Доал Иманнаькъанга кхаьчад е Иблиснаькъан карадаха

               ДОАЛ ИМАННАЬКЪАНГА КХАЬЧАД Е ИБЛИСНАЬКЪАН КАРАДАХАД               

                Вай хотташа йиза юхьмараш
                цхьанне йила езаций?
                Коазой I. ГIалгIай

«Дац тхо - ТIангар Лай, да тхо – Сина Аьлий!»1 цIи йола дош да аз яздаь. ГIалгIай къама, кхыдоа мехках даьхача халкъий бокъо меттаоттае къахьега деза вай Iаьдалхош йоах цу дешо. ЦунагIа лаьца цхьа-ши дош яздаьдар эрсий меттала Тумхой Азас. Цун дош, керттера ийлашта таржам а даь, юхха а маьлхе доаккха аз, тахан айса Эрсий Iаьдалхошка дIадахьийта Кхайкамаш дIадовзийта лаьрхIа.2

Фу йоах Тумхой Азас ткъа ялх шу хьалха «маьженаш» дIахоада а я ГIалгIай Мохк вIашагIболара? ТIаккха гIалгIай а, кхыдоа къамаш а мехках даьха, юха уж цIадийрзача цар лаьтташ ма хиллара метта ца оттадара?

Азас йоах: «Дешачоа белама юкъера белхам оаза хьахозаш да Хьамзата дош, цхьабакъада цун шийна-м бац цох боалаш белам. ХIана аьлча Iаьдалхой хьоа бац гIора баьр, цар дегаьшка шийла ша бижаб, цар синош дIунгал гIоро дIалаьцад. Цудухьа къаман викалий а кхыбоа Iаьдалхой а керо хьатIа эцац Хьамзато кийчдаь шу.

Фу теха кийчадаьд цо из шу. Цу тIа цо IотIацаоттадеш моака дисадац. Цкъадале, цIий цIена деш, дог кхоабаш дола сийрда Иман. ШозлагIадале, Яхь, Эздел – масса доа хоаламаш шалтий сий санна ирдеш дола, кильгий «цIока» цIенал лорадеш дола. КхозлагIадале, Дала денна Хьаькъал – къине-маьле дар къоастаде, из къоастадаьчул тIехьагIа кхоачашде – Денал. ДиъйизлагIадале, латташ-м даьра да Дала доссадаь Сий, букъ тIехк доалахой хьалхашка Iосеттарг йоацаш. Юххера, латташ я Бехктокхам – дIаяха ноахалаш дагаяхкар, цар сий лаккха лоаттадар, царцара лоархIам лорабар. Кхы а дукха хIамаш латт цу шун тIа Дала теха сина, дега пайдане долаш. Иштта оттадаьд Хьамзато шу, Синна напагIах хьалдизза.

Даьра хоза хьатIа а ма беннаб цо из сина кхача. Цхьабакъада, Хьамзат, баъац цар из санна бола кхача!.. Уж цумоча напагIа тIехьа баьна лелачарех ма бац!.. Цар кхача кхыбар ба: шоай «тIангараш» дIахеца а ялийта, кортмукъа а йита, шахьараш чура йиаь баьннаб уж, пхьеш, оатараш тIехьа тIа а кхоалаш. Берригаш шо-шоай оамалаш йолаш, къердаш ба уж, цхьабакъда цхьа хIама доал царех юкъара: фуннагI тIаотте а, моллагIа хувцамаш хуле а берригаш, массе хана, чхьагIалкха Табаки санна гIийнбухе мара совца лаьрхIа бац».3

Из да-кх шоана Азай дош. Бакъадий-теш цо мала дувцар? Бакъадале, ма йоаккха юхьаIаьржо я из шоана – Iаьдалхошта. Харцдале сатоха хала долаш хIама да, яхь йолча саго дита йиш йоацаш хIама а да.

Оаша фу де доагIа цу, со а «кIезига» дакъа волаш, масса йола дунен миIингера ара доахаш долча къамаьлашта, етташ латтача фаташта? Цу наха тийшача белхаца, цIураца чIир леха а ца гIерташ, «тIах!» аьле шоай синош ура а оттадий, букъ техк доалхошта хьалхашка Iосеттарг йоацаш, болат чIий чу а белле, Эрсий Iаьдалага Кхайкамаш дIаде гIалгIай къам а, кхыдоа мехках даьха хинна халкъаш а дагалаьце.

