – терсден хаман къайтышыуда…

/мыдах/

Ёле тургъан Хунн башчыгъа джыйылгъанбыз,
Узакъ джолда саныбыздан къыйылгъанбыз,
Андан эсе фатарлагъа джайылайыкъ,
Чакъыргъынчы, сан узатыб, тынчайяйыкъ.

/Ли Ин таба кёз къыя/

Арабызда айрышыуну сакълагъан,
Хунну Чиннге байлар ючюн джан атхан,
Бек кёб барды, аны эсге алыгъыз,
Къамаланы джерлерине салыгъыз,
Джауну бизден сакълагъаны къаугъады,
Сиз этген да аллайлагъа саугъады.

/Гъыр – мыр болгъан эркишилени да тута, барысы да алагъа хазырланнган фатарла, тепсиле таба, сёлеше, хырылдаша кетедиле/

ДЖАБЫУ ДЖАБЫЛАДЫ