ДIахайтал массанена шоаш къаман Иманнаькъан дольга. Цу наькъо мара шоашта духхьал баьнна, шаьра къамаьлильгаш хехкаш болча наьха са а лоацарг дац оаша, цар етташ йолча фатай юкъ а хоадаергьяц оаша.

Даьле дIадаха дезаш ма дий вай массавар. Муавияс (Даьла раьза хилва цун), аьннад йоах: «сона хезад Мухьмад-пайхмаро (САС) оалаш: “АллахIо бусулба мехка доалахо оттаваьча саго, цу мехка тIалатташ боа дагабоалам тIера баккха гIо ца дой, цунах лата къел тIера яьккха ца гIорте, Дала гIо дергдац цу сагий Къемата Дийнахьа хургбоа дагабоалам тIера баккха а Iаьхартена къелах ваккха а, цун Къемта Дийнахь Из бIара а хьожаргвац”».

КъораIан йоазоно йоах: «Цо (АллахIо) аргда: “Укхаза дIаIелаш эхь тIадолаш, Соца къамаьл а ма делаш!”» (сурат аль-Муминун, аят 108). Къемата Дийнахь Даьла бIара ца хьажарал, Цо Шийца къамаьл де бокъо ца яларал халах хIама дий сага тIакхача?!.. Доалахоех ца кхераш, Даьлах кхийрача диках дацар-те вайна?!.. ЦунагI Iаьхартен накъайоалаш тIехьале хурьгяцар-те вайна?!..Вай кхере аьттонах доал вай, денале вай хуле Дала ка маьхал яьккха тарло вай. Ишта маIан долаш вай даьша даь хьехар: 

Вада дог мел долчун, удаш са далда!
Лата дог мел долчун ка маьхал яйла!4

Фаьргхой Хьамзат

Аьтинг бетта 6-ча дийнахь 2018 шера.

1. «Мы – не прихвостни Брюха, мы – воины Духа» -
 http://proza.ru/2018/05/28/381
2. Аз Iаьдалага баь кхайкам укхаза беша йиш я: «Закон - на пьедестал иль в загон беспредела» - http://proza.ru/2018/06/06/596
3. Шакал Табаки из мультфильма «Маугли» – прихвостень и подхалим тигра Шерхана, с его печально знаменитыми словами «А мы пойдем на Север!»

4. Шамалах даькха гIалгIай шира илли. Цу дешай таржам са новкъост Цхьорой (Батыров) Султанас оалаш дуккхаза хеза ва со. ХIанза а дагахь хов сона из, сов дукха цо дийца:
Да сопутствует удача тому,
Кто бесстрашен в бою!
Пусть на бегу задохнется,
Спасающий жизнь свою!

+++

Сурт 1988-ча шера кхеллар са новкъост Цхьорой (Батыров) Султан ва, хургболча ГIалгIай мехка тхьамагIа лаьрхIа.

Дошлорьг

Аьтинг бутт – июнь.
ГIийнбухе – север.
Доалахо – обладатель власти, владетель.
ДIунгал гIор – вечная мерзлота.
Кхайкам – заявление, воззвание, призыв.
Къаман викал – депутат, представитель народа.
Моака – яства, деликатесы, десерт.
НапагIа – пропитание.
Ноахал – поколение.
Оатар – навес, хутор.
Пхье – село.
Сий – честь; острие холодного оружия.
ТхьамагIа – герб.
Хоалам – чувство, эмоция, осязание.
ЧхьагIалкх – шакал.
ЧIий – тонкий металический прут.
Шахьар – город.
Шира – старинный, стародавний.
Шу – трапезный стол.
Шунаш – блюда, кушанья.
Шуне (ударение на 2-м слоге) – за трапезой.
Шуначе (ударение на 3-м слоге) – столовая, трапезная (ноаналче – кухня).
Шу – растояние между растопыренным большим пальцем и мизинцем.
Iаьдалхо – чиновник, должностное лицо, депутат – власть имущие.